भारतीय निवडणूक आयोग – घटनात्मक तरतुदी, रचना, निवडीचे निकष: तलाठी भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य

भारतीय निवडणूक आयोग (ECI)

भारतीय निवडणूक आयोग (ECI): भारतीय राज्यघटना या विषयात, महत्वाचे कायदे, मुलभूत हक्क, राष्ट्रपती, पंतप्रधान (President), न्यायव्यवस्था, पंचायत राज, महालेखापाल, संघ लोकसेवा आयोग, राज्य लोकसेवा आयोग व भारतीय निवडणूक आयोग यासर्व महत्वपूर्ण घटकांचा समावेश होते. MPSC घेत असलेल्या सर्व परीक्षा आणि महाराष्ट्रातील सरळ सेवा जसे कि, तलाठी भरती 2023, कृषी विभाग भरती 2023, राज्य उत्पादन शुल्क भरती 2023, पशुसंवर्धन विभाग भरती 2023 व इतर सर्व स्पर्धा परीक्षेच्या दृष्टीने भारतीय निवडणूक आयोग (ECI) हा टॉपिक फार महत्वाचा आहे. आज या लेखात आपण भारतीय निवडणूक आयोग याबद्दल संपूर्ण माहिती जसे की, भारतीय निवडणूक आयोग चा इतिहास, संसदीय तरतूद, भारतीय निवडणूक आयोगाची संरचांना याबद्दल माहिती पाहणार आहोत.

भारतीय निवडणूक आयोग (ECI)
श्रेणी	अभ्यास साहित्य
विषय	भारतीय राज्यघटना
उपयोगिता	सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी उपयुक्त
लेखाचे नाव	भारतीय निवडणूक आयोग (ECI)
भारताचे मुख्य निवडणूक आयुक्त	राजीव कुमार

भारतीय निवडणूक आयोग

भारतीय निवडणूक आयोग ही भारत सरकारच्या अखत्यारीतील एक स्वायत्त घटनात्मक संस्था आहे. संविधानाने कलम 324 अन्वये भारतीय निवडणूक आयोगाची निर्मिती केली. निवडणुक आयोगाला भारतीय संविधानाच्या चार स्तंभांपैकी एक मानले जाते. भारतातील निवडणुकींसाठी निवडणूक आयोग सर्वस्वी जबाबदार आहे. निवडणूक आयोगामध्ये मुख्य निवडणूक आयुक्त आणि राष्ट्रपती नेमतील इतके अन्य निवडणूक आयुक्त यांच्यासह एक निवडणूक आयोग बनतो. ऑक्टोबर इ.स. 1993 पासून दोन निवडणूक आयुक्त नेमण्याची प्रथा पडली (1989 मध्ये-दोन अन्य निवडणूक आयुक्त नेमले होते). तसेच एका अद्यादेशाद्वारे त्यांना मुख्य निवडणूक आयुक्त सारखाच दर्जा व स्थान देण्यात आले.

भारतीय निवडणूक आयोगाची पार्श्वभूमी

भारतीय निवडणूक आयोग साठी काही ऐतिहासिक पार्श्वभूमी आहे. ECI बद्दल काही महत्वपूर्ण तथ्य खालीलप्रमाणे आहे.

• भारतीय संविधानाच्या तरतुदी नुसार 25 जानेवारी 1950 रोजी स्थापना करण्यात आली.
• 1989 पर्यंत, हा एकल-सदस्यीय आयोग होता जो निवडणूक आयुक्त दुरुस्ती कायदा 1989 द्वारे तीन सदस्यांपर्यंत विस्तारित करण्यात आला.
• नंतर 1990 मध्ये, निवडणूक आयुक्तांची (EC) दोन पदे रद्द करण्यात आली परंतु पुन्हा 1993 मध्ये, अध्यक्षांनी आणखी दोन EC नियुक्त केले. तेव्हापासून, ECI मध्ये एक CEC आणि दोन EC आहेत.

भारतीय निवडणूक आयोगाबद्दल घटनात्मक तरतुदी

भारतीय निवडणूक आयोग याची स्थापना संविधानातील कुठल्या कलमा अंतर्गत झाली. संविधानाचा कोणता भात भारतीय निवडणूक आयोगाशी संबंधित आहे याबद्दल परीक्षेत नेहमी प्रश्न विचारल्या जातात. ही सर्व माहिती खालील प्रमाणे आहे.

संबंधित भाग

• भारतीय संविधानाचा भाग XV: निवडणुकांशी संबंधित आहे, आणि या प्रकरणांसाठी एक आयोग स्थापन करतो.
• घटनेचे कलम 324 ते 329: आयोग आणि सदस्य यांचे अधिकार, कार्य, कार्यकाळ, पात्रता इत्यादींशी संबंधित आहे.

संबंधित कलम

भारतीय निवडणूक आयोगाशी संबंधित कलम
324	निवडणुकीचे देखरेख, दिशा आणि नियंत्रण हे निवडणूक आयोगाकडे सोपवले जावे.
325	कोणतीही व्यक्ती धर्म, वंश, जात किंवा लिंग या कारणास्तव विशेष मतदार यादीमध्ये समाविष्ट होण्यासाठी अपात्र किंवा दावा करू शकत नाही.
326	लोकांच्या सभागृहाच्या आणि राज्यांच्या विधानसभांच्या निवडणुका प्रौढ मताधिकाराच्या आधारावर व्हाव्यात.
327	विधानमंडळाच्या निवडणुकांच्या संदर्भात तरतूद करण्याचा संसदेचा अधिकार.
328	अशा विधानमंडळाच्या निवडणुकांच्या संदर्भात तरतूद करण्याचा राज्याच्या विधिमंडळाचा अधिकार.
329	निवडणूक प्रकरणांमध्ये न्यायालयांच्या हस्तक्षेपास प्रतिबंध.

मुख्यमंत्री पदाची कार्ये आणि अधिकार

भारतीय निवडणूक आयोगामधील संस्थात्मक रचना

भारतीय निवडनुक आयोगाची संस्थात्मक रचना खालील प्रमाणे आहे.

• भारतीय निवडनुक आयोगामध्ये एक मुख्य निवडणूक आयुक्त आणि दोन निवडणूक आयुक्त असतात.
• याचे नवी दिल्ली येथे एक समर्पित सचिवालय आहे.
• राज्य स्तरावर, भारतीय निवडनुक आयोगाला मुख्य निवडणूक अधिकारी (CEO) द्वारे सहाय्य केले जाते जे सामान्यतः IAS दर्जाचे अधिकारी असतात.
• मतदारसंघ स्तरावर, भारतीय निवडनुक आयोग राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेश सरकारशी सल्लामसलत करून रिटर्निंग ऑफिसर आणि सहाय्यक रिटर्निंग ऑफिसर नियुक्त करते.

भारतीय निवडणूक आयोग: मुख्य निवडणूक अधिकारी

भारताचे मुख्य निवडणूक आयुक्त हे भारतीय निवडणूक आयोगचे आयुक्त आहे. तो सहसा भारतीय नागरी सेवेचा सदस्य असतो आणि बहुतेक भारतीय प्रशासकीय सेवेतून असतो. भारताचे पहिले निवडणूक आयुक्त सुकुमार सेन होते.

भारताचे मुख्य निवडणूक अधिकारी

राजीव कुमार हे भारताचे सध्याचे मुख्य निवडणूक अधिकारी आहे. ते भारताचे 25 वे मुख्य निवडणूक अधिकारी आहे. ते 15 मे 2022 रोजी भारताचे मुख्य निवडणूक अधिकारी झाले.

महाराष्ट्राचे प्रदान सचिव आणि मुख्य निवडणूक अधिकारी

श्री. श्रीकांत देशपांडे हे महाराष्ट्राचे प्रधान सचिव आणि मुख्य निवडणूक अधिकारी आहेत.

भारतीय निवडनुक आयोग: निवडणूक अधिकाऱ्याची नियुक्ती आणि पदच्युत करणे

भारतीय निवडणूक आयोग मध्ये निवडणूक अधिकाऱ्याची नियुक्ती आणि पदच्युत करण्याविषयी काही नियम आहेत ते खालील प्रमाणे आहे.

नियुक्ती:

• मुख्य निवडणूक आयुक्त आणि निवडणूक आयुक्त यांची नियुक्ती भारताचे राष्ट्रपती करतात. त्यांचा कालावधी सहा वर्षे किंवा 65 वर्षे वयापर्यंत, यापैकी जे आधी असेल ते निश्चित आहे.
• ते समान दर्जा उपभोगतात आणि त्यांना भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांप्रमाणे वेतन आणि भत्ते मिळतात.

काढण्याची प्रक्रिया:

• मुख्य निवडणूक आयुक्त: त्यांना संसदेद्वारे सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशाप्रमाणेच काढून टाकण्याच्या प्रक्रियेद्वारेच पदावरून दूर केले जाईल.
• मुख्य निवडणूक आयुक्त कारणास्तव संसदेने दत्तक एक गती माध्यमातून कार्यालय काढले जाऊ शकते.
• इतर निवडणूक आयुक्त: CEC च्या शिफारशीनुसार त्यांना राष्ट्रपती पदावरून काढून टाकू शकतात.

भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामातील महत्त्वाच्या घटना

भारतीय निवडणूक आयोगाचे मुख्य कार्ये

भारतीय निवडणूक आयोगाचे मुख्य कार्ये खाली मुद्देसूद दिली आहेत.

• निवडणुका मुक्त आणि निष्पक्षपणे पार पडतील याची खात्री करणे. या उद्देशासाठी, अधीक्षकांना अधिकार आणि कर्तव्ये सोपविण्यात आली आहेत.
• ECI नियतकालिक आणि वेळेवर निवडणुका आयोजित करण्यासाठी निवडणूक वेळापत्रक ठरवते, मग ते सार्वत्रिक असो किंवा पोटनिवडणुका.
• राजकीय पक्षांना मान्यता प्रदान करणे आणि त्यांना निवडणूक चिन्हांचे वाटप करणे तसेच त्यांच्याशी संबंधित वाद मिटवणे यासाठी जबाबदार आहे .

सल्लागार कार्यक्षेत्र: आयोग अध्यक्षांना (राज्य विधानमंडळाच्या बाबतीत राज्यपालांना) निवडणुकीनंतरच्या संसदेच्या सदस्यांच्या अपात्रतेशी संबंधित विषयांवर सल्ला देतो.

• आणीबाणीचा कालावधी एक वर्षानंतर वाढवण्यासाठी राष्ट्रपती राजवटीत असलेल्या राज्यात निवडणुका घेता येतील का, असा सल्लाही ते राष्ट्रपतींना देते.

आदर्श आचारसंहिता (ECI):

• राजकीय पक्ष आणि उमेदवारांसाठी निवडणुकीत ECI द्वारे जारी केले जाते जेणेकरुन कोणीही अनुचित व्यवहार करू नये किंवा सत्तेत असलेल्यांकडून अधिकारांचा स्वैर दुरुपयोग होऊ नये.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

इतर अभ्यास साहित्य
लेखाचे नाव	वेबलिंक	अँप लिंक
भारताच्या उपराष्ट्रपतींची यादी व त्यांचा कार्यकाळ (1952-2023)	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
जागतिक आरोग्य संघटना	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
शब्दसंपदा	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्राचे प्रशासकीय विभाग	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारतातील राष्ट्रीय जलमार्ग	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
पृथ्वीवरील महासागर	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्राचे हवामान	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारताची क्षेपणास्त्रे	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारतातील महारत्न कंपन्या	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारतातील प्रथम व्यक्तींची यादी	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
लोकसभा	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
आपली सौरप्रणाली	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्रातील शहरांची यादी	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
ब्रिटिश भारतातील प्रारंभीच्या काळातील गव्हर्नर जनरल (1857 च्या आधीचे)	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्रातील महत्त्वाच्या नद्या	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
ढग व ढगांचे प्रकार	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
नदीकाठच्या भारतीय शहरांची यादी	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्रातील वने व वनांचे प्रकार, राष्ट्रीय उद्याने आणि अभयारण्ये	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
गांधी युग – सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी अभ्यास साहित्य	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
गती व गतीचे प्रकार – संज्ञा, वर्गीकरण, आलेख आणि वर्गीकरण	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्राच्या राज्यपालांची यादी	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
राष्ट्रीय शहरी आरोग्य अभियान (NUHM)	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
लोकपाल आणि लोकायुक्त	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य अभियान (NRHM)	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
राष्ट्रीय आरोग्य अभियान (NHM)	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारतातील 1947 ते 2023 पर्यंतच्या सर्व राष्ट्रपतींची यादी	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
मे 2023 मधील महत्त्वाचे दिवस	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारतातील सर्वात लांब पूल 2023	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारताच्या उपराष्ट्रपतींची यादी	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारतातील जलविद्युत प्रकल्प	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
माहितीचा अधिकार 2005	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियम 2015	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्र समृद्धी महामार्ग	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्रातील प्रशासकीय आणि प्रादेशिक विभाग	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
51A मूलभूत कर्तव्ये: कलम 51A	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
बौद्ध धर्माबद्दल माहिती	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
टक्केवारी सूत्र, टक्केवारी म्हणजे काय, कसे काढायचे आणि काही महत्त्वाचे प्रश्न	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
मे 2023 मधील महत्त्वाचे दिवस	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
पृथ्वीची अंतर्गत रचना	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
संयुक्त महाराष्ट्र चळवळ	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारत आणि महाराष्ट्रात 1857 चा उठाव	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
पहिले इंग्रज-मराठा युद्ध	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारतातील महत्वाच्या क्रांती	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्र समृद्धी महामार्ग	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
पक्षांतरबंदी कायदा	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
संख्यात्मक अभियोग्यतेमधील महत्वाची सूत्रे	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
पद्म पुरस्कार 2023	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
रक्ताभिसरण संस्था	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
महाराष्ट्रातील थंड हवेची ठिकाणे	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
1857 पूर्वी ब्रिटिश भारताचे गव्हर्नर जनरल	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा
भारतातील पक्षी अभयारण्य 2023, अद्यतनित यादी	वेबसाईट वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा	अँप वर पाहण्यासही येथे क्लिक करा

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप