महाराष्ट्रातील बहुतेक स्पर्धा परीक्षेमध्ये मराठी भाषा हा विषय असतोच. मराठी भाषेत सर्वात महत्वाचे म्हणजे मराठी व्याकरण. बऱ्याच स्पर्धा परीक्षेमध्ये मराठी विषयात मराठी व्याकरणावर प्रश्न विचारले जातात. MPSC राज्यसेवा परीक्षा मुख्य परीक्षा 2023, MPSC गट ब व गट क च्या परीक्षा, तसेच MPSC घेत असलेल्या इतर स्पर्धा परीक्षामध्ये, त्याचप्रमाणे जिल्हा परिषद भरती 2023, कृषी विभाग भरती 2023, तलाठी भरती 2023, राज्य उत्पादन शुल्क भरती 2023 व इतर स्पर्धा परीक्षांमध्ये मराठी व्याकरणाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. मराठी व्याकरण हा कमी वेळेमध्ये जास्त गुण मिळवून देणारा विषय आहे थोड्याशा सरावाने या विषयांमध्ये जास्त गुण मिळवता येतात. आज या लेखात आपण मराठी व्याकरणातील वर्णविचार, स्वर व व्यंजन म्हणजे काय व त्यांचे प्रकार, शब्द व शब्दांच्या जाती याबद्दल माहिती पाहणार आहोत.
स्पर्धा परीक्षांसाठी मराठी व्याकरण: भाग 1 | |
श्रेणी | अभ्यास साहित्य |
उपयोगिता | सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी |
Subject | मराठी भाषा |
Name | स्पर्धा परीक्षांसाठी मराठी व्याकरण |
भाग | 1 |
घटक |
|
मराठी व्याकरण म्हणजे मराठी भाषेचे स्पष्टीकरण करणारे शास्त्र होय. पतंजलीने व्याकरणास ‘शब्दानुशासन’ असेही नाव दिले आहे. परस्परांचे विचार विशिष्ट पद्धतीने व्यक्त केले तर ते सुसंबद्ध व समजण्यास सुकर ठरतात. आपण जे बोलतो किंवा लिहितो, ते नीटनेटके, व्यवस्थित, आकर्षक, शुद्ध ठेवण्याच्या दृष्टीने व्याकरणाची मदत घेता येते. वि + आ + कृ (=करण) = व्याकरण या शब्दाचा शब्दशः अर्थ स्पष्टीकरण असा होतो.
व्याकरणाची व्याख्या: भाषेचे व्यवहार ज्या नियमाने ठरवले जातात ते नियम स्पष्ट करणारे शास्त्र म्हणजे व्याकरण होय.
वर्णमाला: तोंडावाटे निघणार्या मूलध्वनीला वर्ण असे म्हणतात. मराठीत एकूण 52 वर्ण आहेत. ते खालीलप्रमाणे
स्वर: अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, लू, ए, ऐ, ओ, औ, अं, अ:, ॲ, ऑ
व्यंजन: क, ख, ग, घ, ङ, च, छ, ज, झ, त्र, ट, ठ, ड, ढ, ण, त, थ, द, ध, न, प, फ, ब, भ, म, य, र, ल, व, श, ष, स, ह, ळ, क्ष, ज्ञ
(मराठीत मुळचे 48 वर्ण होते. पण महाराष्ट्र शासन निर्णया नुसार ॲ, ऑ हे इंग्लिश मधील स्वर . व क्ष, ज्ञ यांना विशेष संयुक्त व्यंजन या 4 वर्णाचा वर्णमालेत समावेश करण्यात आला.)
स्वर आणि व्यंजन यांचे उपप्रकार आहेत ते खालील तक्त्यात दिले आहे.
स्वरांचे प्रकार
स्वरांचे प्रकार | |
र्हस्व स्वर |
|
दीर्घ स्वर |
|
संयुक्त स्वर |
|
स्वरादी |
|
व्यंजनाचे प्रकार
व्यंजनाचे प्रकार | |
स्पर्श व्यंजने | क, ख, ग, घ, ड, च, छ, ज, झ, त्र, ट, ठ, ड, द, ण, त, थ, द, ध, न, प, फ, ब, भ, म |
कठोर व्यंजने | क, ख, च, छ, ट, ठ, त, थ, प, फ |
मृदू व्यंजने | ग, घ, ज, झ, ड, ढ, द, ध, ब ,भ |
अनुनासिके | ड, त्र, ण, न, म |
महाराष्ट्राच्या मानचिन्हांची यादी
शब्दांच्या जाती: अर्थपूर्ण अक्षर समूहास शब्द असे म्हणतात. शब्दांना प्रत्यय जोडून ती वाक्यात वापरल्यास त्यांना पद असे म्हणतात. व्याकरणात शब्दाच्या मूळ रूपाला प्रकृती असे म्हणतात. तर शब्दाला प्रत्यय जोडून बदल केल्यास विकृती असे म्हणतात. या प्रकृती व विकृती नुसार शब्दांच्या जाती 8 प्रकारात विभागल्या गेल्या आहे.
शब्दांच्या जाती :
विकारी शब्द: लिंग, वचन व विभक्ती मुळे ज्या शब्दात बदल होतो त्यास विकारी शब्द असे म्हणतात.
(नाम, सर्वनाम, विशेषण, क्रियापद)
अविकारी शब्द: लिंग, वचन व विभक्ती मुळे ज्या शब्दात बदल होत नाही त्यास विकारी शब्द असे म्हणतात.
नाम: सृष्टीतील कोणत्याही घटकाला ओळखण्यासाठी वापरण्यात येणारा विकारी शब्द म्हणजे नाम होय. नामाचे प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत.
नामाचे प्रकार:
सामान्य नाम: एकाच जातीच्या पदार्थातील समान गुणधर्मामुळे त्या वस्तूला जे सर्वसामान्य नाव दिले जाते त्याला ‘सामान्य नाम’ असे म्हणतात. उदा. घर, मुलगी, पाणी, सोने
सामान्य नामाचे दोन प्रकार पडतात.
विशेष नाम: ज्या नामाने जातीचा बोध होत नसून त्या जातीतील एका विशिष्ट व्यक्तीचा, वस्तूचा किंवा प्राण्याचा बोध होतो त्यास ‘विशेष नाम’ असे म्हणतात. उदा. राम, निखील, औरंगाबाद
भाववाचक नाम: ज्या नामाने प्राणी किंवा वस्तु यांच्यामध्ये असलेल्या गुण, धर्म, किंवा भाव यांचा बोध होतो. त्याला ‘भाववाचक नाम’ असे म्हणतात. उदा. सौंदर्य, धैर्य, गर्व
स्पर्धा परीक्षांसाठी मराठी व्याकरण: भाग 2 (प्रयोग, वाक्याचे प्रकार व समास)
सर्वनाम: वाक्यातील नामाचा वारंवार होणारा उच्चार टाळावा म्हणून नामाच्या ऐवजी येणार्या शब्दाला सर्वनाम असे म्हणतात.
सर्वनामाचे प्रकार खालीलप्रमाणे आहे.
पुरुषवाचक सर्वनाम: पुरुषवाचक सर्वनामाचे तीन प्रकार पडतात.
दर्शक सर्वनाम: जवळची किंवा दूरची वस्तू दाखविण्याकरीता जे सर्वनाम वापरले जाते. त्यास दर्शक सर्वनाम म्हणतात. उदा. हा, ही, हे, तो, ती, ते.
संबंधी सर्वनाम: वाक्यात पुढे येणार्या दर्शक सर्वनामांशी संबंध दाखविणार्या सर्वनामाला संबंधी सर्वनाम असे म्हणतात. उदा.जो, जी, जे, ज्या
प्रश्नार्थक सर्वनाम: ज्या सर्वनामाचा उपयोग वाक्यात प्रश्न विचारण्यासाठी केला जातो त्या सर्वनामास प्रश्नार्थक सर्वनाम असे म्हणतात. उदा. कोण, कुणास, काय, कोणी
सामान्य / अनिश्चित सर्वनाम: कोण, काय, कोणी, कोणास, कोणाला, ही सर्वनामे वाक्यात प्रश्न विचारण्यासाठी न येता ती कोणत्या नामाबद्दल आली आहे ते निश्चित सांगता येत नाही तेव्हा त्यांना अनिश्चित सर्वनाम म्हणतात. उदा. कोणी कोणास चीडवू नये.
आत्मवाचक सर्वनाम: एकाच वाक्यात आधी आलेल्या नामाचा किंवा सर्वनामाचा पुन्हा उल्लेख करतांना ज्या सर्वनामाचा उपयोग होतो. त्याला आत्मवाचक सर्वनाम असे म्हणतात. उदा. स्वतः
स्पर्धा परीक्षांसाठी मराठी व्याकरण: भाग 3 (काळ, लिंग विभक्ती, वचन, समानार्थी आणि विरुद्धार्थी शब्द)
विशेषण: नामाबद्दल विशेष माहिती सांगणार्या शब्दास विशेषण असे म्हणतात.
विशेषणाचे प्रकार: विशेषणाची प्रमुख तीन प्रकार पडतात
गुणवाचक विशेषण: नामाचा कोणत्याही प्रकारचा गुण किंवा विशेष माहिती दाखविणाऱ्या विशेषणाला “गुणवाचक विशेषण” असे म्हणतात. उदा. सुंदर, गोड, कडू
संख्यावाचक विशेषण: ज्या विशेषणांच्या योगाने नामाची संख्या दाखविली जाते त्यास संख्या विशेषण असे म्हणतात.संख्यावाचक विशेषणाचे प्रकार व उदा. खाली दिलेली आहे
सार्वनामिक विशेषण: सर्वनामांपासून बनलेल्या विशेषणांना सार्वनामिक विशेषण असे म्हणतात. उदा. हे, ते, असले
क्रियापद: वाक्यामधील क्रिया दर्शविणार्या ज्या विकारी शब्दामुळे वाक्यातील क्रिया दर्शविली जाते व त्या वाक्याचा अर्थ पूर्ण होतो. वाक्यातील अशा क्रियावाचक शब्दाला क्रियापद असे म्हणतात.
क्रियापदाचे प्रकार
सकर्मक क्रियापद: ज्या वाक्याचा अर्थ पूर्ण होण्याकरिता जेव्हा कर्माची गरज असते, त्या क्रियापदाला त्या वाक्यातील सकर्मक क्रियापद असे म्हणतात. उदा. पक्षी मासा पकडतो.
अकर्मक क्रियापद: ज्या क्रियापदांचा अर्थ पूर्ण होण्यासाठी कर्मांची आवश्यकता नसते. म्हणजे क्रिया कर्त्यापासून सुरू होते व कर्त्यापाशीच थांबते त्यांना ‘अकर्मक क्रियापदे’ असे म्हणतात. उदा. ते उठले.
क्रियाविशेषण: क्रियापदाची विशेष माहिती सांगून क्रियापदाची व्याप्ती मर्यादित करणार्या शब्दाला क्रियाविशेषण असे म्हणतात. ज्याप्रमाणे विशेषण हे नामाबद्दलची विशेष माहिती देते, त्याचप्रमाणे क्रियाविशेषण हे क्रियापदाबद्दल विशेष माहिती देते.
क्रियाविशेषणाचे प्रकार
अ. क्र. | क्रियाविशेषणाचे प्रकार | क्रियाविशेषण अव्यय |
1 | कालवाचक क्रियाविशेषण | |
कालदर्शक | आधी, सध्या, पूर्वी | |
सातत्यदर्शक | नित्य, सदा, नेहमी | |
आवृत्तीदर्शक | दररोज, पुन्हापुन्हा | |
2 | स्थलवाचक क्रियाविशेषण | |
स्थितीदर्शक | येथे, तेथे, जेथे, वर, खाली | |
गतिदर्शक | इकडून, तिकडून, मागून, पुढून | |
3 | रितीवाचक क्रियाविशेषण | असे, तसे जसे, कसे, उगीच, व्यर्थ, फुकट |
4 | परिमाणवाचक क्रियाविशेषण | कमी, जास्त, किंचित, जरा, काहीसा, थोडा, क्वचित |
5 | प्रश्नार्थक क्रियाविशेषण | का, ना, केव्हा |
6 | निषेधार्थक क्रियाविशेषण | न, ना |
शब्दयोगी अव्यये: वाक्यामधील जे शब्द स्वतंत्र न येता नामासोबत जोडून येतात आणि या दोन्ही शब्दामिळून तयार होणारा संयुक्त शब्द त्याच वाक्यामधील इतर शब्दांशी असलेला संबंध दर्शवितो. या जोडून येणार्या शब्दांना शब्दयोगी अव्यये असे म्हणतात.
शब्दयोगी अव्यय प्रकार
महाराष्ट्रातील वने व वनांचे प्रकार, राष्ट्रीय उद्याने आणि अभयारण्ये
उभयान्वयी अव्यये: दोन किंवा अधिक शब्द, अथवा दोन किंवा अधिक वाक्ये जोडणार्या अविकारी शब्दाला अभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात.
उभायान्वयी अव्ययाचे 2 प्रकार पडतात.
समानत्वदर्शक / प्रधानत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये: यांचे पुढील 4 प्रकार पडतात.
1. समुच्चयबोधक उभयान्वयी अव्यय: दोन प्रधान किंवा मुख्य वाक्ये व, अन्, शिवाय यांसारख्या उभयान्वयी अव्ययांनी जोडून त्याचा मिलाफ किंवा समुच्चय करतात अशा उभयान्वयी अव्ययांना समुच्चय बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा व, आणि
2. विकल्पबोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा वाक्यांना जोडणारी अथवा, वा, की, किंवा, ही उभयान्वयी अव्यये दोन किंवा अनेक गोष्टींपैकी एकाची अपेक्षा दर्शवितात म्हणजेच हे किंवा ते किंवा त्यापैकी एक असा अर्थ सूचित करतात अशा अव्ययांना विकल्प बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. की, किवा, अगर
3. न्यूनत्व बोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा दोन वाक्यांना जोडणारी पण, परंतु, परी, बाकी, ही अव्यये पहिल्या वाक्यामध्ये काही उणीव, कमी, दोष असल्याचा आशय किंवा भाव व्यक्त करतात अशा अव्ययांना न्यूनत्व बोधक उभयन्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. परंतु, पण, बाकी, किंतु
4. परिणाम बोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा दोन वाक्यांना जोडणार्या उभयान्वयी अव्ययामुळे घडलेल्या एका वाक्यात घडलेल्या घटनेचा परिणाम पुढील वाक्यावर झाल्याचा बोध होत असेल तर अशी वाक्य जोडणार्या अव्ययांना परिणामबोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. म्हणून, याकरिता, सबब
असमानत्वदर्शक / गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये: यांचे पुढील 4 प्रकार पडतात.
1. स्वरूपबोधक उभयान्वयी अव्यय: उभयान्वयी अव्ययांनी जोडलेल्या दोन वाक्यातील प्रधान वाक्याचा खुलासा गौण वाक्ये करतो त्या अव्ययास स्वरूप बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. म्हणून, म्हणजे, की
2. उद्देशबोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा म्हणून, सबब, यास्तव, कारण, की यासारख्या शब्दांनी जोडलेल्या गौण वाक्यामुळे हे मुख्य वाक्याचा उद्देश किंवा हेतु दर्शविला जातो तेव्हा त्यास उद्देश बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. म्हणून, सबब, यास्तव
3. करणबोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा कारण, व, का, की या अव्ययांमुळे प्रधान वाक्यातील क्रिया घडण्याचे कारण गौणत्व वाक्यामधून व्यक्त होते अशा अव्ययांना कारण बोधक उभयान्वयी अव्यये म्हणतात. उदा. कारण, का, की इत्यादी.
4. संकेतबोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा मुख्य गौण वाक्ये जर-तर किंवा जरी-तरी या उभयान्वयी अव्ययामुळे जोडली जाऊन तायातून संकेत व्यक्त होत असेल त्या अव्यवयांना संकेत बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. जर-तर
केवल प्रयोगी अव्यय: आपल्या मनातील दु:ख, आश्चर्य इत्यादी भावना व्यक्त करणार्या शब्दांना केवलप्रयोगी अव्यय किंवा उद्गारवाची शब्द असे म्हणतात. त्याचे प्रकार व उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत.
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळवा.
सरळ सेवा जसे कि, कृषी विभाग भरती, तलाठी भरती, जिल्हा परिषद भरती व इतर सर्व परीक्षेचा पेपर देणाऱ्या विद्यार्थ्यासाठी Adda 247 मराठी आपणासाठी सर्व महत्वाच्या टॉपिक वर महत्वपूर्ण लेखमालिका प्रसिद्ध करणार आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्हाला या Adda 247 मराठीच्या लेखमालिकेचा नक्कीच फायदा होईल.
ताज्या महाराष्ट्र सरकारी नोकरीबद्दल माहितीसाठी | माझी नोकरी 2023 |
होम पेज | अड्डा 247 मराठी |
मराठीत चालू घडामोडी | चालु घडामोडी |
अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल
अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप
भाषेचे व्यवहार ज्या नियमाने ठरवले जातात ते नियम स्पष्ट करणारे शास्त्र म्हणजे व्याकरण होय.
विकारी शब्दाचे प्रकार नाम, सर्वनाम, विशेषण व क्रियापद ही आहेत.
अविकारी शब्दाचे प्रकार क्रियाविशेषण, शब्दयोगी अव्यय, उभयान्वयी अव्यय व केवलप्रयोगी अव्यय ही आहेत.
महाराष्ट्रातील MPSC परीक्षा ही आगामी काळात लवकरच होणार आहे. ही टाइमलाइन लक्षात घेऊन, उमेदवारांना आता MPSC परीक्षेची 2024 ची परिश्रमपूर्वक…
Question of the Day (Reasoning) Q. If ‘P’ denotes ‘–‘, ‘Q’ denotes ‘÷’, ‘R’ denotes ‘×’ and ‘W’ denotes ‘+’…
महाराष्ट्र स्टेट बोर्ड व NCERT सिरीज स्पर्धा परीक्षांमध्ये लाभदायक का आहे ? सर्व विषयांच्या स्टेट बोर्ड पुस्तकांचा समावेश असलेली महाराष्ट्रातील…
Question of the Day (Current Affairs) Q. Which country is North Korea’s main economic partner and source of economic lifeline?…
ईस्ट इंडिया असोसिएशन ईस्ट इंडिया असोसिएशनची स्थापना दादाभाई नौरोजी यांनी 1866 मध्ये लंडनमध्ये केली होती. 1869 मध्ये, त्याने मुंबई, कोलकाता…
भारतातील प्रसिद्ध पुस्तके व त्यांचे लेखक पुस्तके प्रत्येक विद्यार्थ्याच्या जीवनात त्यांना कल्पनाशक्तीच्या जगाची ओळख करून देऊन, बाहेरील जगाचे ज्ञान प्रदान…