Table of Contents
पंजाबमधील कुका चळवळ
पंजाबमधील कुका चळवळ : कुका चळवळीचे नेतृत्व बाबा रामसिंग यांच्या नेतृत्वाखाली कुका शिखांनी केले, ज्यांना नामधारी शीख म्हणूनही ओळखले जाते. या चळवळीचे सामाजिक, धार्मिक आणि राजकीय परिमाण होते आणि शिख समाजात सुधारणा करणे आणि ब्रिटीश औपनिवेशिक राजवटीचा प्रतिकार करणे हे उद्दिष्ट होते . नवीन ब्रिटिश सत्तेविरुद्ध पंजाबमधील पहिला उल्लेखनीय उठाव म्हणजे कुका चळवळ. ब्रिटिश साम्राज्याच्या 1849 नंतरच्या नवीन सरकारी व्यवस्थेला शीख समुदायाचा हा पहिला महत्त्वपूर्ण प्रतिसाद होता. या लेखात स्पर्धा परीक्षेची तयारी करणाऱ्या उमेदवारांसाठी कुका चळवळीवर आवश्यक असलेली सर्व माहिती आहे.
पंजाबमधील कुका चळवळ : विहंगावलोकन
बाबा रामसिंग यांच्या नेतृत्वाखाली कुका चळवळ पंजाबमध्ये सुरू झाली.
| पंजाबमधील कुका चळवळ : विहंगावलोकन | |
| श्रेणी | अभ्यास साहित्य |
| उपयोगिता | आदिवासी विकास विभाग भरती आणि इतर सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी उपयुक्त |
| विषय | आधुनिक भारताचा इतिहास |
| लेखाचे नाव | पंजाबमधील कुका चळवळ |
| लेखातील प्रमुख मुद्दे |
|
कुका चळवळीचा इतिहास
- कुका चळवळीच्या सुरुवातीच्या वर्षांना संशयास्पद पार्श्वभूमी आहे. या चळवळीच्या सुरुवातीचे श्रेय बाबा बालक सिंग आणि भगत जवारमल या दोन व्यक्तींना जाते.
- शीख मंत्रांचा उच्चार करताना किंवा नामाचा उच्चार करताना नामधारी वारंवार भावूक होतात; ते ओरडले, त्यांच्या पगड्या हवेत धरल्या आणि प्रक्रियेत त्यांचे केस वाहू दिले; यामुळे त्यांना “कुकस” किंवा ओरडणारे टोपणनाव मिळाले.
- “कुका” हे नाव पंजाबी शब्द “कूक” पासून आले आहे, ज्याचा अर्थ रडणे आहे.
- नामधारी त्यांच्या पांढऱ्या कपड्यांवरून आणि विशिष्ट टोपीवरून ओळखले जाऊ शकतात.
कुका चळवळीचा उठाव
- १८७१ मध्ये फिरोजपूर गावात कुकांचे अधिवेशन झाले.
- परिषदेत उपस्थित असलेल्या रामसिंगच्या इशाऱ्यानंतरही कुकांचे दोन तुकडे झाले आणि त्यांनी एकमेकांशी वाद घालण्यास सुरुवात केली.
- अनेक कुकांचे नियंत्रण सुटले आणि त्यांनी अनेक कसाई आणि इतर लोकांवर हल्ला केला आणि त्यांना ठार मारले ज्यांना कसाई मारल्याचा संशय होता.
- यानंतर परिसरात सर्वत्र कसाई मारले गेले.
- कुका समर्थक सविनय कायदेभंग लागू करण्यात आणि गोहत्येला विरोध करणाऱ्या कसाईंना मारणे यासारखी अत्यंत कृत्ये करण्यात यशस्वी झाले.
- असंख्य संशोधकांचा असा विश्वास आहे की कुका हे आयकॉनोक्लास्ट असल्यामुळे त्यांनी धार्मिक इमारतींवर हल्ला केला.
- यामुळे इतर धर्माचे पालन करणाऱ्या लोकांच्या धार्मिक श्रद्धा दुखावल्या.
- तसेच, त्यांचा पाया म्हणून काम केलेली धार्मिक धार्मिकता कालांतराने विसरली गेली.
कुका चळवळीचे संस्थापक
- एका अल्प सुताराचा मुलगा, बाबा राम सिंह यांचा जन्म 1815 मध्ये लुधियानापासून 7 किलोमीटर अंतरावर असलेल्या भैनी या छोट्याशा गावात झाला.
- ते 1840 च्या दशकाच्या सुरुवातीला प्रिन्स नौनिहाल सिंग यांच्या शीख सैन्यात सैनिक होते.
- शीख राजवट उलथून टाकल्यानंतर त्यांनी लष्कराचा राजीनामा दिला.
- 1838 मध्ये त्यांची पहिली भेट बाबा बालक सिंग यांना झाली आणि त्यांनी भगत जवारमल यांच्याशीही संपर्क ठेवला.
कुका चळवळीचे उद्दिष्ट
ब्रिटीशांनी स्थापन केलेल्या नवीन राजकीय व्यवस्थेविरुद्ध प्रथम लक्षणीय पंजाबी प्रतिक्रिया बाबा रामसिंग यांच्या नेतृत्वाखालील कुका चळवळीच्या रूपात आली. कुकांनी तत्त्वांच्या संचाने जगले, ज्याचा त्यांनी प्रचारही केला. कुका चळवळीत दोन देवदूत असल्यामुळे याला धार्मिक-राजकीय चळवळ म्हणून संबोधले जाते:
- धार्मिक
- राजकीय
महात्मा गांधीजींनी अखेरीस या विश्वासांचा स्वीकार केला आणि स्वातंत्र्ययुद्धात इंग्रजांच्या विरोधात पुन्हा एकदा त्यांचा वापर केला. कुका चळवळीने इंग्रजांविरुद्ध असहकार आणि सविनय कायदेभंगाचे धोरण स्वीकारले. बाबा जवार मल आणि बाबा बालक सिंग ही दोन नावे कुका चळवळीशी जोडलेली असूनही बाबा रामसिंग यांनी उठावाचे नेतृत्व केले असे मानले जाते. कारण बाबा जवरमल यांचे निधन झाल्यावर त्यांनी पुढे जाऊन नेतृत्व स्वीकारले.
कुका आंदोलन आणि सरकारी कृती
- अनेक कुकांना सरकारने ताब्यात घेतले, त्यांनी नंतर त्यांना फाशी दिली किंवा तुरुंगात टाकले.
- 1872 मध्ये जेव्हा काही कुकांनी रामसिंगच्या अधिकारातून पळ काढला आणि मालेरकोटला ताब्यात घेण्याचा निर्णय घेतला तेव्हा तेथे तीव्र उद्रेक झाला.
- सरकारच्या आक्रमक प्रत्युत्तराचा परिणाम म्हणून, अनेक कुका सरदार तोफांच्या गोळीने नष्ट झाले.
- काही वाईट कलाकारांनी त्याच्या नावाचा गैरवापर केल्याचे राम सिंगने अधिकाऱ्यांना सांगितले असतानाही, प्रशासन या निष्कर्षापर्यंत पोहोचले की रामसिंगची खरी प्रेरणा आणि उद्दिष्ट धर्माच्या नावाखाली राज्य करणे आणि वर्चस्व निर्माण करणे हे होते. त्यामुळे त्याला पकडण्यात आले आणि बर्मामध्ये हद्दपार करण्यात आले.
- पुढे त्यांचा तिथेच मृत्यू झाला.
कुका चळवळीचे परिणाम
- रामसिंग यांच्यानंतर गुरू हरिसिंह यशस्वी झाले.
- एकवीस वर्षे गुरु हरी सिंह यांना भेणी गावात घर सोडण्यास मनाई होती.
- 1906 मध्ये त्यांच्या मृत्यूनंतर प्रताप सिंग त्यांच्यानंतर गादीवर आले.
- ब्रिटिश सरकारने 1914 मध्ये कुकांना पहिल्या महायुद्धात जमीन अनुदान देऊन शांत करण्याचा अयशस्वी प्रयत्न केला .
- कुकांनी 1920 मध्ये त्यांचे सत्ययुग वृत्तपत्र सुरू केले, त्यानंतर 1922 मध्ये त्यांचे दैनिक कुका सुरू झाले.
- गांधीजींनी असहकार चळवळ सुरू केली तेव्हा कुकांनी मुक्तपणे हातमिळवणी केली.
- पौराणिक कथेनुसार, गांधीजींनी कुकांकडून बरेच काही शिकल्यानंतर भारताच्या सामाजिक आणि राजकीय व्यवस्थेत परिवर्तन घडवून आणण्यासाठी त्यांच्या मोहिमेला अनुकूल केले.
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.
