Table of Contents
Motion And Types of Motion: Study Material for MHADA and CTET 2021: विज्ञानाच्या तीन प्रमुख शाखा आहेत. भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र व जीवशास्त्र. महाराष्ट्रातील MPSC राज्यसेवा परीक्षा, MPSC गट ब व गट क च्या परीक्षा, तसेच MPSC घेत असलेल्या इतर स्पर्धा परीक्षामध्ये, त्याचप्रमाणे जिल्हा परिषद भरती, म्हाडा भरती व इतर स्पर्धा परीक्षांच्या दृष्टीने विज्ञान हा खूप महत्वाचा विषय आहे. आगामी म्हाडा भरती च्या परीक्षेत सामान्य ज्ञान अंतर्गत विज्ञानावर 8-9 प्रश्न विचारण्याची शक्यता आहे. त्याचप्रमाणे डिसेंबरमध्ये होणाऱ्या CTET च्या परीक्षेच्या दृष्टीने देखील विज्ञान हा महत्वाचा विषय आहे. Motion And Types of Motion हा घटक भौतिकशास्त्रातील आहे. आज या लेखात आपण गती व गतीचे प्रकार (Motion And Types of Motion), Motion And Types of Motion चे फोर्मुला, गती व गतीचे प्रकार (Motion And Types of Motion) वर्गीकरण, गतीची समीकरणे इ. गोष्टी पाहणार आहोत.
Motion And Types of Motion | गती आणि गतीचे प्रकार
Motion And Types of Motion: गती म्हणजे काय?, गतीची व्याख्या, गतीचे प्रकार (Motion And Types of Motion) व त्याची उदाहरणे दिली आहेत.
गती: एखाद्या वस्तूची स्थिती ठराविक वेळेत तिच्या सभोवतालच्या परिस्थितीनुसार बदलली तर ती गतिमान आहे असे म्हणतात. वेळेनुसार एखाद्या वस्तूची स्थिती बदलत नसेल तर ती विश्रांतीमध्ये असते असे म्हणतात. उदा. रस्त्यावरून वेगाने धावणारी कार, पाण्यावर जहाज, जमिनीवर गोगलगायीची हालचाल, फुलपाखरू फुलपाखरू, पृथ्वीभोवती फिरणारे चंद्र ही गतीची उदाहरणे आहेत.
Periodic Motion (नियतकालिक गती): जेव्हा एखादी वस्तू किंवा शरीर काही काळानंतर त्याच्या हालचालीची पुनरावृत्ती करते तेव्हा ती नियतकालिक गती असते. उदा. सूर्याभोवती पृथ्वीची गती, चंद्राची पृथ्वीभोवतीची गती इ.
Types of Motion (गतीचे प्रकार):
गतीचे प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत.
- Rectilinear Motion (एकरेषीय गती): रेक्टिलीनियर मोशन ही अशी गती आहे ज्यामध्ये कण किंवा शरीर एका सरळ रेषेत फिरत असते. उदा: सरळ रस्त्यावर चालणारी कार.
- Circular Motion (वर्तुळाकार गती) : वर्तुळाकार गती ही अशी गती असते ज्यामध्ये कण किंवा शरीर वर्तुळात फिरत असते. वर्तुळाकार गती द्विमितीय किंवा त्रिमितीय असू शकते. ही एक नियतकालिक गती देखील आहे. उदा. विद्युत पंख्याच्या ब्लेडवर किंवा घड्याळाच्या हातावर चिन्हांकित केलेल्या बिंदूची हालचाल.
- Oscillatory Motion (दोलन गती): दोलन गती ही अशी हालचाल आहे ज्यामध्ये शरीर ठराविक वेळेच्या अंतराने एका निश्चित बिंदूवर वारंवार पुढे-मागे किंवा पुढे-मागे फिरते. या प्रकारची गती देखील नियतकालिक गतीचा एक प्रकार आहे, उदा. स्विंग.
| वेगवेगळ्या प्रकारच्या मोशनची उदाहरणे | |
| मार्च पास्टमध्ये सैनिक | एकरेषीय गती |
| सरळ रस्त्यावरून बैलगाडी चालली | एकरेषीय गती |
| मोशनमध्ये असलेल्या सायकलचे पेडल | वर्तुळाकार हालचाल |
| स्विंगची हालचाल | दोलन गती |
| पेंडुलमची हालचाल | दोलन गती |
Terms Related to Motion | गतीशी संबंधित संज्ञा
Terms Related to Motion: गती व गतीचे प्रकार (Motion And Types of Motion) अभ्यासतांना गतीचे प्रकार पाहणे आवश्यक ठरते. गतीशी संबंधित संज्ञा व त्याच्या व्याख्या खाली दिल्या आहेत.
Distance (अंतर): वेळेच्या अंतराने शरीराने व्यापलेल्या वास्तविक मार्गाच्या लांबीला अंतर म्हणतात. अंतर हे एक स्केलर प्रमाण आहे, ज्याचे परिमाण फक्त आहे.
Odometer (ओडोमीटर): हे वाहनातील अंतर मोजण्यासाठी वापरले जाणारे साधन आहे.
Displacement (विस्थापन): एखाद्या वस्तूच्या अंतिम आणि प्रारंभिक स्थितीतील फरकाला विस्थापन म्हणतात. विस्थापन हे वेक्टर प्रमाण आहे, ज्याची परिमाण आणि दिशा दोन्ही आहेत.
जर एखादे शरीर वर्तुळाकार मार्गाने फिरत असेल, तर एका प्रदक्षिणा नंतर त्याचे विस्थापन शून्य असेल परंतु प्रवास केलेले अंतर वर्तुळाच्या परिघाएवढे असेल.
Speed (स्पीड) : वेळेच्या एकक अंतराने वस्तूने व्यापलेल्या अंतराला वस्तूचा वेग म्हणतात.
Average Speed (सरासरी स्पीड): दिलेल्या वेळेच्या अंतरासाठी कणाचा सरासरी वेग हा घेतलेल्या वेळेशी प्रवास केलेल्या एकूण अंतराचे गुणोत्तर म्हणून परिभाषित केला जातो.
Velocity (वेग) : वेळेच्या एकक अंतराने एखाद्या वस्तूने प्रवास केलेल्या विस्थापनाला वस्तूचा वेग म्हणतात.
Average Velocity (सरासरी वेग) : दिलेल्या वेळेच्या अंतरासाठी कणाचा सरासरी वेग हे घेतलेल्या वेळेपर्यंत प्रवास केलेल्या एकूण विस्थापनाचे गुणोत्तर म्हणून परिभाषित केले जाते.
प्रधानमंत्री आवास योजना- शहरी (PMAY-U)
Relative Velocity (सापेक्ष वेग): फिरत्या निरीक्षकाच्या संदर्भात शरीराच्या स्थितीत बदल होण्याचा दर हा शरीराच्या wrt निरीक्षकाचा सापेक्ष वेग मानला जातो.
जेव्हा निरीक्षक आणि निरीक्षण करणारी वस्तू दोन्ही एकाच दिशेने फिरत असतात तेव्हा, सापेक्ष वेग
Acceleration (त्वरण): एखाद्या वस्तूच्या वेगाच्या बदलाच्या दराला त्या वस्तूचे प्रवेग म्हणतात.
Important Points | महत्वाचे मुद्दे
- प्रवेगाचे एकक मीटर/सेकंद² किंवा m/s² आहे.
- जर एखाद्या वस्तूचा वेग अप्रत्यक्ष न बदलता वाढला, तर त्याला सकारात्मक प्रवेग सह फिरत असल्याचे म्हटले जाते.
- दिशेत बदल न करता एखाद्या वस्तूचा वेग कमी झाल्यास, वस्तू नकारात्मक प्रवेग किंवा मंदावणे किंवा मंदपणाने फिरत असल्याचे म्हटले जाते.
- एखाद्या वस्तूचा वेग समान प्रमाणात वेळेच्या अंतराने समान प्रमाणात बदलल्यास ती एकसमान प्रवेगाने फिरत असल्याचे म्हटले जाते.
- जर एखाद्या वस्तूचा वेग असमान प्रमाणात काळाच्या समान अंतराने बदलत असेल तर ती परिवर्तनशील प्रवेगासह फिरत असल्याचे म्हटले जाते.
- एखाद्या वस्तूचा प्रवेग शून्य असतो जर ती विश्रांतीवर असेल किंवा एकसमान वेगाने फिरत असेल.
भारताची जनगणना: भारताची जनगणना 2011 चे महत्त्वाचे मुद्दे
Classification of Motion | गतीचे वर्गीकरण
Classification of Motion: गतीचे वर्गीकरण दोन प्रकारात होते. Uniform Motion व Non-Uniform Motion याच्या व्याख्या खालीलप्रमाणे आहेत.
1. Uniform Motion: स्थिर गतीने सरळ रेषेत फिरणारी वस्तू समान गतीमध्ये असते असे म्हणतात.
2. Non–Uniform Motion: हालचाल जर एखाद्या वस्तूचा वेग एका सरळ रेषेत फिरत असेल तर त्याची गती सतत बदलत असेल तर शरीर Non–Uniform Motion मध्ये आहे असे म्हणतात.
Graphical Representation of Motion | गतीची आलेखानुसार मांडणी
Graphical Representation of Motion: गती व गतीचे प्रकार (Motion And Types of Motion) अभ्यासतांना गतीचे Graphical Representation पाहणे आवश्यक ठरते त्यावरून आपल्या संकल्पना स्पष्ठ होण्यास मदत होते. Graphical Representation of Motion 4 वेगवेगळ्या पद्धतीने केले जाते ते खालीलप्रमाणे
Distance – Time Graph (अंतर – वेळेचा आलेख)
- कव्हर केलेले अंतर आणि वेळ यांच्यातील आलेख तयार करून वस्तूच्या गतीचे स्वरूप अभ्यासले जाऊ शकते. अशा आलेखाला अंतर-वेळ आलेख म्हणतात. .
- एकसमान वेगाने फिरणाऱ्या वस्तूचा अंतर – वेळ आलेख ही सरळ रेषा आहे.
- एखादी वस्तू एकसमान गतीने पुढे जात असल्यास, त्याचे अंतर-वेळ आलेख सरळ रेषा नसते. आलेखाचा कल वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगवेगळा असतो आणि त्यामुळे त्याला एक वेगळा उतार नसतो.
(a) अंतर – एकसमान वेगासाठी वेळ आलेख
(b) अंतर – एकसमान वेग नसलेल्या वेळेचा आलेख
Displacement – Time Graph (विस्थापन – वेळेचा आलेख)
- विस्थापन – एकसमान वेगाने फिरणाऱ्या वस्तूचा वेळ आलेख ही सरळ रेषा आहे. विस्थापनाचा उतार – एखाद्या वस्तूचा त्याच्या वेगाइतका वेळ आलेख.
Speed – Time Graph (गती – वेळेचा आलेख)
- जर एखादी वस्तू स्थिर गतीने फिरत असेल, तर त्याचा वेग – वेळेचा आलेख हा वेळेच्या अक्षाच्या समांतर एक सरळ रेषा आहे.
- वेगाखालील क्षेत्र – वेळ आलेख संबंधित वेळेच्या अंतराने ऑब्जेक्टद्वारे पार केलेले अंतर देतो.
Velocity – Time Graph (वेग – वेळेचा आलेख)
- वेगाचा उतार – वेळ आलेख प्रवेग वस्तू देतो
- जर एखादी वस्तू एका सरळ रेषेत स्थिर प्रवेग घेऊन फिरत असेल, तर त्याचा वेग – वेळ आलेख ही सरळ रेषा असते.
- वेगाखालील क्षेत्र – वेळ आलेख ऑब्जेक्टचे विस्थापन देतो.
Equation of Motion | गतीची समीकरणे
Equation of Motion: गती व गतीचे प्रकार (Motion And Types of Motion) अभ्यासतांना आपल्याला गतीची समीकरणे लक्षात ठेवावी लागतात. त्याचा परीक्षेत फायदा होतो. परीक्षेत कोणते समीकरण कितवे आहे यावर देखील प्रश्न विचारतात.
समीकरण : 1. गतीचे पहिले समीकरण: जर प्रारंभिक वेग u असलेल्या शरीराला एकसमान प्रवेग a च्या अधीन असेल, तर वेळ t नंतर, त्याचा अंतिम वेग v,
v = u + at
समीकरण : 2. गतीचे दुसरे समीकरण: द सुरुवातीच्या वेग u आणि प्रवेग a सह हलवून वेळेत शरीराने व्यापलेले अंतर, आहे
s = ut + at²
समीकरण : 3. गतीचे तिसरे समीकरण: जर प्रारंभिक वेग u, अंतिम वेग v, प्रवेग a असलेल्या शरीराचा s 1 अंतर असेल तर
v² = u² + 2as
गुरुत्वाकर्षणाखाली शरीराची हालचाल : शरीरावरील पृथ्वीच्या आकर्षणाच्या शक्तीला गुरुत्वाकर्षण बल म्हणतात. गुरुत्वाकर्षणाच्या बलाने शरीरात निर्माण होणाऱ्या प्रवेगांना गुरुत्वाकर्षणामुळे प्रवेग म्हणतात. हे g द्वारे दर्शविले जाते. अशा प्रकारे,
जर एखादे शरीर काही प्रारंभिक वेगासह अनुलंब खाली प्रक्षेपित केले असेल, तर गतीचे समीकरण आहे
v = u + gt
b = ut + gt²
v² = u² + 2gh
जर एखादे शरीर अनुलंब वरच्या दिशेने प्रक्षेपित केले असेल, तर गतीचे समीकरण आहे
v = u – gt
b = ut – gt²
v² = u² = 2gh
जेथे, h ही शरीराची उंची आहे, u हा प्रारंभिक वेग आहे, v हा अंतिम वेग आहे आणि t हा उभ्या गतीसाठी वेळ मध्यांतर आहे.
Study material for MHADA Exam 2021 | MHADA भरती 2021 परीक्षेसाठी अभ्यास साहित्य
Study material for MHADA Exam 2021: म्हाडा भरती 2021 मध्ये सामान्य ज्ञान विषयाला चांगले वेटेज आहे. त्यामुळे या विषयाचा अचूक व पक्का अभ्यास असणे आवश्यक आहे. हा विषय तुम्हाला परीक्षेत यश मिळऊन देऊ शकतो. MHADA परीक्षेत सर्वसाधारण पदे (Non Technical Post) मध्ये प्रत्येक विषयाला 50 गुण आहेत. त्याचा विचार करता सर्व विषय कव्हर करण्याचा प्रयत्न Adda 247 मराठी करणार आहे. त्या अनुषंगाने मराठी, इंग्लिश व सामान्य ज्ञान या विषयावर काही लेख (Study material for MHADA Exam 2021) प्रसिद्ध केले आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्ही Adda 247 मराठी च्या अधिकृत वेबसाईट ला भेट द्या. यामुळे तुम्हाला आगामी होणाऱ्या म्हाडा (MHADA) व जिल्हा परिषदेच्या पेपर मध्ये जास्त गुण मिळवण्यास मदत होईल.
FAQs Motion And Types of Motion
Q1. गती म्हणजे काय?
Ans. एखाद्या वस्तूची स्थिती ठराविक वेळेत तिच्या सभोवतालच्या परिस्थितीनुसार बदलली तर ती गतिमान आहे.
Q2. गतीचे किती प्रकार पडतात?
Ans. गतीचे प्रमुख 3 प्रकार पडतात.
Q3. वाहनाने किती आंतर पार केले हे मोजण्यासाठी कोणते उपकरण वापरतात?
Ans. वाहनाने किती आंतर पार केले हे मोजण्यासाठी ओडोमीटर वापरतात
Q4. अशीच महत्वपूर्ण लेख मला कुठे पाहायला मिळेल?
Ans. Adda 247 मराठी च्या अधिकृत वेबसाईट वर तुम्हाला सर्व स्पर्धा परीक्षांचे नोटीफिकेशन, अभ्यासक्रम, मागील वर्षीच्या प्रश्नपत्रिका व अभ्यास साहित्य मिळेल.
Adda247 मराठी App | Add247Marathi Telegram group
YouTube channel- Adda247 Marathi
केवळ सरावच परीक्षेत चांगले गुण मिळण्यास मदत करू शकतो
