भारताचे नागरिकत्व – पात्रता, कलम आणि भारतातील नागरिकत्व कायदा: जिल्हा परिषद भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य

भारताचे नागरिकत्व

भारताचे नागरिकत्व: नागरिकत्व म्हणजे एखाद्या स्वतंत्र राज्याचा कायदेशीर सदस्य किंवा राष्ट्राशी संबंधित म्हणून कायद्यानुसार मान्यताप्राप्त व्यक्तीचा दर्जा मिळतो. भारतीय राज्यघटनेत, कलम 5 ते 11 नागरिकत्वाच्या संकल्पनेशी संबंधित आहे. नागरिकत्व म्हणजे देशाचा कायदेशीर रहिवासी बनणे. नियमांनुसार राष्ट्रीय, राज्य किंवा स्थानिक सरकारच्या सर्व कायदेशीर पात्रता पूर्ण करून देशाचे नागरिकत्व मिळवता येते. स्पर्धा परीक्षेत भारतीय नागरिकत्व व त्याच्याशी संबंधित कलमावर प्रश्न विचारल्या जातात. त्यामुळे भारताचे नागरिकत्व या घटकाचा अभ्यास करणे फार आवश्यक आहे. तसेच आगामी काळातील जिल्हा परिषद, आरोग्य,राज्य उत्पादन शुल्क आणि इतर सर्व विभागाच्या परीक्षेत भारताचे नागरिकत्व म्हणजे काय त्याच्याशी संबंधित कलमावर प्रश्न विचारल्या जाऊ शकतात. आज या लेखात आपण भारताच्या नागरिकत्वाबद्दल सविस्तर माहिती पाहणार आहोत.

जिल्हा परिषद 07 दिवसाचा रिव्हिजन प्लॅन पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा

जिल्हा परिषद परीक्षेचे वेळापत्रक 2023 पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा

भारतातील नागरिकत्व: विहंगावलोकन

भारतातील नागरिकत्व संविधानाच्या नियमांनुसार प्रदान केले जाते. एखाद्या देशाचे नागरिकत्व मिळविण्यासाठी व्यक्तीने सर्व आवश्यकता पूर्ण करणे आवश्यक आहे. भारतीय राज्यघटनेत भारतीय नागरिकत्वासाठी सरकारी नियमांनुसार कलमे तयार केली आहेत.

भारतातील नागरिकत्व: प्रस्थावना

एखादे राष्ट्र काही हक्क आणि विशेषाधिकार प्रदान करते आणि नागरिकांनी त्यांच्या देशाच्या कायद्यांचे पालन करणे आणि राष्ट्राचे शत्रूंपासून संरक्षण करणे अपेक्षित आहे. कायदेशीररित्या देशाचे नागरिकत्व मिळविण्यासाठी नागरिकांना काही निकषांची पूर्तता करणे आवश्यक आहे. खाली लेखात भारतातील नागरिकत्वाची संबंधित कलम आणि त्यांच्याविषयी माहिती दिली आहे.

भारतीय राज्यघटनेची वैशिष्टे

भारतातील नागरिकत्व: कलम 5 (घटनेच्या प्रारंभीचे नागरिकत्व)

या कलमानुसार, संविधानाच्या आगमनाच्या वेळी, म्हणजे 26 जानेवारी 1950 रोजी लोकांसाठी नागरिकत्व. या अंतर्गत, भारतीय भूभागावर अधिवास असलेल्या व्यक्तींना नागरिकत्व दिले जाते. त्यातील प्रमुख निकष खालीलप्रमाणे आहे.

1. त्या व्यक्तीचा जन्म भारतीय हद्दीत झाला किंवा
2. त्या व्यक्तीचे एकतर पालक किंवा पालक भारतीय हद्दीत जन्माला आले आहेत किंवा
3. व्यक्ती अशा प्रारंभाच्या लगत पूर्वी किमान पाच वर्षे इतका काळ भारताच्या राज्य क्षेत्रात सामान्यता निवासी आहे.

भारतीय संविधान: फ्रेमिंग, स्रोत, भाग, कलम आणि अनुसूची

भारतातील नागरिकत्व: कलम 6 (पाकिस्तानमधून स्थलांतरित झालेल्या व्यक्तींचे नागरिकत्व)

पाकिस्तानातून स्थलांतरित झालेली कोणतीही व्यक्ती संविधानाच्या संकल्पनेच्या वेळी भारताची नागरिक असेल जर 1935 च्या भारत सरकारच्या कायद्यानुसार तो/ती किंवा त्याचे/तिचे आई-वडील किंवा आजी-आजोबांपैकी कोणीही भारतात जन्माला आला होता.

• जर एखाद्या व्यक्तीने 19 जुलै 1948 पूर्वी स्थलांतर केले असेल आणि ती स्थलांतरित झाल्यापासून भारतातील रहिवासी असेल, किंवा
• जर एखाद्या व्यक्तीने 19 जुलै 1948 नंतर स्थलांतर केले असेल आणि त्याला सरकारकडून भारताचे कायदेशीर नागरिकत्व मिळाले असेल. राज्यघटना सुरू होण्यापूर्वी अशा अधिकाऱ्याला त्यांनी केलेल्या विनंतीवरून भारताच्या अधिराज्य सरकारच्या वतीने, अशी तरतूद केली गेली की, कोणतीही व्यक्ती ताबडतोब अगोदर किमान 6 महिने भारतात राहिल्याशिवाय अशी नोंदणी केली जाणार नाही.

भारतातील नागरिकत्व: कलम 7 (पाकिस्तानात स्थलांतरित झालेल्या काही लोकांचे नागरिकत्व)

1 मार्च 1947 नंतर पाकिस्तानात स्थलांतरित झालेल्या, परंतु त्यानंतर भारतात परतलेल्या लोकांच्या हक्कांशी संबंधित आहे.

भारतातील नागरिकत्व: कलम 8 (भारताबाहेर राहणाऱ्या भारतीय वंशाच्या विशिष्ट व्यक्तींचे नागरिकत्व)

भारताबाहेर राहत असणाऱ्या व्यक्तीस भारतीय नागरिक मानले जाईल. जर त्या व्यक्तीने परदेशातील भारतीय दूतावासात नागरिकत्व साठी अर्ज करून नागरिक म्हणून नोंदणी केली असेल

भारतातील नागरिकत्व: कलम 9

कोणत्याही व्यक्तीने कोणत्याही देशाचे स्वेच्छेने नागरिकत्व स्वीकारले असेल तर ती व्यक्ती भारताचे नागरिक असणार नाही.

भारतातील नागरिकत्व: कलम 10

भारताची नागरिक असलेली प्रत्येक व्यक्ती संसद जो कोणताही कायदा करील त्याच्या तरतुदींच्या अधीन राहून नागरिक म्हणून कायम राहील.

भारतातील नागरिकत्व: कलम 11 (नागरिकत्वाच्या अधिकाराचे कायद्याद्वारे नियमन करण्यासाठी संसदेस अधिकार)

संसदेला नागरिकत्वाचे संपादन व समाप्ती आणि नागरिकत्व विषयक अन्य सर्व बाबीसंबंधी कायद्याने तरतूद करण्याचा अधिकार असेल.

भारतीय संविधानाची उद्देशिका

भारतातील नागरिकत्व कायदा, 1955

भारताचे नागरिकत्व खालील प्रकारे मिळू शकते:

1. संविधानाच्या उत्पत्तीवर नागरिकत्व
2. जन्माने नागरिकत्व
3. वंशानुसार नागरिकत्व
4. नोंदणीद्वारे नागरिकत्व
5. नैसर्गिकीकरणाद्वारे नागरिकत्व
6. प्रदेशाचा समावेश करून (भारत सरकारद्वारे)

भारताचे परदेशी नागरिकत्व

ओव्हरसीज सिटिझनशिप ऑफ इंडिया (OCI) हा  भारतीय वंशाच्या लोकांना आणि त्यांच्या पतींना मिळू शकणारा कायमस्वरूपी निवासाचा एक प्रकार आहे ज्यामुळे त्यांना भारतात अनिश्चित काळासाठी राहण्याची आणि काम करण्याची परवानगी मिळते. त्याचे नाव असूनही, भारताचे परदेशातील नागरिकत्व हे नागरिकत्व नाही आणि भारतीय निवडणुकीत मतदान करण्याचा किंवा नागरी पद धारण करण्याचा अधिकार देत नाही.

भारतीय वंशाच्या परदेशी नागरिकाला अनिश्चित कालावधीसाठी भारतात राहण्यासाठी आणि काम करण्यास अधिकृत करण्यासाठी भारताचे परदेशी नागरिकत्व इमिग्रेशनचे महत्त्व आहे. दुहेरी नागरिकत्व राखणाऱ्या परदेशात राहणाऱ्या भारतीयांच्या मागण्या पूर्ण करण्यासाठी भारत सरकारने OCI कार्ड सुरू केले.

भारताचे परदेशी नागरिकत्वाची पात्रता

भारतातील परदेशी नागरिकत्व मिळविण्यासाठी नागरिकांनी खाली सूचीबद्ध केलेल्या पात्रता पूर्ण करणे आवश्यक आहे.

• परदेशातील नागरिक जो संविधानाच्या आगमनादरम्यान किंवा नंतर भारतीय नागरिक होता
• राज्यघटनेच्या उत्पत्तीच्या काळात भारतीय नागरिक होण्यास पात्र असलेला दुसर्‍या देशाचा नागरिक
• 15 ऑगस्ट 1947 नंतर भारताचा भाग बनलेल्या प्रांताशी संबंधित असलेला दुसऱ्या देशाचा नागरिक
• वरील तीन नागरिकांपैकी कोणत्याही नागरिकांचे मूल, नातवंड किंवा नातवंड
• वरील चार व्यक्तींपैकी कोणत्याही व्यक्तीचे अल्पवयीन मूल
• एक अल्पवयीन मूल ज्याचे पालक दोघेही भारतीय नागरिक आहेत
• एक अल्पवयीन मूल ज्याचे फक्त एक पालक भारतीय नागरिक आहेत
• OCI कार्डसाठी अर्ज करण्यापूर्वी किमान दोन वर्षे लग्न झालेल्या भारतीय नागरिकाची परदेशी पत्नी
• कलम 7A अंतर्गत नोंदणीकृत OCI कार्डधारकाचा परदेशी जोडीदार ज्याने OCI कार्डसाठी अर्ज करण्यापूर्वी किमान दोन वर्षे लग्न केले आहे.

नागरिकत्व संपुष्टात येणे

भारतातील नागरिकत्व संपुष्टात आणणे खालील प्रकारे केले जाऊ शकते:

1.  जर भारतातील कोणताही नागरिक जो दुसर्‍या देशाचा नागरिक देखील असेल त्याने विहित पद्धतीने जाहीरनाम्याद्वारे त्याचे भारतीय नागरिकत्व नाकारले तर तो भारतीय नागरिक होण्याचे सोडून देतो. जेव्हा एखादा पुरुष भारताचा नागरिक होण्यासाठी नाहीसा होतो, तेव्हा त्याच्या प्रत्येक अल्पवयीन मुलाचेही भारताचे नागरिक होण्याचे थांबते. तथापि, असे मूल पूर्ण वय झाल्यानंतर एक वर्षाच्या आत भारतीय नागरिकत्व पुन्हा सुरू करण्याच्या त्याच्या इराद्याची घोषणा करून भारतीय नागरिक बनू शकते.
2. जर एखाद्या नागरिकाने जाणीवपूर्वक किंवा स्वेच्छेने कोणत्याही परदेशी देशाचे नागरिकत्व प्राप्त केले तर भारतीय नागरिकत्व रद्द केले जाऊ शकते.
3. भारत सरकार काही प्रकरणांमध्ये एखाद्या व्यक्तीला त्याच्या नागरिकत्वापासून रोखू शकते. परंतु हे सर्व नागरिकांना लागू होत नाही. हे केवळ त्या नागरिकांच्या बाबतीत लागू आहे ज्यांनी नोंदणी, नैसर्गिकीकरण किंवा केवळ कलम 5 क्लॉज (सी) द्वारे नागरिकत्व प्राप्त केले आहे (जे भारतातील अधिवासासाठी जन्मतःच नागरिकत्व आहे आणि जे सामान्यतः भारताचे रहिवासी आहेत. राज्यघटनेच्या उत्पत्तीला 5 वर्षे पूर्ण होत आहेत)

जिल्हा परिषद परीक्षेसाठी उपयुक्त अभ्यास साहित्य

सरळ सेवा जसे की, जिल्हा परिषद भरती 2023, राज्य उत्पादन शुल्क भरती 2023, आरोग्य विभाग भरती 2023 व इतर सर्व परीक्षेचा पेपर देणाऱ्या विद्यार्थ्यासाठी Adda247 मराठी आपणासाठी सर्व महत्वाच्या टॉपिक वर महत्वपूर्ण लेखमालिका प्रसिद्ध करणार आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्हाला या Adda 247 मराठीच्या लेखमालिकेचा नक्कीच फायदा होईल.

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!