भारत जैव विविधता की एक विस्तृत प्रजातियां से संपन्न है। राष्ट्रीय उद्यानों के अतिरिक्त, भारत में अनेक वन्य जीव अभ्यारण्य हैं। यूपीएससी को संरक्षित क्षेत्रों से प्रश्न पूछना प्रिय है एवं आप इस खंड से, विशेष रूप से प्रत्येक वर्ष यूपीएससी प्रारंभिक परीक्षा में प्रश्नों की अपेक्षा कर सकते हैं। हमारे एक लेख में, हम पहले ही भारत में राष्ट्रीय उद्यानों की सूची पर चर्चा कर चुके हैं। इस लेख में, भारत में वन्यजीव अभ्यारण्यों की सूची पर चर्चा करेंगे।
क्र.सं. | राज्य/संघ राज्य क्षेत्र | वन्यजीव अभ्यारण्यों की कुल संख्या |
1. | आंध्र प्रदेश | 13 |
2. | अरुणाचल प्रदेश | 11 |
3. | असम | 18 |
4. | बिहार | 12 |
5. | छत्तीसगढ़ | 11 |
6. | गोवा | 6 |
7. | गुजरात | 23 |
8. | हरियाणा | 8 |
9. | हिमाचल प्रदेश | 28 |
10. | जम्मू एवं कश्मीर | 15 |
11. | झारखंड | 11 |
12. | कर्नाटक | 30 |
13. | केरल | 17 |
14. | मध्य प्रदेश | 25 |
15. | महाराष्ट्र | 42 |
16. | मणिपुर | 2 |
17. | मेघालय | 4 |
18. | मिजोरम | 8 |
19. | नागालैंड | 3 |
20. | ओडिशा | 19 |
21. | पंजाब | 13 |
22. | राजस्थान | 25 |
23. | सिक्किम | 7 |
24. | तमिलनाडु | 29 |
25. | त्रिपुरा | 4 |
26. | उत्तर प्रदेश | 25 |
27. | उत्तराखंड | 7 |
28. | पश्चिम बंगाल | 15 |
29. | तेलंगाना | 9 |
30. | अंडमान एवं निकोबार द्वीप समूह | 96 |
31. | चंडीगढ़ | 2 |
32. | दादरा और नगर हवेली | 1 |
33. | लक्षद्वीप | 1 |
34. | दमन एवं दीव | 1 |
35. | दिल्ली | 1 |
36. | पांडिचेरी | 1 |
जैसा कि आप देख सकते हैं, भारत में अनेक वन्य जीव अभ्यारण्य हैं एवं उन सभी को याद रखना न तो संभव है और न ही वांछनीय, क्योंकि लागत से लाभ का अनुपात आशाजनक नहीं है। नीचे भारत में महत्वपूर्ण वन्यजीव अभ्यारण्यों की सूची दी गई है, जो उम्मीदवारों को यूपीएससी प्रारंभिक परीक्षा 2022 में सम्मिलित होने से पूर्व अवश्य पूर्ण कर लेना चाहिए।
क्रम सं. | राज्य | वन्य जीव अभ्यारण्य |
1. | असम | नंबोर अभ्यारण्य |
दिहिंग पटकाई अभ्यारण्य | ||
पूर्वी कार्बी आंगलोंग अभ्यारण्य | ||
चक्रशिला अभ्यारण्य | ||
आमचांग अभ्यारण्य | ||
2. | बिहार | कैमूर अभ्यारण्य |
गौतम बुद्ध अभ्यारण्य | ||
पंत (राजगीर) अभ्यारण्य | ||
वाल्मीकि अभ्यारण्य | ||
3. | छत्तीसगढ़ | भैरमगढ़ अभ्यारण्य |
बादलखोल अभ्यारण्य | ||
भोरमदेव अभ्यारण्य | ||
उदंती जंगली भैंसा अभ्यारण्य | ||
4. | गोवा | बोंडला अभ्यारण्य |
मदेई अभ्यारण्य | ||
5. | गुजरात | कच्छ के रेगिस्तान अभ्यारण्य |
पोरबंदर झील अभ्यारण्य | ||
जम्बू गोधा अभ्यारण्य | ||
जंगली गधा अभ्यारण्य | ||
रतनमहल अभ्यारण्य | ||
थोल झील अभ्यारण्य | ||
सासन गिर अभ्यारण्य | ||
मिटियाला अभ्यारण्य | ||
6. | हरियाणा | भिंडावास अभ्यारण्य |
एन खपरवास अभ्यारण्य | ||
कालेसर अभ्यारण्य | ||
7. | हिमाचल प्रदेश | बांदली अभ्यारण्य |
दरनघाटी अभ्यारण्य | ||
धौलाधार अभ्यारण्य | ||
तलरा अभ्यारण्य | ||
पोंग बांध झील अभ्यारण्य | ||
नारगु अभ्यारण्य | ||
8. | झारखंड | लवलॉन्ग अभ्यारण्य |
पारसनाथ अभ्यारण्य | ||
पालकोट अभ्यारण्य | ||
9. | कर्नाटक | सोमेश्वर अभ्यारण्य |
भद्रा अभ्यारण्य | ||
भीमगढ़ अभ्यारण्य | ||
ब्रह्मगिरि अभ्यारण्य | ||
कावेरी अभ्यारण्य | ||
पुष्पगिरी अभ्यारण्य | ||
शरबती घाटी अभ्यारण्य | ||
10. | केरल | पेरियार वन्यजीव अभ्यारण्य |
चिन्नार वन्यजीव अभ्यारण्य | ||
अरलम अभ्यारण्य | ||
चिम्मोनी अभ्यारण्य | ||
इडुक्की अभ्यारण्य | ||
मालाबार अभ्यारण्य | ||
11. | मध्य प्रदेश | बोरी अभ्यारण्य |
गांधी सागर अभ्यारण्य | ||
केन घड़ियाल अभ्यारण्य | ||
राष्ट्रीय चंबल अभ्यारण्य | ||
ओरछा अभ्यारण्य | ||
12. | महाराष्ट्र | कोयना अभ्यारण्य |
पैनगंगा अभ्यारण्य | ||
भीमाशंकर अभ्यारण्य | ||
तुंगारेश्वर अभ्यारण्य | ||
ग्रेट इंडियन बस्टर्ड अभ्यारण्य | ||
13. | मणिपुर | यांगौपोकपी-लोचाओ अभ्यारण्य |
14. | मेघालय | – |
15. | मिजोरम | डंपा अभ्यारण्य (टाइगर रिजर्व) |
नेंगपुई अभ्यारण्य | ||
बाघमारा पिचर प्लांट अभ्यारण्य | ||
16. | नागालैंड | फकीम अभ्यारण्य |
रंगपहाड़ अभ्यारण्य | ||
17. | ओडिशा | बैसिपल्ली अभ्यारण्य |
चिल्का (नालाबन) अभ्यारण्य | ||
हदगढ़ अभ्यारण्य | ||
सतकोसिया गॉर्ज अभ्यारण्य | ||
18. | पंजाब | अबोहर अभ्यारण्य |
हरिके झील अभ्यारण्य | ||
झज्जर बछोली अभ्यारण्य | ||
19. | राजस्थान | केवलादेव पक्षी अभ्यारण्य |
जवाहर सागर अभ्यारण्य | ||
माउंट आबू अभ्यारण्य | ||
रामसागर अभ्यारण्य | ||
शेरगढ़ अभ्यारण्य | ||
20. | सिक्किम | फैम्बोंग ल्हो अभ्यारण्य |
कितम अभ्यारण्य (पक्षी) | ||
मीनम अभ्यारण्य | ||
21. | तमिलनाडु | इंदिरा गांधी (अन्नामलाई) अभ्यारण्य |
कराईवेटी अभ्यारण्य | ||
पुलिकट झील अभ्यारण्य | ||
वेदंथंगल अभ्यारण्य | ||
कलाकड़ अभ्यारण्य | ||
22. | त्रिपुरा | गुमटी अभ्यारण्य |
रोवा अभ्यारण्य | ||
तृष्णा अभ्यारण्य | ||
23. | उत्तराखंड | अस्कोट कस्तूरी मृग अभ्यारण्य |
बिनसर अभ्यारण्य | ||
गोविंद पशु विहार अभ्यारण्य | ||
केदारनाथ अभ्यारण्य | ||
सोनानदी अभ्यारण्य | ||
24. | उत्तर प्रदेश | हस्तिनापुर अभ्यारण्य |
रानीपुर अभ्यारण्य | ||
सोहगीबरवा अभ्यारण्य | ||
सूर सरोवर अभ्यारण्य | ||
चंद्रप्रभा अभ्यारण्य | ||
राष्ट्रीय चंबल अभ्यारण्य | ||
25. | पश्चिम बंगाल | सुंदरवन वन्य जीव अभ्यारण्य |
चिंतामणि कार पक्षी अभ्यारण्य | ||
हॉलिडे द्वीप अभ्यारण्य | ||
बल्लवपुर अभ्यारण्य | ||
लोथियन द्वीप अभ्यारण्य | ||
माह आनंद अभ्यारण्य |
क्रम संख्या | केंद्र शासित प्रदेश | वन्य जीव अभ्यारण्य |
1. | अंडमान एवं निकोबार द्वीप समूह | बांस द्वीप अभ्यारण्य |
बंजर द्वीप अभ्यारण्य | ||
चैनल द्वीप अभ्यारण्य | ||
मयूर द्वीप अभ्यारण्य | ||
कछुआ द्वीप अभ्यारण्य | ||
2. | जम्मू और कश्मीर | गुलमर्ग अभ्यारण्य |
लिम्बर अभ्यारण्य | ||
नंदिनी अभ्यारण्य | ||
3. | लक्षद्वीप | पिट्टी अभ्यारण्य (पक्षी) |
4. | दादरा नगर हवेली एवं दमन तथा दीव | दादरा और नगर हवेली अभ्यारण्य |
फुदम अभ्यारण्य |
Mahadevi Verma, a prominent figure in Hindi literature, left an indelible mark as a poet,…
The Medical Council of India (MCI), established in 1934 under the Indian Medical Council Act…
The National Crime Records Bureau (NCRB), a renowned governmental organization in India, is entrusted with…
The inception of the Indian Constitution is marked by its preamble, which encapsulates its ideals,…
The Western and Eastern Ghats are two formidable mountain ranges in India, with the Deccan…
The Indian Postal Service holds a prestigious position among India's Group 'A' Civil Services, managing…