भारताचे नवीन संसद भवन – गरज, वैशिष्ट्ये आणि डिझाइन: तलाठी भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य

भारताचे नवीन संसद भवन

भारताचे नवीन संसद भवन: Tata Projects Ltd. ने भारताचे नवीन संसद भवन निर्माण केले. ही इमारत 64,500 चौरस मीटर आकाराची आहे. या नवीन संरचनेत देशभरातील कलाकार आणि शिल्पकारांनी योगदान दिले. भारताचे नवीन संसद भवन ही “आत्मनिर्भर भारत” या संकल्पनेचा सर्वोत्तम नमुना आहे. सेंट्रल व्हिस्टा प्रोजेक्टअंतर्गत संसदेची नवीन इमारत बांधली गेलीय. 28 मे 2023 रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी नव्या संसद भावनाचे उत्घाटन केले. भारताचे नवीन संसद भवन हा टॉपिक चालू घडामोडी आणि स्टॅटिक जनरल अवेअरनेस या दोन्ही विषयात येतो. आगामी काळातील MPSC घेत असलेल्या सर्व स्पर्धा परीक्षा, तसेच महाराष्ट्रातील सरळ सेवा जसे कि, तलाठी भरती 2023, कृषी विभाग भरती 2023, राज्य उत्पादन शुल्क भरती 2023, पशुसंवर्धन विभाग भरती 2023 व इतर सर्व स्पर्धा परीक्षेच्या दृष्टीने हा टॉपिक फार महत्वाचा आहे. 

भारताचे नवीन संसद भवन: विहंगावलोकन

नरेंद्र मोदी यांनी 28 मे 2023 रोजी नवीन संसद भवनाचे उद्घाटन केले. 971 कोटी रुपये खर्चून बांधलेले नवीन भारताचे हे प्रगतीचे प्रतीक आहे. जे देशाच्या 1.35 अब्ज नागरिकांच्या आकांक्षा पूर्ण करते. या लेखात भारताच्या नवीन संसद भवनाबद्दल माहिती दिली आहे.

भारताच्या नवीन संसद भवन स्थान

राष्ट्रपती भवन ते इंडिया गेट पर्यंत नवीन संसद भवन किंवा सेंट्रल व्हिस्टा प्रकल्प आहे. त्यात नॉर्थ ब्लॉक, साऊथ ब्लॉक, संसद भवन आणि केंद्र सरकारच्या इतर सचिवालयाच्या इमारतींना लागून असलेल्या राजपथ भूखंडांचा समावेश आहे. तेथे ही नवीन संसद बांधल्या गेली.

भारताच्या नवीन संसद भवनाची गरज

• खासदारांसाठी अरुंद बसण्याची जागा: सध्याची इमारत पूर्ण लोकशाहीसाठी द्विसदनीय विधानमंडळ सामावून घेण्यासाठी कधीही तयार केलेली नव्हती. लोकसभेच्या जागांची संख्या 545 वर अपरिवर्तित राहिली आहे आणि 2026 नंतर त्यात लक्षणीय वाढ होण्याची शक्यता आहे. सेंट्रल हॉलमध्ये फक्त 440 लोकांसाठी बसण्याची क्षमता आहे. संयुक्त अधिवेशने भरली की, मर्यादित जागांची समस्या वाढते. हालचालींसाठी मर्यादित जागा असल्याने सुरक्षेचा मोठा धोकाही आहे.
• विस्कळीत पायाभूत सुविधा: कालांतराने पाणीपुरवठा लाईन, सीवर लाईन, एअर कंडिशनिंग, अग्निशमन, सीसीटीव्ही, ऑडिओ व्हिडीओ सिस्टीम यांसारख्या सेवांमध्ये वाढ झाली आहे, जी मूळत: नियोजित नव्हती, ज्यामुळे इमारतीचे संपूर्ण सौंदर्य नष्ट झाले आहे. सध्याच्या अग्निशमन निकषांनुसार इमारतीची रचना केलेली नसल्याने अग्निसुरक्षा ही एक मोठी चिंतेची बाब आहे. असंख्य नवीन विद्युत केबल्स टाकण्यात आल्या आहेत ज्या संभाव्य आगीचा धोका आहेत.
• अप्रचलित दळणवळण संरचना: सध्याच्या संसद भवनात, दळणवळण पायाभूत सुविधा आणि तंत्रज्ञान पुरातन आहे. सर्व सभागृहांच्या ध्वनीशास्त्रात मोठी सुधारणा आवश्यक आहे.
• सुरक्षितता चिंता: इमारतीच्या संरचनात्मक सुरक्षेच्या समस्या आहेत. सध्याची संसद भवन दिल्ली सिस्मिक झोन-II मध्ये असताना बांधली गेली होती, सध्या ती सिस्मिक झोन-IV मध्ये आहे.
• कर्मचार्‍यांसाठी अपुरी वर्कस्पेस: वर्कस्पेसेसच्या वाढत्या मागणीमुळे, अंतर्गत सेवा कॉरिडॉरचे कार्यालयांमध्ये रूपांतर झाले ज्यामुळे खराब दर्जाची आणि अरुंद कार्यक्षेत्रे झाली.

भारतीय राज्यघटनेतील महत्त्वाचे कलम

भारताच्या नवीन संसद भवनाची रचना आणि वैशिष्ट्ये

• 20,000 कोटी रुपयांच्या महत्त्वाकांक्षी सेंट्रल व्हिस्टा योजनेचा भाग म्हणून गेल्या तीन वर्षांपासून संसदेच्या नवीन इमारतीचे बांधकाम सुरू होते.
• सेंट्रल व्हिस्टा योजनेचे उद्दिष्ट राष्ट्रीय राजधानीतील सरकारी पायाभूत सुविधांमध्ये सुधारणा करण्यासाठी अनेक प्रकल्प हाती घेण्याचे आहे ज्यामध्ये अनेक दशकांपासून लक्षणीय बदल झालेला नाही.
• कोविड-19 महामारी सुरू होण्याच्या काही महिन्यांपूर्वी सप्टेंबर 2019 मध्ये या प्रकल्पाचा मास्टर प्लॅन तयार करण्यात आला होता.
• विविध धर्मातील पवित्र भूमिती असलेल्या त्रिकोणाचे महत्त्व प्रतिबिंबित करण्यासाठी नवीन इमारतीचा आकार त्रिकोणी रचना आहे.
• भारताच्या राष्ट्रीय पक्षी मोरावर आधारित, नवीन लोकसभेची सध्याची आसन क्षमता 888 जागांच्या तिप्पट असेल, तर राज्यसभेसाठी 384 जागा असतील, जे कमळ – राष्ट्रीय फूल या थीमवर आधारित आहे.
• संसदेच्या संकुलात प्रतीकात्मक आणि भौतिकदृष्ट्या नागरिकांना “लोकशाहीच्या केंद्रस्थानी” ठेवणारी ही नवीन जोड आहे.
• नवीन कॉम्प्लेक्समध्ये, कार्यालयांची रचना ‘अल्ट्रा-मॉडर्न’ पद्धतीने केली गेली आहे, अत्याधुनिक संप्रेषण तंत्रज्ञानाने सज्ज आणि अत्यंत सुरक्षित आणि कार्यक्षम आहेत.
• ‘सेंगोल’ राजदंड महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक महत्त्व आहे कारण तो ब्रिटीश वसाहतवादी राजवटीतून अधिकार हस्तांतरित करण्याचे प्रतिनिधित्व करणारे भारताचे उद्घाटन पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांना भेट म्हणून देण्यात आले होते.
• उर्जा कार्यक्षमतेवर लक्ष केंद्रित करून, नवीन कॉम्प्लेक्स एक “प्लॅटिनम-रेट केलेली ग्रीन बिल्डिंग” आहे आणि भारताची “शाश्वत विकासासाठी वचनबद्धता” दर्शवते.

मूलभूत कर्तव्ये: कलम 51A

भारताच्या नवीन संसद भवन प्रमुख आकर्षण

नवीन संरचनेत सहा प्रवेशद्वार असतील जेथे “शुभ प्राण्यांचे चित्रण करणार्‍या संरक्षक पुतळ्या” प्रदर्शित केल्या जातील. भारतीय संस्कृतीतील त्यांचे महत्त्व, वास्तुशास्त्र आणि बुद्धिमत्ता, विजय, शक्ती आणि समृद्धी यांसारख्या वैशिष्ट्यांवर आधारित, हे “शुभ प्राणी” निवडले गेले आहेत. संरचनेत ठेवण्यासाठी निवडलेल्या प्रत्येक प्राण्यामध्ये पुष्टीकरणांचा संच असतो जो सुसंवाद आणि कल्याण वाढवतो.

गज (हत्ती), जो ज्ञान, संपत्ती, बुद्धी आणि स्मृती दर्शवितो, उत्तरेकडील औपचारिक प्रवेशाचे रक्षण करतो. वास्तुशास्त्रानुसार उत्तर दिशा बुध ग्रहाशी जोडलेली आहे, जो अधिक बुद्धीचा स्रोत आहे. अश्व (घोडा), सहनशक्ती, सामर्थ्य, सामर्थ्य आणि गती यांचे प्रतीक आहे, जो राज्यकारभाराच्या क्षमतेचे वर्णन करतो, दक्षिणेकडील दरवाजाचे रक्षण करतो. गरुड (गरुड), लोकांच्या आकांक्षांचे प्रतीक, पूर्वेकडील प्रवेशद्वारावर उंच उडते.

वास्तुशास्त्रानुसार, उगवता सूर्य, जो विजयाचे प्रतीक आहे, पूर्वेशी जोडलेला आहे. हंस, जे निर्णय आणि शहाणपणासाठी उभे आहेत, ईशान्य प्रवेशद्वारावर दर्शविलेले आहेत. उर्वरित प्रवेशद्वारांमध्ये मकारा, विविध प्राण्यांच्या भागांपासून बनलेला एक पौराणिक जलचर, जो विविधतेतील एकतेचे प्रतीक आहे आणि शार्दुला, एक पौराणिक प्राणी आहे ज्याला सर्वात शक्तिशाली जिवंत प्राणी मानले जाते, जे देशाच्या लोकांच्या शक्तीचे प्रतिनिधित्व करते.

नवीन संरचनेत तीन समारंभीय दालन, दोन सभागृहांसाठी प्रत्येकी चार गॅलरी, सहा ग्रॅनाइट पुतळे ज्यांनी मुक्ती चळवळ आणि संविधानाच्या निर्मितीमध्ये योगदान दिले अशा व्यक्तींचा सन्मान केला जाईल, तितक्या भारतीय गॅलरी आणि एक संविधान दालन यांचा समावेश असेल.

भारतीय संविधान: फ्रेमिंग, स्रोत, भाग, कलम आणि अनुसूची

भारताच्या नवीन संसद भवनाचे उद्घाटन

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी रविवारी 28 मे 2023 रोजी भारताच्या नवीन संसद भवनाचे उद्घाटन केले, हे आधुनिक संकुल देशाच्या राजधानीत ब्रिटीश वसाहती-काळातील वास्तुकला बदलण्याच्या त्यांच्या हिंदू राष्ट्रवादी सरकारच्या भव्य योजनेचा एक भाग आहे.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी अभ्यास साहित्य

तुमच्या अभ्यासाच्या तयारीला गती देण्यासाठी अड्डा 247 मराठी सर्व विषयातील महत्वाचे टॉपिक कव्हर करणार आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्ही अड्डा247 मराठी च्या अधिकृत वेबसाईटला किंवा अँप ला भेट देत रहा.

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!