Table of Contents
Fundamental Rights Of Indian Citizens: Fundamental Rights of Indian Citizens are provided by the Constitution of India. Constitution of India was adopted on the 26th of November, in the year 1949, but was put in use on the 26th of January, 1950. The Fundamental Rights of Indian Citizens guaranty that the residents of the Indi can lead a peaceful life, as long as they inhabit the country. In this article we will learn about Fundamental Rights (Mulbhut Adhikar) of Indian Citizens in Marathi.
| Fundamental Rights Of Indian Citizens | |
| Category | Study Material |
| Exam | Talathi and Other Competitive exams |
| Subject | Current Affairs |
| Name | Fundamental Rights Of Indian Citizens |
Fundamental Rights Of Indian Citizens
Fundamental Rights Of Indian Citizens: Talathi, Saral Seva, MPSC आणि इतर स्पर्धा परीक्षांसाठी उपयुक्त असे अभ्यास साहित्य म्हणजेच Study Material for Competitive Exams 2023 Series, Adda247 मराठी तुमच्यासाठी घेऊन येत आहे. या अंतर्गत आपण दररोज सामान्य ज्ञान विषयातील परीक्षेला उपयोगी असे विविध Topics चा अभ्यास करणार आहोत. तर चला आजच्या या लेखात आपण राजशास्त्र या विषयातील आपल्या संविधानात दिलेल्या Fundamental Rights Of Indian Citizens (भारतीय नागरिकांचे मूलभूत अधिकार) बद्दल सविस्तर माहिती घेऊयात.
Fundamental Rights Of Indian Citizens | भारतीय नागरिकांचे मूलभूत अधिकार
Fundamental Rights Of Indian Citizens: Fundamental Rights (मूलभूत हक्क) हे एखाद्या व्यक्तीच्या विकासासाठी आवश्यक असलेल्या देशातील प्रत्येक नागरिकाचे हक्क आहेत. भारतीय राज्यघटनेत, जगातील सर्वात मोठा संविधान, भारतीय नागरिकांचे Fundamental Rights (Mulbhut Adhikar) कलम 12 ते 35 पर्यंत भाग 3 अंतर्गत भारताच्या घटनेत प्रदान केले गेले आहेत. घटनेत दर्शविलेले सहा मूलभूत अधिकार अमेरिकेच्या राज्यघटनेकडून घेण्यात आले. सुरुवातीला 7 मूलभूत अधिकार होते परंतु नंतर 44 व्या घटनादुरुस्ती, 1978 अंतर्गत “मालमत्तेचा अधिकार-Right to Property” रद्द करण्यात आला. प्रत्येक नागरिकाला त्यांच्या मूलभूत हक्कांची जाणीव असणे आवश्यक आहे जे योग्य स्पष्टीकरणासह खाली सूचीबद्ध केले गेले आहेत.
Indian Constitution: Framing, Sources, Parts, Articles and Schedules
List of Fundamental Rights of Indian Citizens | भारतीय नागरिकांचे मूलभूत हक्क
List of Fundamental Rights (Mulbhut Adhikar) Of Indian Citizens: भारतातील प्रत्येक नागरिकाच्या मूलभूत हक्कांची (Fundamental Rights) संपूर्ण यादी येथे आहे.
| भारतीय नागरिकांचे मूलभूत हक्क (Fundamental Rights-Mulbhut Adhikar) | ||
| अ. क्र. | मूलभूत अधिकार (Mulbhut Adhikar) | संविधानाचा लेख |
| 1 | समानतेचा अधिकार (कलम- 14 ते 18) Right To Equality (Article- 14 to 18) |
कलम 14- कायद्यासमोर समानता |
| कलम 15- धर्म, वंश, जात, लिंग किंवा जन्मस्थान या आधारावर भेदभावाचा निषेध | ||
| कलम 16- सार्वजनिक रोजगारातील संधीची समानता | ||
| कलम 17- अस्पृश्यता निर्मूलन | ||
| कलम 18- शीर्षकांचे निर्मूलन | ||
| 2 | स्वातंत्र्याचा अधिकार (कलम- 19 ते 22) Right To Freedom (Article- 19 to 22) |
कलम 19- बोलण्याचे स्वातंत्र्य, अभिव्यक्ती, चळवळ |
| कलम 20- गुन्ह्यांसाठी दोषी ठरण्यापासून संरक्षण | ||
| कलम 21- जीवनाचा हक्क आणि वैयक्तिक स्वातंत्र्य | ||
| कलम 22- अटक किंवा ताब्यात घेण्यापासून संरक्षण | ||
| 3 | शोषणाविरुद्धचा अधिकार (कलम- 23 आणि 24) Right Against Exploitation (Article- 23 & 24) |
कलम 23- तस्करी आणि जबरदस्ती काम लावण्यापासून/करून घेण्यापासून संरक्षण , |
| कलम 24- बालमजुरीवर बंदी | ||
| 4 | धर्मस्वातंत्र्याचा अधिकार (कलम- 25 ते 28) Right To Freedom of Religion (Article- 25 to 28) | कलम 25- एखाद्याच्या स्वतःच्या धर्माचे पालन करण्याचे स्वातंत्र्य |
| कलम 26- धार्मिक गोष्टी व्यवस्थापित करण्याचे स्वातंत्र्य | ||
| कलम 27- धर्माच्या प्रचारासाठी कर आकारणी नाही | ||
| कलम 28- संस्थांमध्ये धार्मिक शिक्षण किंवा धार्मिक उपासनेला उपस्थित राहण्यासाठी स्वातंत्र्य | ||
| 5 | सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक हक्क (कलम 29 आणि 30) Cultural & Educational Rights (Article 29 & 30) | कलम 29- अल्पसंख्याकांचे संरक्षण आणि जतन करण्यासाठी |
| कलम 30 – अल्पसंख्यांकांचा शैक्षणिक संस्था चालविण्याचा हक्क | ||
| 6 | घटनात्मक उपायांचा अधिकार (कलम 32) Right To Constitutional Remedies (Article 32) | कलम 32- हक्कांच्या अंमलबजावणीसाठी उपाय |
Constitution of India: Interesting Unknown Facts to Know
Fundamental Rights: Right To Equality (Article 14 to 18) | समानतेचा अधिकार (कलम 14 ते 18)
Right To Equality (Article- 14 to 18):
- कायद्यासमोर समानता आणि कायद्यांचे समान संरक्षण (कलम 14)
- धर्म, वंश, जात, लिंग किंवा जन्मस्थान या आधारावर भेदभावाला मनाई (कलम 15)
- सार्वजनिक रोजगाराच्या बाबतीत संधीची समानता (कलम 16)
- अस्पृश्यता निर्मूलन आणि त्याच्या प्रथेला प्रतिबंध (कलम 17)
- लष्करी आणि शैक्षणिक वगळता शीर्षकांचे निर्मूलन (कलम 18)
भारतीय राज्यघटनेने अनुमती दिलेल्या समानतेच्या अधिकाराला अपवाद म्हणजे: एखाद्या राज्याचे राष्ट्रपती किंवा राज्यपाल कोणत्याही न्यायालयाला उत्तरीय नाहीत.
Important Articles of Indian Constitution
Fundamental Rights: Right To Freedom (Article- 19 to 22) | स्वातंत्र्याचा अधिकार (कलम- 19 ते 22)
Right To Freedom (Article- 19 to 22):
- स्वातंत्र्यासंबंधी सहा अधिकारांचे संरक्षण (कलम 19):
(I) भाषण आणि अभिव्यक्ती
(II) शांततेत आणि निशस्त्र एकत्र जमणे
(III) संघटना किंवा सहकारी संघ तयार करणे
(IV) संपूर्ण भारताच्या प्रदेशात मुक्तपणे फिरणे
(V) देशाच्या कोणत्याही भागात स्थायिक होणे
(VI) कोणत्याही व्यवसायाचा सराव करा किंवा कोणताही व्यापार किंवा व्यवसाय करणे
- गुन्ह्यांसाठी दोषी ठरण्याच्या संदर्भात संरक्षण (कलम 20)
- जीवन आणि वैयक्तिक स्वातंत्र्याचे संरक्षण (कलम 21) : कोणत्याही व्यक्तीला आपल्या जीवनापासून किंवा वैयक्तिक स्वातंत्र्यापासून वंचित ठेवले जाणार नाही
- प्राथमिक शिक्षणाचा हक्क (कलम 21अ) : यामुळे 6 ते 14 वर्षांच्या मुलांसाठी शिक्षणाचा हक्क हा मूलभूत अधिकार आहे.
- काही प्रकरणांमध्ये अटक किंवा ताब्यात घेण्यापासून संरक्षण (कलम 22) : अटक करण्यात आलेल्या कोणत्याही व्यक्तीला अशा अटकेच्या कारणांची माहिती न देता ताब्यात घेतले जाणार नाही.
Fundamental Rights: Right Against Exploitation (Article- 23 & 24) | शोषणाविरुद्धचा अधिकार (कलम- 23 आणि 24)
Right Against Exploitation (Article- 23 & 24):
- तस्करी आणि जबरदस्ती काम लावण्यापासून/करून घेण्यापासून संरक्षण, मानवामध्ये रहदारी आणि भिकारी आणि इतर तत्सम प्रकारची जबरी कामगार निषिद्ध आहेत.
- कारखान्यांमध्ये मुलांना रोजगार देण्यास मनाई करणे इत्यादी (कलम २४) कोणत्याही कारखान्यात किंवा खाणीत काम करण्यासाठी किंवा इतर कोणत्याही धोकादायक नोकरीत गुंतलेल्या १४ वर्षांखालील कोणत्याही मुलाला नोकरी देता येत नाही.
Constitution of India: Interesting Unknown Facts to Know
Fundamental Rights: Right To Freedom of Religion (Article- 25 to 28) | धर्मस्वातंत्र्याचा अधिकार (कलम- 25 ते 28)
Right To Freedom of Religion (Article- 25 to 28):
- विवेकाचे स्वातंत्र्य आणि मुक्त व्यावसायिक, सराव आणि धर्माचा प्रसार (कलम 25)
- धार्मिक गोष्टी व्यवस्थापित करण्याचे स्वातंत्र्य (कलम 26)
- कोणत्याही धर्माच्या संवर्धनासाठी कर भरण्यापासून स्वातंत्र्य (कलम 27)- राज्य कोणत्याही विशिष्ट धर्म किंवा धार्मिक संस्थांच्या संवर्धनासाठी किंवा देखभालीसाठी कोणत्याही नागरिकाला कोणताही कर भरण्यास भाग पाडू शकत नाही.
- काही शैक्षणिक संस्थांमध्ये धार्मिक शिक्षण किंवा उपासनेला उपस्थित राहण्याचे स्वातंत्र्य (कलम 28)
Fundamental Rights: Cultural & Educational Rights (Article 29 & 30) | सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक हक्क (कलम 29 आणि 30)
Cultural & Educational Rights (Article 29 & 30):
- अल्पसंख्याकांच्या भाषा, पटकथा आणि संस्कृतीचे संरक्षण (कलम 29) जेथे एक धार्मिक समुदाय अल्पसंख्याकांमध्ये आहे, तेथे राज्यघटना त्याला आपली संस्कृती आणि धार्मिक हितसंबंध टिकवून ठेवण्याची सक्षम करते.
- अल्पसंख्याकांना शैक्षणिक संस्था स्थापन करण्याचा आणि त्यांचे प्रशासन करण्याचा अधिकार (कलम 30)- अशा समुदायांना आपल्या आवडीच्या शैक्षणिक संस्था स्थापन करण्याचा अधिकार आहे आणि अल्पसंख्याक समुदायाने राखलेल्या अशा शैक्षणिक संस्थेशी राज्य भेदभाव करणार नाही.
Fundamental Rights: Right To Constitutional Remedies (Article 32) | घटनात्मक उपायांचा अधिकार (कलम 32)
Right To Constitutional Remedies (Article 32): डॉ. बी.आर. आंबेडकर यांनी घटनात्मक उपायांच्या अधिकाराला “संविधानाचा आत्मा (Soul of Constitution)” असे म्हटले आहे.
मूलभूत हक्कांच्या अंमलबजावणीसाठी न्यायव्यवस्थेला Writs जारी करण्याचे अधिकार आहेत. सर्वोच्च न्यायालय भारताच्या क्षेत्रात कोणत्याही व्यक्ती किंवा सरकारविरूद्ध मूलभूत हक्कांच्या अंमलबजावणीसाठी आदेश जारी करू शकते किंवा रिटचे अनुसरण करू शकते:
(I) हबीस कॉर्पस : हे अधिकारी किंवा एका खासगी व्यक्तीला जारी केले जाते ज्याने त्याच्या ताब्यात दुसऱ्या व्यक्तीला ताब्यात घेतले आहे. त्याला कोणत्या कारणास्तव बंदिस्त केले गेले आहे हे न्यायालयाला कळवण्यासाठी नंतरचे न्यायालयात हजर केले जाते.
(II) मॅन्डॅमस : याचा शब्दशः अर्थ कमांड असा होतो. हे त्या व्यक्तीला त्या व्यक्तीने काही सार्वजनिक किंवा कायदेशीर कर्तव्य पार पाडण्यासाठी आज्ञा देते जे त्या व्यक्तीने करण्यास नकार दिला आहे.
(III) मनाई : उच्च न्यायालयाने कनिष्ठ न्यायालयाला ही रिट जारी केली आहे. कामकाज प्रलंबित असताना ते जारी केले जाते.
(IV) सर्टिओरी : न्यायालय किंवा न्यायाधिकरणाचा आदेश किंवा निर्णय रद्द करण्यासाठी न्यायालये किंवा न्यायाधिकरणांविरुद्धही ही रिट जारी केली जाते. आदेश दिल्यानंतरच ते जारी केले जाऊ शकते.
(V) को वॉरंटो : ही एक कार्यवाही आहे जिथे न्यायालय दाव्याच्या कायदेशीरतेची चौकशी करते. यात उच्च न्यायालय एखाद्या सार्वजनिक अधिकाऱ्याला बेकायदेशीरपणे पद प्राप्त केल्यास काढून टाकू शकते.
| लेखाचे नाव | लिंक |
| सिंधू संस्कृती | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| जगातील 07 खंड | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| टक्केवारी सूत्र, टक्केवारी म्हणजे काय, कसे काढायचे आणि काही महत्त्वाचे प्रश्न | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| भारतातील कृषी अर्थव्यवस्था | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| असहकार चळवळ | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| कार्य आणि उर्जा | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| असहकार चळवळ | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| आरशातील आणि पाण्यातील प्रतिमा | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| भारताच्या पंचवार्षिक योजना (1951 ते 2017) | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| गती व गतीचे प्रकार | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| आम्ल व आम्लारी | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| भारतातील सर्वात लांब पूल 2023 | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्रातील धरणे | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्रातील प्रशासकीय आणि प्रादेशिक विभाग | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| रोग व रोगांचे प्रकार | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्रातील मंत्रिमंडळ | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्रातील लोकजीवन | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| सजीवांचे वर्गीकरण भाग 1: सूक्ष्मजीव आणि वनस्पती | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| वनस्पतीची रचना आणि कार्ये | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| भारतीय नागरिकांचे मूलभूत अधिकार | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| लोकपाल आणि लोकायुक्त | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| संगणकाशी संबंधीत शब्दांचे शॉर्ट आणि लॉंग फॉर्म्स | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्राचे प्रशासकीय विभाग | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| भारतातील राष्ट्रीय जलमार्ग | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| पृथ्वीवरील महासागर | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्राचे हवामान | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| भारताची क्षेपणास्त्रे | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| भारतातील महारत्न कंपन्या | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| भारतातील प्रथम व्यक्तींची यादी | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| लोकसभा | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| आपली सौरप्रणाली | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्रातील शहरांची यादी | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| ब्रिटिश भारतातील प्रारंभीच्या काळातील गव्हर्नर जनरल (1857 च्या आधीचे) | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्रातील महत्त्वाच्या नद्या | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| ढग व ढगांचे प्रकार | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| नदीकाठच्या भारतीय शहरांची यादी | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्रातील वने व वनांचे प्रकार, राष्ट्रीय उद्याने आणि अभयारण्ये | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| गांधी युग – सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी अभ्यास साहित्य | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| गती व गतीचे प्रकार – संज्ञा, वर्गीकरण, आलेख आणि वर्गीकरण | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
FAQs: Fundamental Rights (Mulbhut Adhikar) Of Indian Citizens
Q.1 डॉ. आंबेडकर यांनी कोणत्या कलमाला संविधानाचा आत्मा असे म्हटले आहे?
Ans. डॉ. आंबेडकर यांनी कलम 32 ला संविधानाचा आत्मा असे म्हटले आहे.
Q.2 राज्यशास्त्र या विषयावरच्या टॉपिक ची माहिती कुठे मिळेल?
Ans. राज्यशास्त्र या विषयावरच्या टॉपिक ची माहिती Adda247 मराठी च्या अँप आणि वेबसाईट वर मिळेल.
Q.3 मूलभूत हक्क यासाठी कोणते कलम वापरले जाते ?
Ans: कलम 12-35 हे मूलभूत हक्कासाठी कलम वापरले जाते.
Q.4 मूलभूत हक्काची माहिती कुठे मिळेल?
Ans. मूलभूत हक्काची माहिती Adda247 मराठी च्या अँप आणि वेबसाईट वर मिळेल.
| ताज्या महाराष्ट्र सरकारी नोकऱ्या | माझी नोकरी 2023 |
| मुखपृष्ठ | अड्डा247 मराठी |
| मराठीत चालू घडामोडी | चालू घडामोडी |
YouTube channel- Adda247 Marathi
Adda247 मराठी App | Add247Marathi Telegram group
