Table of Contents
Socio-Religious Movements In India: Study Material for MHADA Exam: MHADA भरती परीक्षेच्या तारखा जाहीर झाल्या असून सर्व क्लस्टर च्या परीक्षा डिसेंबर महिन्यात होणार आहे. डिसेंबर मध्ये होणाऱ्या MHADA च्या परीक्षेत सामान्य ज्ञान यावर Technical पदाच्या परीक्षेत 25 तर Non-technical पदाच्या परीक्षेत 50 प्रश्न विचारले जाणार आहे. यात इतिहासावर 5 ते 10 प्रश्न विचारल्या जातील. इतिहासातील महत्वाचा घटक म्हणजे भारतातल्या सामाजिक आणि धार्मिक चळवळी (Socio-Religious Movements In India) व थोर सामाजिक सुधारक यांच्या विषयी माहिती यावर पेपर मध्ये प्रश्न विचारल्या जाऊ शकतात.
सामाजिक आणि धार्मिक सुधारणांची तातडीची गरज जी 19व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या दशकापासून प्रकट होऊ लागली ती प्रामुख्याने पाश्चात्य संस्कृती आणि शिक्षणाच्या संपर्कामुळे उद्भवली. भारतीय समाजाची कमजोरी सुशिक्षित भारतीयांना स्पष्टपणे दिसून आले ज्यांनी या पद्धतींवर प्रश्नचिन्ह निर्माण करण्यास सुरुवात केली आणि त्यांना दूर करण्यासाठी पद्धतशीरपणे कार्य करण्यास सुरुवात केली. शतकानुशतके पाळल्या गेलेल्या हिंदू समाजातील परंपरा, श्रद्धा आणि प्रथा यापुढे ते स्वीकारण्यास तयार नव्हते. पाश्चात्य विचारांच्या प्रभावाने नव्या प्रबोधनाला जन्म दिला. यातून समाज जागृतीची चळवळ निर्माण होऊन समाज प्रबोधन होऊ लागले. आज या लेखात आपण भारतातल्या सामाजिक आणि धार्मिक चळवळी (Socio-Religious Movements In India) याबद्दल माहिती पाहणार आहोत. ज्यात सामाजिक व धार्मिक चळवळी व त्याचे संस्थापक, थोर समाजसुधारकांविषयी थोडक्यात माहिती दिली आहे.
Socio-Religious Movements in 19th – 20th Centuries in India | 19व्या – 20व्या शतकातील भारतातील सामाजिक-धार्मिक चळवळी
Socio-Religious Movements in 19th – 20th Centuries in India: खालील तक्त्यात 19व्या – 20व्या शतकातील भारतातील सामाजिक-धार्मिक चळवळी (Socio-Religious Movements in 19th – 20th Centuries in India) दिले आहे.
सामाजिक-धार्मिक चळवळी आणि संघटना:
| वर्ष | ठिकाण | संस्थेचे नाव | संस्थापक |
| 1815 | कलकत्ता | आत्मीय सभा | राजा राम मोहन रॉय |
| 1828 | कलकत्ता | ब्राह्मो समाज | राजा राम मोहन रॉय |
| 1829 | कलकत्ता | धर्मसभा | राधाकांत देव |
| 1839 | कलकत्ता | तत्वबोधिनी सभा | देबेंद्रनाथ टागोर |
| 1840 | पंजाब | निरंकारी | दयाल दास, दरबारा सिंग, रतन चंद इ. |
| 1844 | सुरत | मानव धर्म सभा | दुर्गाराम मंचाराम |
| 1849 | बॉम्बे | परमहंस मंडळी | दादोबा पांडुरंग |
| 1857 | पंजाब | नामधारी | राम सिंग |
| 1861 | आग्रा | राधास्वामी सत्संग | तुळशी राम |
| 1866 | कलकत्ता | भारतातील ब्राह्मो समाज | केशबचंद्र सेन |
| 1866 | देवबंद | दार-उल-उलुम | मौलाना हुसेन अहमद |
| 1867 | बॉम्बे | प्रार्थना समाज | आत्माराम पांडुरंग |
| 1875 | बॉम्बे | आर्य समाज | स्वामी दयानंद सरस्वती |
| 1875 | न्यूयॉर्क (यूएसए) | थिओसॉफिकल सोसायटी | मैडम एच.पी. ब्लावात्स्की और कर्नल एच.एस. ओल्कोट |
| 1878 | कलकत्ता | साधारण ब्राह्मो समाज | आनंद मोहन बोस |
| 1884 | पुणे | डेक्कन एज्युकेशन सोसायटी | जी जी आगरकर |
| 1886 | अलीगढ | मुहम्मदन शैक्षणिक परिषद | सय्यद अहमद खान |
| 1887 | बॉम्बे | इंडियन नॅशनल कॉन्फरन्स | एम.जी.रानडे |
| 1887 | लाहोर | देवा समाज | शिवनारायण अग्निहोत्री |
| 1894 | लखनौ | नदवाह – उल – उलामा | मौलाना शिबली नुमानी |
| 1897 | बेलूर | रामकृष्ण मिशन | स्वामी विवेकानंद |
| 1905 | बॉम्बे | भारतीय समाजाचे सेवक | गोपाळ कृष्ण गोखले |
| 1909 | पुणे | सेवा सदन | श्रीमती रमाबाई रानडे आणि जी.के.देवधर |
| 1911 | बॉम्बे | सोशल सर्व्हिस लीग | ना.म.जोशी |
| 1914 | अलाहाबाद | सेवा समिती | एच.एन.कुंजरू |
भारतातील शास्त्रीय आणि लोक नृत्य पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा.
Important Socio-Religious Reformers | महत्वाचे सामाजिक-धार्मिक सुधारक
Important Socio-Religious Reformers: 19 व्या शतकात भारतात सामाजिक व धार्मिक सुधारणा करण्यासाठी समाजसुधारकांनी (Socio-Religious Movements in 19th – 20th Centuries in India) खूप मेहनत घेतली. भारतातील काही समाजसुधारकांची थोडक्यात माहिती खाली दिली आहे.
- स्वामी सहजानंद (1781-1830): त्यांचे मूळ नाव ज्ञानश्याम. त्यांनी स्वामिनारायण पंथाची स्थापना केली आणि आस्तिक देवावर विश्वास ठेवणारा आणि त्याच्या अनुयायांसाठी नैतिक संहिता निर्धारित करणारा गुजरात निर्धारित केला.
- राजा राम मोहन रॉय (1772 – 1833): राजा राम मोहन रॉय यांचा जन्म 1772 मध्ये बर्दवान जिल्ह्यातील (पश्चिम बंगाल) राधानगर येथे झाला. हिंदू समाजात एकेश्वरवाद आणि सुधारणांचा प्रचार करण्यासाठी त्यांनी 1815 मध्ये कलकत्ता येथे आत्मीय सभेची स्थापना केली . आत्मीय सभेला 1828 मध्ये ब्राह्मो सभा आणि शेवटी ब्राह्मो समाज असे नाव देण्यात आले. त्यांनी 1819 मध्ये सबद कौमुदी या नियतकालिकाद्वारे सती प्रथा रद्द करण्यासाठी चळवळ सुरू केली.
- देबेंद्रनाथ टागोर (1817 – 1905): त्यांनी राजा राममोहन रॉय यांच्यानंतर ब्राह्मो समाजाचे नेतृत्व स्वीकारले. त्यांनी 1839 मध्ये तत्वबोधिनी सभेची स्थापना केली आणि राजा राममोहन रॉय यांच्या विचारांचा प्रचार करण्यासाठी बंगाली मासिक तत्वबोधिनी पत्रिका प्रकाशित केली. 1859 मध्ये, तत्वबोधिनी सभा ब्राह्मोसमाजात विलीन झाली.
- केशवचंद्र सेन (1838-1884): देबेंद्रनाथ टागोर यांच्या अनुपस्थितीत ते ब्राह्मो समाजाचे नेते होते. त्यांनी बामाबोधिनी पत्रिका ही महिलांसाठीची पत्रिका सुरू केली. त्यांनी जातीय नावांचा त्याग, आंतरजातीय आणि विधवा पुनर्विवाह यांसारख्या मूलगामी सुधारणा सुरू केल्या आणि बालविवाहाविरुद्ध चळवळ सुरू केली. मूळ ब्राह्मो समाज आदि ब्राह्मोसमाज म्हणून ओळखला जाऊ लागला आणि दुसरा, भारताचा ब्राह्मो समाज ज्याची स्थापना केशवचंद्र सेन यांनी १८६६ मध्ये केली होती. सेन यांनी १८७० मध्ये इंडियन रिफॉर्म असोसिएशनची स्थापना केली, ज्याने ब्रिटिश सरकारला मूळ विवाह कायदा करण्यास प्रवृत्त केले. 1872 चा कायदा (सिव्हिल मॅरेज म्हणून प्रसिद्ध कायदा) ब्राह्मो विवाह कायदेशीर करणे आणि मुला-मुलींसाठी विवाहाचे किमान वय निश्चित करणे याची तरतूद या कायद्यात होती.
म्हाडा ऍक्ट 1976, म्हाडाचा इतिहास, उद्दिष्ट आणि रचना वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा.
- आत्माराम पांडुरंग (1823-1898): त्यांनी 1867 मध्ये मुंबईत प्रार्थना समाजाची स्थापना केली. 1870 मध्ये न्यायमूर्ती रानडे प्रार्थना समाजात सामील झाले.
- स्वामी दयानंद सरस्वती (1824 –1883): मूळतः मूल शंकर म्हणून ओळखले जाणारे स्वामी दयानंद सरस्वती यांनी 1875 मध्ये मुंबईत आर्य समाजाची स्थापना केली. त्यांनी सत्यार्थ प्रकाश हिंदीत आणि वेद – भाष्य भूमिका (अंशतः हिंदीत आणि अंशतः संस्कृतमध्ये) लिहिले.
- ब्लावात्स्की (1831-1891) आणि ओल्कोट (1832-1907): मॅडम एच. पी. ब्लाव्हत्स्की, एक रशियन महिला आणि कर्नल एचएस ओलकॉट, अमेरिकन, यांनी १८७५ मध्ये न्यूयॉर्कमध्ये थिऑसॉफिकल सोसायटीची स्थापना केली, परंतु सोसायटीचे मुख्यालय 1882 मध्ये मद्रास जवळील अड्यार येथे हलवले.
- स्वामी विवेकानंद (1863 – 1902): स्वामी विवेकानंद (मूळचे नरेंद्रनाथ दत्त) यांनी 1887 मध्ये रामकृष्ण मिशनची स्थापना सामाजिक सेवा लीग म्हणून केली जी 1897 मध्ये ट्रस्ट म्हणून नोंदणीकृत झाली.
Lower Caste Movements and Organisations | खालच्या जातीच्या उत्थानासाठी कार्य करणाऱ्या चळवळी आणि संघटना
Lower Caste Movements and Organisations: 19 व्या शतकात जातीभेत खूप मोठ्या प्रमाणावर होता. हा जातीभेत दूर करण्यासाठी व खालच्या जातीच्या उत्थानासाठी कार्य करणाऱ्या चळवळी आणि संघटनांची यादी (Socio-Religious Movements in 19th – 20th Centuries in India) व त्याचे संस्थापक कोण होते याबद्दलची माहिती खालील टेबलमध्ये दिली आहे.
| चळवळ / संघटना | वर्ष | ठिकाण | संस्थापक |
| सत्यशोधक समाज | 1873 | महाराष्ट्र | मा. ज्योतिबा फुले |
| अरविप्पुरम आंदोलन | 1889 | अरविप्पुरम, केरळ | श्री नारायण गुरु |
| Shri Narayan Dharama Paripalana Yogam (S. N. D. P.) Movement | 1902 – 03 | केरळा | श्री नारायण गुरु, डॉ.पालपू आणि कुमारन आसन |
| डिप्रेस्ड क्लास मिशन सोसायटी | 1906 | बॉम्बे | व्ही.आर.शिंदे |
| बहुजन समाज | 1910 | सातारा, महाराष्ट्र | मुकुंदराव पाटील |
| Justice (Party) Movement | 1915-16 | मद्रास, तामिळनाडू | सीएन मुदलियार, टीएम नायर आणि पी. त्यागराज चेट्टी |
| Depressed class Welfare Institute (बहिस्कृत हितकारिणी सभा) | 1924 | बॉम्बे | डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर |
| स्वाभिमान चळवळ | 1925 | मद्रास, तामिळनाडू | इ.व्ही. रामास्वामी नायकर ‘पेरियार’ |
| हरिजन सेवक संघ | 1932 | पुणे | महात्मा गांधी |
सर्वोच्च न्यायालय: न्यायाधीशांची पात्रता व नेमणूक, सर्वोच्च न्यायालयाचे स्वातंत्र्य
Study material for MHADA Exam 2021 | MHADA भरती 2021 परीक्षेसाठी अभ्यास साहित्य
Study material for MHADA Exam 2021: म्हाडा भरती 2021 मध्ये सामान्य ज्ञान विषयाला चांगले वेटेज आहे. त्यामुळे या विषयाचा अचूक व पक्का अभ्यास असणे आवश्यक आहे. हा विषय तुम्हाला परीक्षेत यश मिळऊन देऊ शकतो. MHADA परीक्षेत सर्वसाधारण पदे (Non Technical Post) मध्ये प्रत्येक विषयाला 50 गुण आहेत. त्याचा विचार करता सर्व विषय कव्हर करण्याचा प्रयत्न Adda 247 मराठी करणार आहे. त्या अनुषंगाने मराठी, इंग्लिश व सामान्य ज्ञान या विषयावर काही लेख (Study material for MHADA Exam 2021) प्रसिद्ध केले आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्ही Adda 247 मराठी च्या अधिकृत वेबसाईट ला भेट द्या. यामुळे तुम्हाला आगामी होणाऱ्या म्हाडा (MHADA) व जिल्हा परिषदेच्या पेपर मध्ये जास्त गुण मिळवण्यास मदत होईल.
FAQs Socio-Religious Movements In India
Q1. ब्राह्मो समाजाची स्थपना कोणी केली?
Ans. राजा राम मोहन रॉय यांनी ब्राह्मो समाजाची स्थपना केली.
Q2. सत्यशोधक समाजाची स्थापना कोणी केली?
Ans. सत्यशोधक समाजाची स्थापना महात्मा फुले यांनी केली
Q3. थिओसॉफिकल सोसायटीचे मुख्यालय कुठे होते?
Ans. थिओसॉफिकल सोसायटीचे मुख्यालय न्यूयॉर्क येथे होते.
Q4. तत्वबोधिनी पत्रिका कोणी सुरु केली?
Ans. तत्वबोधिनी पत्रिका देबेंद्रनाथ टागोर यांनी सुरु केली.
Adda247 मराठी App | Add247Marathi Telegram group
YouTube channel- Adda247 Marathi
केवळ सरावच परीक्षेत चांगले गुण मिळण्यास मदत करू शकतो
Job Alerts