Chief Minister Role and Function, Study Material for Talathi Bharti 2023 | मुख्यमंत्र्यांची भूमिका आणि कार्य

Chief Minister Role and Function

Chief Minister Role and Function: The Chief Minister is the real executive, he is the head of the government among the officers subordinate to the Governor. His position/position is the same in the state as in the country. Our Constitution does not clearly describe the qualifications for being appointed as a Chief Minister. Under Article 167 of our Constitution acts as a link between the Chief Ministers of the States, the Governors, and the State Council of Ministers.

Chief Minister Role and Function: Overview

In the state, the Governor is assisted and advised by the Chief Minister’s State Cabinet. The chief minister is the head of the state cabinet. Get an Overview of Chief Minister Role and Function in the table below

Chief Minister Role and Function

Chief Minister Role and Function: महाराष्ट्रात MPSC मार्फत घेण्यात येणाऱ्या सर्व परीक्षा तसेच महाराष्ट्रातील सरळ सेवा जसे कि, तलाठी भरती (Talathi Bharti 2023), कृषी विभाग भरती (Krushi Vibhag Bharti 2023) या सर्व परीक्षेत राज्यघटना हा महत्वाचा विषय आहे. जसे केंद्र शासनात राष्ट्रपतींना मदत करण्यासाठी प्रधानमंत्री व त्यांचे मंत्रिमंडळ असते तसेच प्रत्येक राज्यात राज्यपालांना मुख्यमंत्री (Chief Minister Role and Function) राज्य मंत्रिमंडळाकडून मदत आणि सल्ला दिला जातो. राज्य मंत्रिमंडळाचे प्रमुख मुख्यमंत्री असतात. आज या लेखात आपण मुख्यमंत्र्यांची भूमिका आणि कार्य (Chief Minister Role and Function) पाहणार आहे.

Chief Minister Role and Function | मुख्यमंत्र्यांची भूमिका आणि कार्य

Chief Minister Role and Function: भारताच्या राज्यघटनेच्या कलम 163 नुसार राज्यपालास आपले कार्य पार पाडताना घटनेने प्रदान केलेले स्वेच्छाधिन अधिकार वगळता सहाय्य व सल्ला देण्यासाठी मुख्यमंत्र्यांच्या (Chief Minister Role and Function) नेतृत्वाखाली मंत्रिमंडळ असेल. भारतामध्ये राज्यस्तरावर सुद्धा संसदीय शासन पद्धतीचा स्वीकार करण्यात आलेला आहे. केंद्रीय व्यवस्थेत वास्तव कार्यकारी सत्ता पंतप्रधानांच्या नेतृत्वाखाली असणाऱ्या मंत्रिमंडळाच्या हातात आहे. त्याप्रमाणे राज्यात मुख्यमंत्री (Chief Minister Role and Function) व मंत्रिमंडळाच्या हातात वास्तव कार्यकारी सत्ता असते.

Chief Minister Role and Function: Constitutional Provisions (घटनात्मक तरतुदी)

Chief Minister Role and Function: Constitutional Provisions: भारतीय राज्यघटनेतील मुख्यमंत्री व त्यांचे मंत्रीमंडळ (Chief Minister Role and Function) यासंबधी तरतुदी खालीलप्रमाणे आहे.

कलम 163

1. मुख्यमंत्र्यांच्या नेतृत्वाखालील मंत्रिपरिषद, राज्यपालांना त्याच्या कर्तव्याच्या पालनामध्ये मदत करेल आणि सल्ला देईल, या राज्यघटनेद्वारे किंवा त्याच्या अंतर्गत त्याच्या सर्व कर्तव्यांचा त्याच्या विवेकबुद्धीनुसार वापर करण्यास तो बांधील आहे.
2. राज्यपालाने या घटनेनुसार किंवा त्याअंतर्गत आपल्या विवेकबुद्धीनुसार कार्य करणे आवश्यक आहे. एखादी बाब राज्यपालाच्या अधिकारातील आहे की नाही याविषयी काही अनुमान असल्यास, राज्यपालांचा निर्णय अंतिम असेल या कृतीची विधीग्राह्य ता तपासता येणार नाही.
3. मंत्र्यांनी राज्यपालास दिलेल्या सल्ल्याची कोणत्याही न्यायालयात चौकशी करता येणार नाही.

कलम 164

1. मुख्यमंत्र्यांसह राज्याच्या मंत्रिमंडळातील मंत्र्यांची एकूण संख्या, त्या राज्याच्या विधानसभेच्या एकूण सदस्यांच्या 15% पेक्षा जास्त नसावी.
2. राज्याची विधानसभा मंत्रिपरिषदेला एकत्रितपणे जबाबदार धरेल.
3. राज्यपाल एखाद्या मंत्र्याचा पदभार स्वीकारण्यापूर्वी त्याला पद आणि गोपनीयतेची शपथ देतील, त्या उद्देशासाठी तिसर्‍या अनुसूचीमध्ये दिलेले फॉर्म वापरून.
4. जर मंत्री कोणत्याही सभागृहाचा सदस्य सहा महिन्याच्या आत झाला नाही तर त्याचे मंत्रिपद संपुष्टात येईल.
5. मंत्र्यांचे वेतन आणि भत्ते राज्य विधानमंडळाने वेळोवेळी कायद्याद्वारे निर्धारित केल्याप्रमाणे असतील आणि राज्य विधानमंडळाने असे ठरवल्याशिवाय ते दुसऱ्या अनुसूचीमध्ये सूचित केल्याप्रमाणे असतील.

Chief Minister Role and Function: Qualifications (पात्रता)

Chief Minister Role and Function: Qualifications: राज्य परिषदेचा मंत्री होण्यासाठी, एखाद्याने राज्य विधानसभेचा सदस्य असला पाहिजे, जर तो राज्य विधानसभेचा सदस्य होत नसेल तर, त्याला राज्य विधानसभेचा सदस्य बनवल्यापासून सहा महिन्यांच्या कालावधीत मंत्री बनणे आवश्यक आहे.

राज्य विधानसभेचे सदस्य होण्यासाठी आवश्यक पात्रता आहेत:

1. तो भारताचा नागरिक असणे आवश्यक आहे.
2. त्याने भारतीय राज्यघटनेवर खरी श्रद्धा आणि निष्ठा बाळगली पाहिजे.
3. विधान परिषदेच्या बाबतीत त्याचे वय 30 वर्षांपेक्षा कमी नसावे.
4. विधानसभेच्या बाबतीत त्याचे वय 25 वर्षांपेक्षा कमी नसावे.

Parliament Of India: Rajya Sabha

Chief Minister Role and Function: Role And Functions of State Council Of Ministers (राज्य मंत्री परिषदेची भूमिका आणि कार्ये)

Chief Minister Role and Function: Role And Functions of State Council Of Ministers: राज्य मंत्री परिषदेची भूमिका आणि कार्ये (Chief Minister Role and Function) खालीलप्रमाणे आहे.

धोरणे तयार करणे

• सरकारची धोरणे ठरवण्याचे काम मंत्र्यांकडे असते.
• सार्वजनिक आरोग्य, अपंगत्व आणि बेरोजगारी लाभ, वनस्पती रोग नियंत्रण, पाणी साठवण, जमिनीचा कालावधी आणि उत्पादन आणि वस्तूंचा पुरवठा आणि वितरण यासह सर्व प्रमुख मुद्द्यांवर मंत्रिमंडळ निर्णय घेते.
• योग्य विभाग धोरण विकसित केल्यावर त्याची अंमलबजावणी करतो.

प्रशासन आणि सार्वजनिक सुव्यवस्था राखणे

• कार्यकारी शक्तीचा वापर अशा प्रकारे केला जाणे आवश्यक आहे की राज्य कायद्यांचे पालन केले जाईल याची खात्री होईल.
• राज्यपालांना राज्यघटनेने सरकारी उपक्रम अधिक कार्यक्षमतेने चालवण्यासाठी नियम तयार करण्याचा अधिकार दिला आहे.
• मंत्री परिषद अशा सर्व नियमांबाबत सल्ला देते.

नियुक्ती

• राज्यपालांना महाधिवक्ता आणि राज्य लोकसेवा आयोगाच्या सदस्यांची नियुक्ती करण्याचा अधिकार आहे.
• राज्यपाल राज्य विद्यापीठांच्या कुलगुरूंची तसेच अनेक मंडळे आणि आयोगांच्या सदस्यांची नियुक्ती करतात. या नियुक्त्या राज्यपालांच्या निर्णयानुसार करता येणार नाहीत. त्याच्या मंत्र्यांच्या सल्ल्यानुसार त्याने ही कर्तव्ये पार पाडली पाहिजेत.

राज्याचे अर्थकारण सांभाळणे

• अर्थमंत्री राज्याच्या विधानसभेत राज्याचा अर्थसंकल्प सादर करतात, ज्यामध्ये आगामी वर्षासाठी महसूल आणि खर्चाचा अंदाज समाविष्ट असतो.
• मुद्रा विधेयकाच्या बाबतीत विधिमंडळ पुढाकार घेऊ शकत नाही.
• असे विधेयक फक्त मंत्रीच मांडू शकतात, ज्याची शिफारस राज्यपालांनी केली पाहिजे. आर्थिक बाबींबाबत कार्यकारिणीकडे पुढाकार असतो.

केंद्रीय कायदे आणि केंद्र सरकारच्या निर्णयांची अंमलबजावणी

• काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये, केंद्र सरकारला राज्य सरकारांना निर्देश जारी करण्याचा अधिकार आहे.
• संसदेने पारित केलेले कायदे पाळले जातील याची हमी देण्यासाठी राज्यांनी त्यांच्या कार्यकारी अधिकाराचा वापर केला पाहिजे.
• त्यांनी संघाच्या कार्यकारी अधिकाराला धोका पोहोचेल असे काहीही करू नये.

Chief Minister Role and Function: Types of Responsibilities (जबाबदारी)

Chief Minister Role and Function: Types of Responsibilities दोन प्रकारच्या जबाबदाऱ्या मुख्यमंत्री (Chief Minister Role and Function) व त्यांच्या मंत्रिमंडळावर आहेत.

1. सामूहिक जबाबदारी
2. वैयक्तिक जबाबदारी

सामूहिक जबाबदारी

• कलम 164 स्पष्टपणे सांगते की मंत्रिपरिषद राज्याच्या विधानसभेला एकत्रितपणे जबाबदार आहे.
• याचा अर्थ असा की, सर्व मंत्र्यांनी विधानसभेसमोर त्यांच्या वगळण्याच्या आणि आयोगाच्या सर्व कृतींची जबाबदारी वाटून घेतली आहे.
• ते एक संघ म्हणून एकत्र काम करतात.
• विधानसभेने मंत्रिपरिषदेविरुद्ध अविश्वास प्रस्ताव मंजूर केल्यावर, विधानपरिषदेवरील सदस्यांसह सर्व मंत्र्यांना राजीनामा द्यावा लागतो.
• मंत्रिमंडळाच्या निर्णयांना राज्य विधिमंडळाच्या आत आणि बाहेर पाठिंबा देण्याची जबाबदारी सर्व मंत्र्यांची आहे. मंत्रिमंडळाच्या निर्णयाशी सहमत नसल्यास मंत्र्याने राजीनामा द्यावा.

वैयक्तिक जबाबदारी:

• वैयक्तिक उत्तरदायित्व देखील कलम 164 मध्ये समाविष्ट केले आहे. कायद्यानुसार मंत्री राज्यपालांच्या फुरसतीच्या वेळी काम करतात.
• याचा अर्थ मंत्रिमंडळाला विधानसभेचा विश्वास असल्यास राज्यपाल एखाद्या मंत्र्याला बडतर्फ करू शकतात.
• दुसरीकडे राज्यपाल मुख्यमंत्र्यांच्या सल्ल्यानुसारच मंत्र्याला हटवू शकतात.
• एखाद्या मंत्र्याच्या कामगिरीवर असहमत किंवा नाखूष झाल्यास, मुख्यमंत्री त्याला राजीनामा देण्यास सांगू शकतात किंवा राज्यपालांना त्याला हटवण्याचा सल्ला देऊ शकतात.

Role And Power Of President

Chief Minister Role and Function: Composition of State Council Of ministers (राज्य मंत्रिमंडळाची रचना)

Chief Minister Role and Function: Composition of State Council Of ministers: राज्य मंत्रिमंडळाची रचना पुढीलप्रमाणे आहे.

• कॅबिनेट मंत्री, राज्यमंत्री आणि उपमंत्री हे मंत्रीपरिषद बनवतात. त्यांच्यातील फरक त्यांच्या क्रमवारीत आढळतो.
• कॅबिनेट मंत्र्यांकडे प्रमुख खात्यांचा कारभार असतो.
• स्वतंत्र कार्यभार सामान्यतः राज्यमंत्र्यांना सोपवला जातो.
• कॅबिनेट मंत्र्यांना उपमंत्री मदत करतात.

Chief Minister Role and Function (मुख्यमंत्र्यांचे अधिकार आणि कार्ये)

Chief Minister Role and Function: मुख्यमंत्र्यांचे अधिकार आणि कार्ये (Chief Minister Role and Function) खालीलप्रमाणे आहे.

• मुख्यमंत्र्यांनी प्रस्तावित केलेल्या मंत्र्यांचीच नियुक्ती राज्यपाल करतात.
• तो मंत्रिपदांची पुनर्नियुक्ती आणि फेरबदल करतो.
• कारण मुख्यमंत्री हे मंत्रिपरिषदेचे प्रमुख असल्याने ते राजीनामा देऊन मंत्रिपरिषद संपुष्टात आणू शकतात.
• राज्यघटनेच्या कलम 167 मध्ये दिलेल्या तरतुदींनुसार मुख्यमंत्री राज्यपाल आणि राज्य मंत्रिमंडळ यांच्यातील संपर्क म्हणून काम करतात .
• महाधिवक्ता, राज्य लोकसेवा आयोगाचे अध्यक्ष आणि सदस्य आणि राज्य निवडणूक आयोगाचे सदस्य यासारख्या महत्त्वाच्या अधिकाऱ्यांच्या नियुक्तीबाबत मुख्यमंत्र्यांकडून राज्यपालांना सल्ला दिला जातो.

YouTube channel- Adda247 Marathi

Adda247 मराठी App | Add247Marathi Telegram group

Sharing is caring!