Table of Contents
The Election Commission of India is an autonomous constitutional authority responsible for administering Union and State election processes in India. The body administers elections to the Lok Sabha, Rajya Sabha, and State Legislative Assemblies in India, and the offices of the President and Vice President in the country. In this article, you get detailed information about the Election Commission of India (ECI)
| Election Commission of India (ECI) | |
| Category | Study Material |
| Subject | Indian Polity |
| Exam | All Competitive Exams |
| Name | Election Commission of India (ECI) |
Election Commission of India (ECI)
Election Commission of India (ECI): महाराष्ट्रातील MPSC राज्यसेवा परीक्षा, MPSC गट ब व MPSC गट क च्या परीक्षा, तसेच इतर सरळ सेवा स्पर्धा परीक्षांच्या दृष्टीने भारतीय राज्यघटना हा खूप महत्वाचा विषय आहे. भारतीय राज्यघटना या विषयात, महत्वाचे कायदे, मुलभूत हक्क, राष्ट्रपती, पंतप्रधान, न्यायव्यवस्था, पंचायत राज, महालेखापाल, संघ लोकसेवा आयोग, राज्य लोकसेवा आयोग व भारतीय निवडणूक आयोग यासर्व महत्वपूर्ण घटकांचा समावेश होते. आज या लेखात आपण भारतीय निवडणूक आयोग (Election Commission of India (ECI)) याबद्दल संपूर्ण माहिती जसे की, Election Commission of India चा इतिहास, संसदीय तरतूद, भारतीय निवडणूक आयोगाची संरचांना याबद्दल माहिती पाहणार आहोत.
Election Commission of India (ECI) | भारतीय निवडणूक आयोग
Election Commission of India (ECI): भारतीय निवडणूक आयोग (Election Commission of India (ECI)) ही भारत सरकारच्या अखत्यारीतील एक स्वायत्त घटनात्मक संस्था आहे. संविधानाने कलम 324 अन्वये भारतीय निवडणूक आयोगाची निर्मिती केली. निवडणुक आयोगाला भारतीय संविधानाच्या चार स्तंभांपैकी एक मानले जाते. भारतातील निवडणुकींसाठी निवडणूक आयोग सर्वस्वी जबाबदार आहे. निवडणूक आयोगामध्ये मुख्य निवडणूक आयुक्त आणि राष्ट्रपती नेमतील इतके अन्य निवडणूक आयुक्त यांच्यासह एक निवडणूक आयोग बनतो. ऑक्टोबर इ.स. 1993 पासून दोन निवडणूक आयुक्त नेमण्याची प्रथा पडली (1989 मध्ये-दोन अन्य निवडणूक आयुक्त नेमले होते). तसेच एका अद्यादेशाद्वारे त्यांना मुख्य निवडणूक आयुक्त सारखाच दर्जा व स्थान देण्यात आले.
Background of ECI | ECI ची पार्श्वभूमी
Background of ECI: भारतीय निवडणूक आयोग (Election Commission of India) साठी काही ऐतिहासिक पार्श्वभूमी आहे. ECI बद्दल काही महत्वपूर्ण तथ्य खालीलप्रमाणे आहे.
- भारतीय संविधानाच्या तरतुदी नुसार 25 जानेवारी 1950 रोजी स्थापना करण्यात आली.
- 1989 पर्यंत, हा एकल-सदस्यीय आयोग होता जो निवडणूक आयुक्त दुरुस्ती कायदा 1989 द्वारे तीन सदस्यांपर्यंत विस्तारित करण्यात आला.
- नंतर 1990 मध्ये, निवडणूक आयुक्तांची (EC) दोन पदे रद्द करण्यात आली परंतु पुन्हा 1993 मध्ये, अध्यक्षांनी आणखी दोन EC नियुक्त केले. तेव्हापासून, ECI मध्ये एक CEC आणि दोन EC आहेत.
Constitutional provisions of Election Commission of India | भारतीय निवडणूक आयोगाबद्दल घटनात्मक तरतुदी
Constitutional provisions of Election Commission of India: भारतीय निवडणूक आयोग (Election Commission of India) याची स्थापना संविधानातील कुठल्या कलमा अंतर्गत झाली. संविधानाचा कोणता भात भारतीय निवडणूक आयोगाशी संबंधित आहे याबद्दल परीक्षेत नेहमी प्रश्न विचारल्या जातात. ही सर्व माहिती खालील प्रमाणे आहे.
संबंधित भाग
- भारतीय संविधानाचा भाग XV: निवडणुकांशी संबंधित आहे, आणि या प्रकरणांसाठी एक आयोग स्थापन करतो.
- घटनेचे कलम 324 ते 329: आयोग आणि सदस्य यांचे अधिकार, कार्य, कार्यकाळ, पात्रता इत्यादींशी संबंधित आहे.
संबंधित कलम
| Election Commission of India शी संबंधित कलम | |
| 324 | निवडणुकीचे देखरेख, दिशा आणि नियंत्रण हे निवडणूक आयोगाकडे सोपवले जावे. |
| 325 | कोणतीही व्यक्ती धर्म, वंश, जात किंवा लिंग या कारणास्तव विशेष मतदार यादीमध्ये समाविष्ट होण्यासाठी अपात्र किंवा दावा करू शकत नाही. |
| 326 | लोकांच्या सभागृहाच्या आणि राज्यांच्या विधानसभांच्या निवडणुका प्रौढ मताधिकाराच्या आधारावर व्हाव्यात. |
| 327 | विधानमंडळाच्या निवडणुकांच्या संदर्भात तरतूद करण्याचा संसदेचा अधिकार. |
| 328 | अशा विधानमंडळाच्या निवडणुकांच्या संदर्भात तरतूद करण्याचा राज्याच्या विधिमंडळाचा अधिकार. |
| 329 | निवडणूक प्रकरणांमध्ये न्यायालयांच्या हस्तक्षेपास प्रतिबंध. |
Chief Minister Role and Function
Organizational structure of ECI | ECI ची संस्थात्मक रचना
Organizational structure of ECI: ECI ची संस्थात्मक रचना खालील प्रमाणे आहे.
- ECI मध्ये एक मुख्य निवडणूक आयुक्त आणि दोन निवडणूक आयुक्त असतात.
- सचिवालय: याचे नवी दिल्ली येथे एक समर्पित सचिवालय आहे.
- राज्य स्तरावर, ECI ला मुख्य निवडणूक अधिकारी (CEO) द्वारे सहाय्य केले जाते जे सामान्यतः IAS दर्जाचे अधिकारी असतात.
- मतदारसंघ स्तरावर, ECI राज्य किंवा केंद्रशासित प्रदेश सरकारशी सल्लामसलत करून रिटर्निंग ऑफिसर आणि सहाय्यक रिटर्निंग ऑफिसर नियुक्त करते.
Chief Electoral Officer | मुख्य निवडणूक अधिकारी
Chief Electoral Officer: भारताचे मुख्य निवडणूक आयुक्त हे भारतीय निवडणूक आयोगचे आयुक्त आहे. तो सहसा भारतीय नागरी सेवेचा सदस्य असतो आणि बहुतेक भारतीय प्रशासकीय सेवेतून असतो. भारताचे पहिले निवडणूक आयुक्त सुकुमार सेन होते.
Chief Election Commissioner of India
राजीव कुमार हे भारताचे सध्याचे मुख्य निवडणूक अधिकारी आहे. ते भारताचे 25 वे मुख्य निवडणूक अधिकारी आहे. ते 15 मे 2022 रोजी भारताचे मुख्य निवडणूक अधिकारी झाले.
Chief Electoral Officer, Maharashtra
श्री. श्रीकांत देशपांडे हे महाराष्ट्राचे प्रधान सचिव आणि मुख्य निवडणूक अधिकारी आहेत.
Appointment and removal of Election Commissioner | निवडणूक अधिकाऱ्याची नियुक्ती आणि पदच्युत करणे
Appointment and removal of Election Commissioner: भारतीय निवडणूक आयोग (Election Commission of India) मध्ये निवडणूक अधिकाऱ्याची नियुक्ती आणि पदच्युत करण्याविषयी काही नियम आहेत ते खालील प्रमाणे आहे.
नियुक्ती:
- मुख्य निवडणूक आयुक्त आणि निवडणूक आयुक्त यांची नियुक्ती भारताचे राष्ट्रपती करतात. त्यांचा कालावधी सहा वर्षे किंवा 65 वर्षे वयापर्यंत, यापैकी जे आधी असेल ते निश्चित आहे.
- ते समान दर्जा उपभोगतात आणि त्यांना भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशांप्रमाणे वेतन आणि भत्ते मिळतात.
काढण्याची प्रक्रिया:
- मुख्य निवडणूक आयुक्त: त्यांना संसदेद्वारे सर्वोच्च न्यायालयाच्या न्यायाधीशाप्रमाणेच काढून टाकण्याच्या प्रक्रियेद्वारेच पदावरून दूर केले जाईल.
- मुख्य निवडणूक आयुक्त कारणास्तव संसदेने दत्तक एक गती माध्यमातून कार्यालय काढले जाऊ शकते ठरले दुर्वर्तन किंवा असमर्थता . काढणे आवश्यक आहे 2 / उपस्थित व मतदान करणा-3 सदस्य एक विशेष बहुतांश द्वारे समर्थीत एकूण शक्ती 50% पेक्षा जास्त मंदिराच्या.
- इतर निवडणूक आयुक्त: CEC च्या शिफारशीनुसार त्यांना राष्ट्रपती पदावरून काढून टाकू शकतात.
Key functions of ECI | ECI ची मुख्य कार्ये
Key functions of ECI: ECI ची कार्ये खाली मुद्देसूद दिली आहेत.
- निवडणुका मुक्त आणि निष्पक्षपणे पार पडतील याची खात्री करणे. या उद्देशासाठी, अधीक्षकांना अधिकार आणि कर्तव्ये सोपविण्यात आली आहेत.
- ECI नियतकालिक आणि वेळेवर निवडणुका आयोजित करण्यासाठी निवडणूक वेळापत्रक ठरवते, मग ते सार्वत्रिक असो किंवा पोटनिवडणुका.
- राजकीय पक्षांना मान्यता प्रदान करणे आणि त्यांना निवडणूक चिन्हांचे वाटप करणे तसेच त्यांच्याशी संबंधित वाद मिटवणे यासाठी जबाबदार आहे .
सल्लागार कार्यक्षेत्र: आयोग अध्यक्षांना (राज्य विधानमंडळाच्या बाबतीत राज्यपालांना) निवडणुकीनंतरच्या संसदेच्या सदस्यांच्या अपात्रतेशी संबंधित विषयांवर सल्ला देतो.
- आणीबाणीचा कालावधी एक वर्षानंतर वाढवण्यासाठी राष्ट्रपती राजवटीत असलेल्या राज्यात निवडणुका घेता येतील का, असा सल्लाही ते राष्ट्रपतींना देते.
आदर्श आचारसंहिता (ECI):
- राजकीय पक्ष आणि उमेदवारांसाठी निवडणुकीत ECI द्वारे जारी केले जाते जेणेकरुन कोणीही अनुचित व्यवहार करू नये किंवा सत्तेत असलेल्यांकडून अधिकारांचा स्वैर दुरुपयोग होऊ नये.
Study Material for All MPSC Exams | MPSC च्या सर्व परीक्षांसाठी अभ्यास साहित्य
Study Material for All MPSC Exams: तुमच्या अभ्यासाच्या तयारीला गती देण्यासाठी Adda247 मराठी सर्व विषयातील महत्वाचे टॉपिक कव्हर करणार आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्ही Adda 247 मराठी च्या अधिकृत वेबसाईट ला भेट द्या. यामुळे तुम्हाला MPSC राज्यसेवा पुर्व परीक्षा 2022 व तसेच आगामी MPSC च्या सर्व स्पर्धा परीक्षेत जास्त गुण मिळवण्यास मदत होईल.
FAQs Election Commission of India (ECI)
Q1. भारतीय निवडणूक आयोगाची स्थापना कधी झाली?
Ans. भारतीय निवडणूक आयोगाची स्थापना 25 जानेवारी 1950 रोजी झाली.
Q2. भारताचे सध्याचे मुख्य निवडणूक अधिकारी कोण आहे?
Ans. सुशील चंद्रा हे भारताचे सध्याचे मुख्य निवडणूक अधिकारी आहे
Q3. महाराष्ट्राचे प्रधान सचिव आणि मुख्य निवडणूक अधिकारी कोण आहेत?
Ans. श्रीकांत देशपांडे हे महाराष्ट्राचे प्रधान सचिव आणि मुख्य निवडणूक अधिकारी आहेत.
Q4. अशीच महत्वपूर्ण लेख मला कुठे पाहायला मिळेल?
Ans. Adda 247 मराठी च्या अधिकृत वेबसाईट वर तुम्हाला सर्व स्पर्धा परीक्षांचे नोटीफिकेशन, अभ्यासक्रम, मागील वर्षीच्या प्रश्नपत्रिका व अभ्यास साहित्य मिळेल.
YouTube channel- Adda247 Marathi
Adda247 मराठी App | Add247Marathi Telegram group
