प्रकाशाचे गुणधर्म: व्याख्या, प्रकाशाच्या गुणधर्माचा उपयोग आणि सूत्रे: ZP भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य

प्रकाशाचे गुणधर्म

प्रकाश एक विद्युत चुंबकीय लहरी आहे जी एक प्रकारची ऊर्जा म्हणून प्रवास करते. प्रकाशाच्या गुणधर्माचा आणि उपयोगाचा अभ्यास हा प्रकाशशास्त्राचा विषय आहे, भौतिकशास्त्राची एक शाखा. प्रकाशाचा किरण हा प्रकाशाचा मार्ग आहे आणि या किरणांच्या समूहाला प्रकाशाचा किरण असे संबोधले जाते. प्रकाश उत्सर्जित करणारी कोणतीही गोष्ट “प्रकाशाचा स्त्रोत” म्हणून ओळखली जाते.

जिल्हा परिषद रिव्हिजन प्लॅन पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा

जिल्हा परिषद परीक्षेचे वेळापत्रक 2023 पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा

जिल्हा परिषद प्रवेशपत्र 2023 डाउनलोड करण्यासाठी येथे क्लिक करा

प्रकाशाचे गुणधर्म: विहंगावलोकन

प्रकाशाची सोपी व सुटसुटीत अशी व्याख्या थोडक्यात देणे कठीण आहे परंतु ज्या प्रारण (तरंगरूपी ऊर्जा) विशेषाची मानवी डोळा नोंद घेऊ शकतो त्याला प्रकाश म्हणतात. या लेखात प्रकाशाच्या सर्व गुणधर्मांबद्दल सविस्तर माहिती प्रदान करत आली आहे.

प्रकाशाचे गुणधर्म: प्रकाशाची व्याख्या

सर्वत्र प्रकाश आहे. हे विश्वाच्या विशालतेपासून आपल्या दैनंदिन जीवनात पोहोचते. मानव प्रकाश जाणू शकतो, जो एक ट्रान्सव्हर्स इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक वेव्ह आहे. विवर्तन आणि हस्तक्षेपावरील प्रयोगांनी प्रकाशाच्या लहरी वर्णाचे प्रथम प्रदर्शन केले. प्रकाश, इतर विद्युत चुंबकीय लहरींप्रमाणे, व्हॅक्यूममधून जाऊ शकतो. ध्रुवीकरणाचा वापर प्रकाशाच्या आडवा स्वभावाचे प्रदर्शन करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. जेव्हा कोणतेही पदार्थ उपस्थित नसतात, जसे की खोल जागेत, प्रकाश सरळ जातो. प्रकाश जेव्हा पाणी, हवा किंवा इतर पदार्थांच्या संपर्कात येतो, तथापि, तो अनेक प्रकारे प्रतिक्रिया देतो. प्रकाश विविध प्रकारे शोषला, प्रसारित, परावर्तित आणि विखुरला जाऊ शकतो. जेव्हा प्रकाश पदार्थावर आदळतो तेव्हा त्यातील काही भाग शोषला जातो आणि उष्णता उर्जेमध्ये रूपांतरित होतो.

प्रकाशाची सोपी व सुटसुटीत अशी व्याख्या थोडक्यात देणे कठीण आहे परंतु ज्या प्रारण (तरंगरूपी ऊर्जा) विशेषाची मानवी डोळा नोंद घेऊ शकतो त्याला प्रकाश म्हणावे,अशी एक व्याख्या दिली जाते. मात्र येथे हे लक्षात ठेवले पाहिजे की, प्रकाशामुळे आपणाला वस्तू दिसू शकत असल्या, तरीही खुद्द प्रकाश हा आपणाला अदृश्यच असतो. पंचज्ञानेंद्रियांच्या साहाय्याने सृष्टीचे आपणाला जे काही ज्ञान प्राप्त होते त्यापैकी फार मोठा भाग दृष्टीने म्हणजेच प्रकाशाच्या साहाय्याने प्राप्त होतो, म्हणून प्रकाशाच्या अभ्यासाला विशेष महत्त्व आहे.

नदीकाठच्या भारतीय शहरांची यादी

प्रकाशाचे गुणधर्म

प्रकाशाचे गुणधर्म खालीलप्रमाणे आहेत.

• प्रकाश ही एक प्रकारची ऊर्जा आहे.
• प्रकाश नेहमी सरळ रेषेप्रमाणे प्रवास करतो.
• प्रकाशाच्या प्रसारासाठी माध्यमाचा वापर आवश्यक नाही. हे अगदी व्हॅक्यूम किंवा हवेतून प्रवास करू शकते.
• व्हॅक्यूममधील प्रकाशाचा वेग आहे, c=3×108 ms-1
• प्रकाश हा लहरींच्या स्वरूपात असल्याने, तो तरंगलांबी आणि वारंवारता द्वारे दर्शविला जातो जो खालील समीकरणाने संबंधित आहे, c=υλ
• प्रकाशाच्या विविध रंगांची तरंगलांबी आणि वारंवारता भिन्न असते.
• व्हायोलेट प्रकाशाची तरंगलांबी सर्वात कमी असते आणि लाल प्रकाशाची तरंगलांबी दृश्यमान प्रकाशांमध्ये सर्वात लांब असते.
• जेव्हा प्रकाश दोन माध्यमांमधील इंटरफेसवर आदळतो तेव्हा तो अंशतः परावर्तित होतो आणि अंशतः अपवर्तित होतो.

भारतीय राज्यघटनेतील महत्त्वाचे कलम

प्रकाशाचे गुणधर्म: प्रकाशाचे परावर्तन

ज्या प्रक्रियेद्वारे वस्तूच्या पृष्ठभागावर पडणारे प्रकाशकिरण परत पाठवले जातात त्याला प्रकाशाचे परावर्तन म्हणतात. अशा प्रकारे, जेव्हा प्रकाश एखाद्या वस्तूच्या पृष्ठभागावर पडतो तेव्हा तो प्रकाश परत पाठवतो.

चमकदार किंवा पॉलिश पृष्ठभाग असलेल्या वस्तू निस्तेज किंवा पॉलिश न केलेल्या पृष्ठभागाच्या तुलनेत जास्त प्रकाश परावर्तित करतात. चांदीचा धातू हा प्रकाशाचा सर्वोत्तम परावर्तक आहे.

परावर्तनाचे नियम:

• घटनेचा कोन (Angle of incidence) नेहमी परावर्तनाच्या कोनाइतका (Angle of reflection) असतो.
• आपत्कालीन किरण, परावर्तित किरण आणि सामान्य ते परावर्तित पृष्ठभाग एकाच समतलात घटना बिंदू असतात.
• प्लेन मिरर (विमान परावर्तित पृष्ठभाग) द्वारे तयार केलेली प्रतिमा
• आभासी (काल्पनिक आणि) ताठ: स्क्रीनवर तयार न होणारी प्रतिमा. वास्तविक प्रतिमा स्क्रीनवर रेकॉर्ड केल्या जाऊ शकतात.
• लॅटरली इन्व्हर्टेड (ऑब्जेक्टची डावी बाजू इमेजच्या उजव्या बाजूला दिसते)
• प्रतिमेचा आकार ऑब्जेक्टच्या बरोबरीचा असतो.
• तयार केलेली प्रतिमा आरशाच्या मागे आहे जितकी वस्तू तिच्या समोर आहे.

गोलाकार आरशांद्वारे प्रकाशाचे परावर्तन:

आरसे, ज्यांचे परावर्तित पृष्ठभाग गोलाकारपणे आतील किंवा बाहेरून वळलेले असतात त्यांना गोलाकार आरसा म्हणतात. उदाहरणार्थ- चमच्याने चमकणाऱ्या चमच्याचा वक्र पृष्ठभाग वक्र आरसा मानला जाऊ शकतो.

प्रकाशाचे गुणधर्म: प्रकाशाचे अपवर्तन

अपवर्तन किंवा प्रणमन या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या घटनेत तरंगाच्या गतीतील बदलामुळे तरंगाची दिशा बदलते. सहसा असे वर्तन तरंग एका माध्यमातून दुसऱ्या माध्यमात शिरत असताना घडते, कारण दोन भिन्न गुणधर्मांच्या माध्यमांमधून जाताना तरंगाची गतीही भिन्न असते. अपवर्तनाचे शास्त्रीय विवरण स्नेल यांच्या नियमानुसार केले जाते; ज्यानुसार θ₁ हा आयात कोन θ₂ या अपवर्तन कोनाशी या सूत्राने बद्ध असतो .

यात v₁ व v₂ हे संबंधित माध्यमांतील तरंगाचे वेग आहेत आणि n₁ व n₂ हे अपवर्तनांक आहेत.

महाराष्ट्रातील महत्वाचे दिवस

प्रकाशाचे गुणधर्म: प्रकाशाचे ध्रुवीकरण

ध्रुवीकरण ही अनुप्रस्थ लहरींची विलक्षण घटना आहे, म्हणजे, त्यांच्या प्रसाराच्या दिशेला लंब असलेल्या दिशेने कंपन करणाऱ्या लहरी. प्रकाश एक ट्रान्सव्हर्स इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक वेव्ह आहे. अशा प्रकारे पुढे जाणारी प्रकाश लहरी वर आणि खाली (उभ्या समतलात), बाजूकडून (क्षैतिज समतल) किंवा मध्यवर्ती दिशेने कंपन करू शकते. सामान्यतः प्रकाशाच्या किरणामध्ये त्याच्या प्रसाराच्या रेषेच्या लंब असलेल्या सर्व दिशांना कंपन करणाऱ्या लहरींचे मिश्रण असते. काही कारणास्तव कंपन दिशेत स्थिर राहिल्यास, प्रकाशाचे ध्रुवीकरण झाले असे म्हणतात.

उदाहरणार्थ, परावर्तित प्रकाश नेहमी काही प्रमाणात ध्रुवीकरण केलेला आढळतो. दुहेरी अपवर्तनानेही प्रकाशाचे ध्रुवीकरण होऊ शकते. कोणत्याही पारदर्शक पदार्थामध्ये बाहेरून प्रवेश करणार्‍या प्रकाशाच्या किरणांना अपवर्तन किंवा वाकवण्याचा गुणधर्म असतो. तथापि, कॅल्साइट (आइसलँड स्पार) सारख्या काही क्रिस्टल्समध्ये अध्रुवीकृत प्रकाशाचे अपवर्तन दोन वेगवेगळ्या दिशांनी करण्याची क्षमता असते, ज्यामुळे घटना किरण दोन किरणांमध्ये विभाजित होतात. असे आढळून आले आहे की दोन अपवर्तित किरण (सामान्य किरण आणि असाधारण किरण) दोन्ही ध्रुवीकृत आहेत आणि त्यांच्या ध्रुवीकरणाच्या दिशा एकमेकांना लंब आहेत. हे घडते कारण क्रिस्टलमधील प्रकाशाचा वेग-म्हणूनच प्रकाश ज्या कोनात अपवर्तित होतो तो ध्रुवीकरणाच्या दिशेनुसार बदलतो. अध्रुवीकृत घटना प्रकाश दोन भिन्न ध्रुवीकरण अवस्थांचे मिश्रण म्हणून ओळखले जाऊ शकते जे क्रिस्टलद्वारे दोन घटकांमध्ये विभक्त होते. (बहुतांश पदार्थांमध्ये ध्रुवीकरणाच्या सर्व दिशांना प्रकाशाचा वेग सारखाच असतो,

प्रकाशाचे गुणधर्म: प्रकाशाचे उपयोग

प्रकाश हा ऊर्जेचा एक प्रकार आहे जो उघड्या डोळ्यांना दिसतो. पृथ्वीवरील प्राणी आणि वनस्पतींच्या अस्तित्वासाठी हे सर्वात महत्वाचे संसाधनांपैकी एक आहे. प्रकाशाचे उपयोग खालीलप्रमाणे आहेत.

अन्न निर्मितीसाठी प्रकाशसंश्लेषण

• प्रकाशाची ऊर्जा रासायनिक ऊर्जा म्हणून अडकली जाते आणि अन्न म्हणून साठवली जाते. तुम्हाला माहीत असेलच की, हे प्रकाशसंश्लेषण नावाच्या प्रक्रियेद्वारे होते.
• प्रकाशसंश्लेषण ही जीवशास्त्रातील एक संकल्पना आहे ज्यामध्ये प्रकाशाच्या उपस्थितीत अन्न हिरव्या पानांमध्ये संश्लेषित केले जाते.
• पृथ्वीवरील सर्व सजीवांसाठी अन्न निर्मितीचा एकमेव स्त्रोत म्हणजे प्रकाश.
• काही केमोट्रॉफिक बॅक्टेरिया वगळता? जवळजवळ सर्व सजीव त्यांच्या अन्न आणि उर्जेसाठी त्यावर अवलंबून असतात.
• सूर्यप्रकाशाच्या उपस्थितीत कर्बोदके तयार करण्यासाठी कार्बन डायऑक्साइड आणि पाणी वापरले जाते. {CO2 +H2O= C6H12O6}

औषधी

• औषधांमध्ये, हे फोटोथेरपी म्हणून मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते.
• नवजात कावीळ, सोरायसिस सारख्या त्वचेची स्थिती, मूड डिसऑर्डर आणि विशिष्ट प्रकारच्या कर्करोगाच्या उपचारांमध्ये प्रकाशाच्या संपर्कास प्राधान्य दिले जाते.

संप्रेषण 

• प्रकाशाचा वापर ऑप्टिक फायबरद्वारे डेटा प्रसारित करण्यासाठी केला जातो. ते खूप वेगाने प्रवास करत असल्याने डेटा ट्रान्समिशनसाठी या तंत्रज्ञानाला प्राधान्य दिले जाते.
• हे प्रसारण, टेलिफोन कॉल, संगणक नेटवर्किंग, वैद्यकीय निदानासाठी वापरले जाते.
• प्रकाश हा महत्त्वपूर्ण दृश्यमान सिग्नल आहे. आम्ही ते ट्रॅफिक सिग्नल, नेव्हिगेशन सिग्नल इ. म्हणून वापरतो.

वीज निर्मिती

• सौरऊर्जा: सूर्यप्रकाशातील किरण हरित ऊर्जा किंवा अक्षय ऊर्जा निर्माण करण्यास मदत करतात.
• सौर पॅनेल सूर्यकिरण आत्मसात करतात आणि त्यांचे विद्युत उर्जेमध्ये रूपांतर करतात, ज्याचा वापर घरगुती गरजांसाठी केला जाऊ शकतो.
• आता आपल्याला सौरऊर्जेचे महत्त्व कळले आहे.
• ही एक पर्यायी ऊर्जा किंवा अक्षय ऊर्जा आहे जी पर्यावरणासाठी सुरक्षित आहे. ते कोणतेही प्रदूषण आणि इतर हानिकारक कचरा निर्माण करत नाही.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

ZP परीक्षेसाठी उपयुक्त अभ्यास साहित्य

सरळ सेवा जसे की, जिल्हा परिषद भरती 2023, राज्य उत्पादन शुल्क भरती 2023, आरोग्य विभाग भरती 2023 व इतर सर्व परीक्षेचा पेपर देणाऱ्या विद्यार्थ्यासाठी Adda247 मराठी आपणासाठी मराठी विषयातील महत्वाचे टॉपिक कव्हर करणार आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्ही अड्डा247 मराठी च्या अधिकृत वेबसाईटला किंवा अँप ला भेट देत रहा.

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!