पृथ्वीवरील महासागर – 05 महासागर आणि सागरी प्रवाहाबद्दल माहिती मिळावा: तलाठी भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य

पृथ्वीवरील महासागर

पृथ्वीवरील महासागर: पृथ्वीवर पाण्याचा मुबलक पुरवठा आहे, म्हणून त्याला “निळा ग्रह” म्हणतात. पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचा बराच मोठा भाग पाण्याने व्यापलेला आहे आणि या भागाला हायड्रोस्फीअर म्हणतात. ग्रहावरील सुमारे 71 टक्के पाणी महासागरांमध्ये आढळते आणि ते मानवी वापरासाठी खूप खारट आहे. भूगोलशास्त्रज्ञांनी पृथ्वीच्या सागरी भागाची पाच महासागरांमध्ये विभागणी केली आहे. आगामी काळातील तलाठी, कृषी, वन, जिल्हा परिषद आणि राज्य उत्पादन शुल्क या सर्व विभागाच्या परीक्षेच्या दृष्टीने पृथ्वीवरील महासागर हा घटक महत्वाचा आहे. आज या लेखात आपण पृथ्वीवरील महासागर, त्यांच्या बद्दल थोडक्यात माहिती आणि सागरी प्रवाहाबद्दल माहिती पाहणार आहे.

तलाठी भरती अभ्यासाचे नियोजन

पृथ्वीवरील महासागर: विहंगावलोकन

पृथ्वीवर एकूण 05 महासागर आहेत. पृथ्वीवरील महासागर आणि सागरी प्रवाहाबद्दल माहिती या लेखात देण्यात आली आहे. पृथ्वीवरील महासागराबद्दल संक्षिप्त माहिती आपण खालील तक्त्यात तपासू शकतात.

पृथ्वीवरील 05 महासागर

महासागर हा पृथ्वीवरील अतिविशाल खाऱ्या पाण्याचा साठा आहे. पृथ्वीच्या पाठीवर 5 महासागर आहेत. ह्या महासागरांनी पृथ्वीवरील 71% पृष्ठभाग व्यापला आहे. प्रत्येक महासागर अनेक समुद्र, उपसमुद्र, आखात इत्यादींमध्ये विभागला आहे. पर्जन्यमानांना बर्‍याचदा पृथ्वीचे फुफ्फुस म्हणतात, परंतु आपल्या महासागरामधील (Oceans on Earth) लहान जीव जगातील अर्ध्याहून अधिक ऑक्सिजन तयार करतात. महासागर आणि त्यातील जीवन आपण वातावरणात सोडत असलेल्या कार्बन डाय ऑक्साईडच्या चतुर्थांश भाग शोषून घेते. जगात एकूण 5 महासागर आहेत.

• पॅसिफिक महासागर (प्रशांत महासागर)
• अटलांटिक महासागर
• हिंदी महासागर
• आर्क्टिक महासागर
• दक्षिणी (अंटार्क्टिक) महासागर

पृथ्वीवरील महासागर: पॅसिफिक (प्रशांत) महासागर

• पॅसिफिक महासागर हा जगातील सर्वात मोठा महासागर आहे.
• 4,280 मीटर (14,040 फूट) सरासरी खोली असलेला हा सर्वात खोल महासागर आहे.
• 11,034 मीटर (36,201 फूट) खोलीसह मारियाना ट्रेंच जगातील सर्वात खोल खंदक आहे.
• या महासागरातील बहुतेक बेटे ज्वालामुखी किंवा कोरल उत्पत्तीची आहेत.

पृथ्वीवरील महासागर: अटलांटिक महासागर

• अटलांटिक महासागर हा जगातील दुसरा सर्वात मोठा महासागर आहे, सरासरी खोली: 3,300 मीटर.
• त्याचे नाव ग्रीक पौराणिक कथेतील टायटन (राक्षस) एटलसवरून आले आहे
• अटलांटिक महासागर, पृथ्वीच्या पृष्ठभागाच्या एक पंचमांश भाग व्यापलेल्या खाऱ्या पाण्याच्या शरीराला सर्वात लांब किनारपट्टी आहे.
• अटलांटिक महासागर हा व्यापार आणि वाणिज्यसाठी सर्वात व्यस्त महासागर आहे कारण त्याचे शिपिंग मार्ग पश्चिम युरोप आणि NE युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिका या दोन सर्वात औद्योगिक क्षेत्रांना जोडतात.
• लाखो वर्षांपूर्वी अटलांटिक महासागर तयार झाला जेव्हा गोंडवानालँडमध्ये एक दरी उघडली गेली आणि दक्षिण अमेरिका आणि आफ्रिका खंड वेगळे झाले. वेगळे होणे आजही चालू आहे आणि अटलांटिक महासागर अजूनही रुंद होत आहे .
• न्यूफाउंडलँड आणि ब्रिटीश बेटे ही खंडीय बेटे प्रमुख आहेत.

महाराष्ट्राचे हवामान

पृथ्वीवरील महासागर: हिंदी महासागर

• हिंद महासागर हा एकमेव महासागर आहे ज्याला देशाचे नाव देण्यात आले आहे. त्याची सरासरी खोली 3,960 मीटर आहे.
• हिंदी महासागर अटलांटिक महासागरापेक्षा खोल आहे.
• त्यात अनेक खंडीय बेटे आहेत, मादागास्कर आणि श्रीलंका ही सर्वात मोठी बेटे आहेत.
• ज्वालामुखी उत्पत्तीची काही बेटे मॉरिशस, अंदमानंद निकोबार, सेशेल्स, मालदीव आणि लक्षद्वीप ही प्रवाळ उत्पत्तीची आहेत.

पृथ्वीवरील महासागर: दक्षिण महासागर (अंटार्क्टिक महासागर)

• दक्षिणेकडील महासागर अंटार्क्टिका खंडाला वेढलेला आहे आणि उत्तरेकडे सुमारे 60 अंश दक्षिण अक्षांशापर्यंत पसरलेला आहे.
• पाच प्रमुख महासागरांपैकी हा चौथा मोठा महासागर आहे.
• चक्राकार प्रवाहाचे परिणाम अंटार्क्टिक बेसिनच्या सर्व भागात जाणवतात.
• दक्षिण महासागरातील सर्वात खोल बिंदूला “फॅक्टोरियन डीप” म्हणतात.

पृथ्वीवरील महासागर: आर्क्टिक महासागर

• आर्क्टिक महासागर हा सर्व महासागरांपैकी सर्वात लहान आहे.
• हे आर्क्टिक सर्कलमध्ये आहे, म्हणून आर्क्टिक महासागर हे नाव आहे.
• उत्तर ध्रुव आर्क्टिक महासागराच्या मध्यभागी आहे.
• आर्क्टिक महासागराचा बहुतांश भाग दरवर्षी बहुतेक दिवस जाड बर्फाने गोठलेला असतो.
• हे सर्व महासागरांपैकी सर्वात उथळ आहे, ज्याची सरासरी खोली 987 मीटर आहे.
• सर्व महासागरांमध्ये कमीत कमी क्षारता आहे. त्याची क्षारता 30 ppt आहे.

जालियनवाला बाग हत्याकांड

महासागरातील सागरी प्रवाह

सागरी प्रवाह म्हणजे निश्चित दिशेने होणारी सागरजलाची हालचाल होय. समुद्र व महासागरातील पाणी स्थिर नसून त्यात भरती-ओहोटी,सागरी लाटा व सागरी प्रवाह अशा तीन प्रकारच्या हालचाली होत असतात. त्यांपैकी सागरी प्रवाह ही प्रमुख हालचाल आहे. सागरी प्रवाह मार्गाने पाणी एका भागाकडून दुसऱ्या भागाकडे वाहत असते. तसेच सागरी प्रवाहांमुळे सागरपृष्ठापासून सागरतळापर्यंत अभिसरण चालू राहते. वाऱ्याची सागरजलाशी होणारी घर्षणक्रिया, वेगवेगळ्या जलस्तरांधील घर्षणक्रिया, पृथ्वीच्या परिवलनामुळे निर्माण होणारी कोरिऑलिस प्रेरणा (भूवलनोत्पन्न प्रेरणा), सागरजलाचे तापमान, लवणता व घनतेतील तफावत इ. वेगवेगळ्या नैसर्गिक प्रेरणांवर सागरी प्रवाहांची निर्मिती, त्यांची दिशा व आकार अवलंबून असतो. खंडांचे आकार व त्यांची सापेक्ष स्थाने, प्रवाळशैलभित्ती व प्रवाळबेटे, स्थानिक वारे या घटकांचाही सागरी प्रवाहांवर प्रभाव पडत असतो. या वेगवेगळ्या घटकांमधील भिन्नतेमुळे काही प्रवाह मोठे, काही लहान, काही कायमस्वरूपी, काही हंगामी, काही अधिक गती असणारे तर काही मंद गतीने वाहणारे आढळतात.

महासागरातील प्रवाह दोन प्रकारचे असतात – उष्ण आणि थंड.

उष्ण प्रवाह

• खालच्या अक्षांशांच्या उष्णकटिबंधीय क्षेत्रांपासून उच्च समशीतोष्ण आणि उपध्रुवीय क्षेत्रापर्यंत वाहणारे प्रवाह गरम पाण्याचे प्रवाह म्हणून ओळखले जातात.

थंड प्रवाह

• उच्च अक्षांशांपासून खालच्या अक्षांशांकडे वाहणारे प्रवाह थंड पाण्याचे प्रवाह म्हणून ओळखले जातात.
• सागरी प्रवाहांच्या वहनासाठी अपवाद फक्त हिंदी महासागरात आढळतो. मान्सून वाऱ्यांची दिशा बदलून येथे प्रवाहांचा प्रवाह बदलतो. उष्ण प्रवाह थंड महासागरांकडे वाहतात आणि थंड प्रवाह उबदार महासागरांकडे वाहतात.

मूलभूत कर्तव्ये: कलम 51A

प्रशांत महासागरातील प्रवाह

प्रशांत महासागरातील प्रवाह खालील तक्त्यात देण्यात आले आहे.

हिंदी महासागरातील प्रवाह

महासागरातील प्रवाह प्रवाह खालील तक्त्यात दिले आहे.

सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी उपयुक्त अभ्यास साहित्य

सरळ सेवा जसे कि तलाठी भरती 2023, कृषी विभाग भरती 2023, जिल्हा परिषद भरती 2023, राज्य उत्पादन शुल्क भरती 2023, वन विभाग भरती 2023 व इतर सर्व परीक्षेचा पेपर देणाऱ्या विद्यार्थ्यासाठी Adda247 मराठी आपणासाठी सर्व महत्वाच्या टॉपिक वर महत्वपूर्ण लेखमालिका प्रसिद्ध करणार आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्हाला या Adda 247 मराठीच्या लेखमालिकेचा नक्कीच फायदा होईल.

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!