President’s Rule in a State: The President’s rule can be enforced under Article 352, 356, 360 of the Constitution of India. The president can impose a regime in the state. According to Article 356 of the Constitution, presidential rule can be imposed if the administration of a state is not functioning in a constitutional manner. According to Article 365 of the Constitution, it is possible for a state government to declare a presidential rule in that state even if it ignores the instructions of the Center. As per Section 356, if any State Government is in the minority or unable to function, it is dismissed and the State is governed directly by the Government of India / Central Government.
In this article lets learn about important articles related to President’s Rule, Types of Emergency In India, Basis of Imposition, Parliamentary Approval and Duration, Consequences of President’s Rule, and Powers under Article 357.
President’s Rule in a State | |
Category | Study Material |
Exam | Talathi and Other Competitive exams |
Subject | Indian Polity |
Name | President’s Rule in a State |
राष्ट्रीय आणीबाणी (National Emergency)
President’s Rule in a State, Article 356: भारतीय संविधानातील 18 व्या भागात कलम 352 ते 360 या कलमान्वये आणीबाणीविषयक तरतुदी केलेल्या आहेत. या तरतुदींमुळे कोणतीही अनियमित अथवा आणीबाणी सदृश्य परिस्थिती हाताळण्यास केंद्र सरकार सक्षम झाले आहे. देशाचे सार्वभौमत्व, एकता, अखंडता आणि सुरक्षा तसेच लोकशाही स्वरूपाची राजकीय व्यवस्था आणि राज्यघटनेचे संरक्षण करता यावे, या उद्देशाने आणीबाणीविषयक तरतुदी केलेल्या आहेत.
Classical and Folk Dances of India
Types of Emergency in India: आणीबाणी दरम्यान, केंद्र शासन पूर्ण शक्तीशाली बनते आणि घटकराज्ये केंद्राच्या पूर्ण नियंत्रणाखाली येतात. सामान्य काळातील संघराज्यीय राजकीय व्यवस्थेचे रूपांतर आणीबाणीदरम्यान एकात्मक व्यवस्थेत होणे, हे भारताच्या घटनेचे एक अद्वितीय वैशिष्ट्य आहे.
आणीबाणीचे प्रकार (Types of Emergency): घटनेमध्ये आणीबाणीचे तीन प्रकार दिलेले आहेत: राष्ट्रीय आणीबाणी, राज्य आणीबाणी व वित्तीय आणीबाणी.
Role and Powers of the President
President’s Rule in a state, Basis of Imposition: कलम 355 अन्वये, केंद्र शासनावर प्रत्येक राज्यशासनास बाह्य आक्रमण व अंतर्गत अशांततेपासून संरक्षित करण्याच्या कर्तव्याबरोबरच अजून एक कर्तव्य टाकण्यात आले आहे. प्रत्येक राज्याचे शासन घटनात्मक तरतुदींना अनुसरून चालविले जाईल, याची सुनिश्चिती करणे हे केंद्रशासनाचे कर्तव्य असेल.
हे कर्तव्य पूर्ण करण्याच्या प्रक्रियेतच, कलम 356 अन्वये, राज्याचे शासन घटनात्मक तरतुदींना अनुसरून चालविणे अशक्य झाले आहे याची खात्री झाल्यास राष्ट्रपती राज्यशासन आपल्या हाती घेतात. यालाच ‘राष्ट्रपती राजवट’ (President’s Rule) किंवा ‘राज्य आणीबाणी किंवा ‘घटनात्मक आणीबाणी’ असे म्हटले जाते.
राज्यात राष्ट्रपती राजवट कलम 356 अन्वये लावण्यात येते. मात्र त्याचे दोन आधार आहेत:
i. कलम 356 मधील आधारावर- जर राष्ट्रपतींना एखाद्या राज्याचे शासन घटनात्मक तरतुदींना अनुसरून चालविणे शक्य नाही अशी परिस्थिती उद्भवली आहे अशी खात्री झाली तर, ते त्या राज्यात राष्ट्रपती राजवट (President’s Rule) लावण्याची घोषणा करू शकतात. अशी घोषणा ते संबंधित राज्याच्या राज्यपालाकडून तसा अहवाल प्राप्त झाल्यास किंवा तसा अहवाल प्राप्त न झाल्यासही करू शकतात.
ii. कलम 365 मधील आधारावर- केंद्राने एखाद्या राज्याला दिलेल्या निर्देशांचे पालन करण्यात किंवा त्यांची अंमलबजावणी करण्यात त्या राज्याने कसूर केली तर, राष्ट्रपतींनी असे गृहीत धरणे कायदेशीर होईल की, त्या राज्याचे शासन घटनात्मक तरतुदींना अनुसरून चालविणे शक्य नाही अशी परिस्थिती उद्भवली आहे.
Indian Constitution: Framing, Sources, Parts, Articles and Schedules
President’s Rule, Parliamentary approval and duration: राष्ट्रपतींच्या एखाद्या राज्यात राष्ट्रपती राजवट (President’s Rule) लागू करण्याच्या घोषणेला संसदेची संमती घ्यावी लागते. त्यानुसार राष्ट्रपती राजवटीचा कालावधीही ठरतो. त्याबाबतच्या तरतुदी पुढीलप्रमाणे आहेत:
Fundamental Rights Of Indian Citizens
राष्ट्रपती राजवटीचा अंमल एका वर्षापेक्षा अधिक काळासाठी वाढविण्याच्या प्रक्रियेवर मर्यादा घालण्यासाठी 44व्या घटनादुरूस्ती कायद्याने (1978) पुढील नवीन तरतूद समाविष्ट केली:
पुढील दोन अटी पूर्ण झाल्याशिवाय संसदेला राष्ट्रपती राजवटीचा(President’s Rule) अंमल एका वर्षापेक्षा अधिक काळासाठी वाढविण्याचा ठराव पारित करता येणार नाही:
राष्ट्रपती राजवट समाप्त करणे (Revocation of President’s Rule):
राष्ट्रपती केव्हाही राष्ट्रपती राजवटीची उद्घोषणा दुसऱ्या उद्घोषणेद्वारे समाप्त करू शकतात. अशी समाप्तीची उद्घोषणा करण्यासाठी संसदेच्या संमतीची आवश्यकता नसते.
President’s Rule in a state, Consequences of President’s rule: एखाद्या राज्यात राष्ट्रपती राजवट लागू केल्यावर राष्ट्रपतींना असामान्य अधिकार प्राप्त होतात ते पुढीलप्रमाणे:
Governor General of British India before 1857
President’s Rule in a state, Powers under article 357: राष्ट्रपती राजवटीखालील (President’s Rule) राज्याची विधानसभा राष्ट्रपती एकतर निलंबित किंवा विसर्जित करतात. (विधानसभा विसर्जित केल्यास निवडणूका घेतल्या जाऊन नवीन विधानसभा निवडली जाते.) निलंबन किंवा विसर्जनाच्या परिस्थितीत राज्य विधेयके आणि अर्थसंकल्प संसदेमार्फत पारित केले जातात.कलम 357 मध्ये राज्याच्या कायदेकारी अधिकाराच्या वापराबद्दल तरतुदी देण्यात आल्या आहेत. त्या पुढीलप्रमाणे:
सर्वप्रथम राष्ट्रपती राजवट (President’s Rule) पंजाब राज्यात 1951 मध्ये लावण्यात आली होती. (घटनेच्या प्रारंभापूर्वी 1949 मध्ये विंध्य प्रदेशात राष्ट्रपती राजवट लावण्यात आली होती.) त्यानंतर जवळजवळ सर्वच राज्यात राष्ट्रपती राजवट लावण्यात आली. सर्वाधिक म्हणजे 9 वेळा राष्ट्रपती राजवट केरळ व उत्तरप्रदेश या राज्यांमध्ये लावण्यात आली, तर त्याखालोखाल 8 वेळा पंजाब राज्यात लावण्यात आली होती.
Q.1 घटनेमध्ये आणीबाणीचे किती प्रकार दिलेले आहेत?
Ans. घटनेमध्ये आणीबाणीचे तीन प्रकार दिलेले आहेत.
Q.2 राज्यशास्त्र या विषयावरच्या टॉपिक ची माहिती कुठे मिळेल?
Ans. राज्यशास्त्र या विषयावरच्या टॉपिक ची माहिती Adda247 मराठी च्या अँप आणि वेबसाईट वर मिळेल.
Q.3 राष्ट्रपती राजवटसाठी कोणते कलम वापरले जाते ?
Ans: कलम 356 राष्ट्रपती राजवटसाठी कलम वापरले जाते.
Q.4 राष्ट्रपती राजवट याची माहिती कुठे मिळेल?
Ans. राष्ट्रपती राजवट याची माहिती Adda247 मराठी च्या अँप आणि वेबसाईट वर मिळेल.
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.
लेखाचे नाव | लिंक |
गांधी युग | |
राज्य धोरणांची मार्गदर्शक तत्वे | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
मूलभूत कर्तव्ये: कलम 51A | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
चक्रवाढ व्याज (Compound Interest) | |
भारताचे नागरिकत्व | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
भारतीय नागरिकांचे मूलभूत अधिकार | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
भारतीय संविधानाची उद्देशिका | |
भारतातील राज्ये आणि त्यांची राजधानी | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
महाराष्ट्राचे हवामान | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
सिंधू संस्कृती | |
जगातील 07 खंड | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
टक्केवारी सूत्र, टक्केवारी म्हणजे काय, कसे काढायचे आणि काही महत्त्वाचे प्रश्न | |
भारतातील कृषी अर्थव्यवस्था | |
भारताच्या पंचवार्षिक योजना (1951 ते 2017) | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
गती व गतीचे प्रकार | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
आम्ल व आम्लारी | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
भारतातील सर्वात लांब पूल 2023 | |
रोग व रोगांचे प्रकार | |
महाराष्ट्रातील मंत्रिमंडळ | |
महाराष्ट्रातील लोकजीवन | |
सजीवांचे वर्गीकरण भाग 1: सूक्ष्मजीव आणि वनस्पती | |
वनस्पतीची रचना आणि कार्ये | |
भारतीय नागरिकांचे मूलभूत अधिकार | |
लोकपाल आणि लोकायुक्त | |
संगणकाशी संबंधीत शब्दांचे शॉर्ट आणि लॉंग फॉर्म्स | |
महाराष्ट्राचे प्रशासकीय विभाग | |
भारतातील राष्ट्रीय जलमार्ग | |
पृथ्वीवरील महासागर | |
महाराष्ट्राचे हवामान | |
भारताची क्षेपणास्त्रे | |
महाराष्ट्रातील शहरांची यादी | |
ब्रिटिश भारतातील प्रारंभीच्या काळातील गव्हर्नर जनरल (1857 च्या आधीचे) | |
महाराष्ट्रातील महत्त्वाच्या नद्या | |
ढग व ढगांचे प्रकार | |
नदीकाठच्या भारतीय शहरांची यादी | |
महाराष्ट्रातील वने व वनांचे प्रकार, राष्ट्रीय उद्याने आणि अभयारण्ये | |
गांधी युग – सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी अभ्यास साहित्य | |
गती व गतीचे प्रकार – संज्ञा, वर्गीकरण, आलेख आणि वर्गीकरण |
ताज्या महाराष्ट्र सरकारी नोकरीबद्दल माहितीसाठी | माझी नोकरी 2023 |
होम पेज | अड्डा 247 मराठी |
मराठीत चालू घडामोडी | चालु घडामोडी |
अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल
अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप
Information on the topic of political science can be found on Adda247 Marathi's app and website.
Article 356 is used for Presidency's Rule
Information on the topic of Presidency's Rule can be found on Adda247 Marathi's app and website.
The President can declare three types of emergencies — national, state and financial emergency
महाराष्ट्रातील MPSC परीक्षा ही आगामी काळात लवकरच होणार आहे. ही टाइमलाइन लक्षात घेऊन, उमेदवारांना आता MPSC परीक्षेची 2024 ची परिश्रमपूर्वक…
कृष्णा आणि भीमा नदी प्रणाली Title Link Link महाराष्ट्र पोलीस कॉन्स्टेबल भरती 2024 : अभ्यास योजना Maharashtra Police Constable Recruitment…
लिंग व वचन महाराष्ट्रातील बहुतेक स्पर्धा परीक्षेमध्ये मराठी भाषा हा विषय असतोच. मराठी भाषेत सर्वात महत्वाचे म्हणजे मराठी व्याकरण. आदिवासी…
Addapedia Maharashtra Daily Current Affairs PDF, 07 May 2024 Addapedia (Maharashtra) Daily Current Affairs PDF: The word competition is in…
जीवशास्त्राचे जनक ॲरिस्टॉटल, ग्रीक तत्ववेत्ता, "जीवशास्त्राचा जनक" म्हणून पूज्य आहे. "जैव" हा शब्द ग्रीक भाषेतून आला आहे, ज्याचा अर्थ "जीवन आणि…
Police Bharti 2024 Shorts Police Bharti 2024 Shorts : Police Bharti 2024 परीक्षेची तयारी करणाऱ्या विद्यार्थी मित्रांनो, आपण जर Police…