सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP)
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रमास (UIP) अर्थसहाय्य आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय, नवी दिल्ली करत असते. सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP) अंतर्गत सर्व राज्य आपापल्या राज्यात लसीकरण राबवतात. राष्ट्रीय आरोग्य अभियान (NHM) योजनांचा आढावा घेते आणि नियम आणि मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार त्याच्या मंजुरी प्रक्रियेत सुविधा उपलब्ध करून देते. हा टॉपिक जिल्हा परिषद भरती 2023 आणि आरोग्य विभाग भरती 2023 च्य दृष्टीने अत्यंत महत्वाचा आहे. आज या लेखात आपण सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP) बद्दल सविस्तर माहिती पाहणार आहोत.
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP): विहंगावलोकन
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP) हा केंद्रपुरस्कृत कार्यक्रम असून याबद्दल संक्षिप्त आढावा खालील तक्त्यात दिला आहे.
| सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP) | |
| श्रेणी | अभ्यास साहित्य |
| विषय | तांत्रिक विषय (जिल्हा परिषद परीक्षा) / जनरल नॉलेज |
| लेखाचे नाव | सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP) |
| सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रमाची सुरवात | 1985 |
| किती रोगांसाठी लसीकरण मोहीम | 12 |
| UIP राबविणारे मंत्रालय | आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय (100 टक्के केंद्रपुरस्कृत योजना) |
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रमाचा उद्देश
लसीकरण ही अशी प्रक्रिया आहे ज्याद्वारे एखाद्या व्यक्तीस संसर्गजन्य रोगापासून प्रतिकारक्षम किंवा प्रतिरोधक बनवले जाते, विशेषत: लस प्रशासनाने. लसी शरीराच्या स्वतःच्या रोगप्रतिकारक शक्तीला उत्तेजन देतात ज्यामुळे व्यक्तीला पुढील संसर्ग किंवा रोगापासून संरक्षण मिळते. विशेषतः लहान बालकांसाठी ही संजीवनी आहे. या लेखात सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रमाबद्दल सविस्तर माहिती पाहणार आहोत. सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रमाची उद्दिष्टे खाली देण्यात आली आहेत.
उद्देश
- लक्ष्यित प्रेक्षक पालक, पौगंडावस्थेतील मुले याच्यापर्यंत पोहचणे.
- उपलब्धता, सुलभता, परवडण्यायोग्यता, गुणवत्ता आणि लिंग समानतेच्या प्रिन्सिपलवर सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रमाच्या समन्वयाने कार्य करणे.
- आई, नवजात मुलाला योग्य ती योग्य माहिती देणे.
- नियोजित सत्रात लसीकरण करणे
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम कोणत्या रोगांसाठी राबविल्या जातो?
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम हा मूलतः 12 रोगांच्या प्रतिबंधासाठी सुरु करण्यात आला आहे. 12 रोगांची नावे खालीलप्रमाणे आहे.
- घटसर्प
- डांग्या खोकला
- धनुर्वात
- पोलिओ
- गोवर
- रुबेला
- हिपॅटायटीस बी
- मेंदुज्वर
- न्यूमोनिया
- रोटाव्हायरस डायरिया
- न्यूमोकोकल न्यूमोनिया आणि
- जपानी एन्सेफलायटीस
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रमधील महत्वाची वर्षे
राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य अभियान अंतर्गत येणारी सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम हा 100 टक्के केंद्र पुरस्कृत कार्यक्रम आहे. सुरुवात 1978 मध्ये झाली होती.आणि कालांतराने याचे काही महत्त्वाचे टप्पे या अभियानाने महत्त्वाची वर्षे खाली दिलेली आहे.
1978: लसीकरणाचा विस्तारित कार्यक्रम (EPI) (मर्यादित पोहोच – मुख्यतः शहरी)
1985: युनिव्हर्सल लसीकरण कार्यक्रम (UIP).
1986: लसीकरणावर तंत्रज्ञान मिशन (PMO च्या 20 बिंदू कार्यक्रमांतर्गत देखरेख)
1990: देशभर लसीकरण कार्यक्रम सुरु
1992: बालजीवन आणि सुरक्षित मातृत्व (CSSM)
1997: पुनरुत्पादक बाल आरोग्य (RCH 1)
2005: राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य अभियानाचा (NRHM) घटक बनला.
2012: भारत सरकारने 2012 ला “तीव्रतेचे वर्ष” म्हणून घोषित केले (नियमित लसीकरण)
2013: इतर दक्षिण-पूर्व आशिया क्षेत्रासह भारताने घोषित केले (गोवर निर्मूलन आणि रुबेला/जन्मजात रुबेलासाठी वचनबद्धता)
2014: देशातून वन्य पोलिओ विषाणूचे एकही प्रकरण शेवटपर्यंत नोंदवले गेले नाही
(तीन वर्षे आणि भारताला ऐतिहासिक यश मिळाले आणि म्हणून प्रमाणित करण्यात आले)
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP): राष्ट्रीय लसीकरण वेळापत्रक
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम यामध्ये गर्भवती महिलांना, लहान बाळांना व मुलांना या कार्यक्रमांतर्गत सर्व लसी केव्हा आणि कधी घ्यावा याची संपूर्ण माहिती गर्भवती महिलांना व त्यांच्या परिवाराला मिळावी म्हणून या सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रमामध्ये वेळापत्रक असते. त्यानुसारच वेळोवेळी लसीकरण केले जाते. याची संपूर्ण माहिती ही खाली दिलेली आहे.
| लस | केव्हा द्यायचे | कमाल वय | डोस | मार्ग | जागा |
|
गर्भवती महिलांसाठी |
|||||
| टिटॅनस आणि प्रौढ डिप्थीरिया (टीडी -1) | लवकर गर्भधारणा | – | 0.5 मिली | इंट्रा मस्क्युलर | वरचा हात |
| टिटॅनस आणि प्रौढ डिप्थीरिया (टीडी -2) | टीडी* च्या पहिल्या डोसनंतर 4 आठवडे | – | 0.5 मिली | इंट्रा मस्क्युलर | वरचा हात |
| टिटॅनस आणि प्रौढ डिप्थीरिया (टीडी बूस्टर) | जर गर्भधारणेच्या शेवटच्या 3 वर्षांच्या आत 2 टीडी डोस मिळाले | – | 0.5 मिली | इंट्रा मस्क्युलर | वरचा हात |
|
लहान मुलांसाठी |
|||||
| बीसीजी (बॅसिलस कॅल्मेट ग्यूरिन) | जन्माच्या वेळी किंवा शक्य तितक्या लवकर वयाच्या 1 वर्षापर्यंत | जन्मावेळी एक वर्षापर्यंत | 0.1 मिली (1 महिन्याच्या वयापर्यंत 0.05 मिली) | अंतर्मन | डावा वरचा हात
|
| हिपॅटायटीस बी – जन्म डोस | जन्माच्या वेळी किंवा शक्य तितक्या लवकर 24 तासांच्या आत | जन्माच्या 24 तासांच्या आत | 0.5 मि.ली | इंट्रा-मस्क्युलर | मध्य-मांडीची अँटेरो-पार्श्व बाजू |
| ओरल पोलिओ लस (OPV) -0 | जन्माच्या वेळी किंवा शक्य तितक्या लवकर पहिल्या 15 दिवसात | पहिल्या 15 दिवसात | 2 थेंब | तोंडाद्वारे | तोंडाद्वारे |
| ओरल पोलिओ लस (OPV) -1,2,3, | 6 आठवडे, 10 आठवडे आणि 14 आठवडे | वयाच्या 5 वर्षापर्यंत | 2 थेंब | तोंडाद्वारे | तोंडाद्वारे |
| निष्क्रिय पोलिओ लस (IPV) 1 आणि 2 | 6 आठवडे आणि 14 आठवडे | वय 1 वर्ष | 0.1 मि.ली | अंतर्मन | उजवा वरचा हात |
| पेंटाव्हॅलेंट लस (डिप्थीरिया, पर्टुसिस, टिटॅनस, हिपॅटायटीस बी, हिब)- १, २ आणि ३ | 6 आठवडे, 10 आठवडे आणि 14 आठवडे | वय 1 वर्ष | 0.5 मि.ली | इंट्रा-मस्क्युलर | मध्य-मांडीची अँटेरो-पार्श्व बाजू |
| रोटाव्हायरस लस (आरव्हीव्ही) 1, 2 आणि 3 | 6 आठवडे, 10 आठवडे आणि 14 आठवडे | वय 1 वर्ष | 5 थेंब (lyophilized लस) | तोंडाद्वारे | तोंडाद्वारे |
| न्यूमोकोकल संयुग्म लस (पीसीव्ही) १, २ आणि बूस्टर | 6 आठवडे, 14 आठवडे आणि 9 महिने | वय 1 वर्ष | 0.5 मि.ली | इंट्रा-मस्क्युलर | मध्य-मांडीची अँटेरो-पार्श्व बाजू |
| गोवर-रुबेला (MR) 1 | 9 पूर्ण महिने – ते 12 महिने. वयाच्या 9 – 12 महिन्यांत न मिळाल्यास 5 वर्षापर्यंत द्या | वय 5 वर्षे | 0.5 मि.ली | उप-त्वचा | उजवा वरचा हात |
| व्हिटॅमिन ए (पहिला डोस) | 9 पूर्ण झालेल्या महिन्यांत | वय 5 वर्षे | 1 मिली (1 लाख IU) | तोंडाद्वारे | तोंडाद्वारे |
| जपानी एन्सेफलायटीस (पहिला डोस) | 9 पूर्ण झालेल्या महिन्यात – 12 महिने | वय 15 वर्षे | 0.5 मि.ली | त्वचेखालील (थेट लस) इंट्रामस्क्युलर | डावा वरचा हात (मांडीच्या मध्यभागाची एंटेरो-पार्श्व बाजू) |
|
मुले आणि पौगंडावस्थेसाठी |
|||||
| डिप्थीरिया पर्टुसिस टिटॅनस (डीपीटी) बूस्टर 1 | 16- 24 महिने | वय 7 वर्षे | 0. 5 मि.ली | इंट्रा-मस्क्युलर | मध्य-मांडीची अँटेरो-पार्श्व बाजू |
| MR 2 | 16-24 महिने | वय 5 वर्षे | 0.5 मि.ली | उप-त्वचेचा | उजवा वरचा हात |
| ओपीव्ही बूस्टर | 16-24 महिने | वय 5 वर्षे | 2 थेंब | तोंडाद्वारे | तोंडाद्वारे |
| जपानी एन्सेफलायटीस (लागू असल्यास) | 16-24 महिने | वय 15 वर्षे | 0.5 मि.ली | उप-त्वचेचा | डावा वरचा हात |
| व्हिटॅमिन ए (दुसरा ते 9 वा डोस) | 18 महिने (दुसरा डोस). त्यानंतर, 5 वर्षांच्या वयापर्यंत दर 6 महिन्यांनी एक डोस. | वय 5 वर्षे | 2 मिली (2 लाख IU) | तोंडाद्वारे | तोंडाद्वारे |
| डिप्थीरिया पर्टुसिस टिटॅनस बूस्टर (डीपीटी) बूस्टर 2 |
5-6 वर्षे |
वय 7 वर्षे | 0.5 मि.ली | इंट्रा-मस्क्युलर | वरचा हात |
| टिटॅनस आणि प्रौढ डिप्थीरिया | 10 वर्षे आणि 16 वर्षे | वय 16 वर्षे | 0.5 मि.ली | इंट्रा-मस्क्युलर | वरचा हात |
राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य अभियान
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP): लसीकरण देण्याऱ्या विविध संस्था
सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP) अंतर्गत लसीकरण कार्यक्रम विविध संस्थांमार्फत राबविल्या जातो. या लसीकरण देणारे विविध संस्था खालीलप्रमाणे आहेत.
- प्राथमिक आरोग्य केंद्र
- महानगरपालिका रुग्णालय
- उपकेन्द्र
- जिल्हा रूग्णालय
- नगरपालिका रुग्णालय
- ग्रामीण रुग्णालय
- धर्मदाय व स्वयंसेवी रूग्णालय
- इतर शासकीय निम शासकीय रुग्णालय
- आरोग्य सेवा सत्रे
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.
जिल्हा परिषद भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य
जिल्हा परिषद भरती 2023 परीक्षेचा पेपर देणाऱ्या विद्यार्थ्यासाठी Adda 247 मराठी आपणासाठी सर्व महत्वाच्या टॉपिक वर महत्वपूर्ण लेखमालिका प्रसिद्ध करणार आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्हाला या Adda 247 मराठीच्या लेखमालिकेचा नक्कीच फायदा होईल.
| लेखाचे नाव | लिंक |
| मराठा साम्राज्य – इतिहास, शासक, राज्य विस्तार आणि प्रशासन | |
| 2D आणि 3D आकारांसाठी मेन्सुरेशन फॉर्म्युला | |
| जालियनवाला बाग हत्याकांड – पार्श्वभूमी, कारणे आणि परिणाम | |
| भारताच्या उपराष्ट्रपतींची यादी व त्यांचा कार्यकाळ (1952-2023) | |
| चांद्रयान-3 शी संबंधित महत्त्वाचे प्रश्न आणि उत्तरे | |
| चंद्रयान 3 | |
| भारताची जणगणना 2011 | |
| लोकपाल आणि लोकायुक्त | |
| महाराष्ट्र समृद्धी महामार्ग | |
| कार्य आणि उर्जा | |
|
गांधी युग
|
|
|
राज्य धोरणांची मार्गदर्शक तत्वे
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
मूलभूत कर्तव्ये: कलम 51A
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
चक्रवाढ व्याज (Compound Interest)
|
|
|
भारताचे नागरिकत्व
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
भारतीय नागरिकांचे मूलभूत अधिकार
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
भारतीय संविधानाची उद्देशिका
|
|
|
भारतातील राज्ये आणि त्यांची राजधानी
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्राचे हवामान | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| सिंधू संस्कृती | |
| जगातील 07 खंड | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
टक्केवारी सूत्र, टक्केवारी म्हणजे काय, कसे काढायचे आणि काही महत्त्वाचे प्रश्न
|
|
|
भारतातील कृषी अर्थव्यवस्था
|
|
|
भारताच्या पंचवार्षिक योजना (1951 ते 2017)
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| गती व गतीचे प्रकार | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| आम्ल व आम्लारी | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
भारतातील सर्वात लांब पूल 2023
|
|
| रोग व रोगांचे प्रकार | |
|
महाराष्ट्रातील मंत्रिमंडळ
|
|
|
महाराष्ट्रातील लोकजीवन
|
|
|
सजीवांचे वर्गीकरण भाग 1: सूक्ष्मजीव आणि वनस्पती
|
|
|
वनस्पतीची रचना आणि कार्ये
|
|
|
भारतीय नागरिकांचे मूलभूत अधिकार
|
|
|
लोकपाल आणि लोकायुक्त
|
|
|
संगणकाशी संबंधीत शब्दांचे शॉर्ट आणि लॉंग फॉर्म्स
|
|
|
महाराष्ट्राचे प्रशासकीय विभाग
|
|
|
भारतातील राष्ट्रीय जलमार्ग
|
|
|
पृथ्वीवरील महासागर
|
|
| महाराष्ट्राचे हवामान | |
| भारताची क्षेपणास्त्रे | |
|
महाराष्ट्रातील शहरांची यादी
|
|
|
ब्रिटिश भारतातील प्रारंभीच्या काळातील गव्हर्नर जनरल (1857 च्या आधीचे)
|
|
|
महाराष्ट्रातील महत्त्वाच्या नद्या
|
|
| ढग व ढगांचे प्रकार | |
|
नदीकाठच्या भारतीय शहरांची यादी
|
|
|
महाराष्ट्रातील वने व वनांचे प्रकार, राष्ट्रीय उद्याने आणि अभयारण्ये
|
|
|
गांधी युग – सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी अभ्यास साहित्य
|
|
|
गती व गतीचे प्रकार – संज्ञा, वर्गीकरण, आलेख आणि वर्गीकरण
|
| ताज्या महाराष्ट्र सरकारी नोकरीबद्दल माहितीसाठी | माझी नोकरी 2023 |
| होम पेज | अड्डा 247 मराठी |
| मराठीत चालू घडामोडी | चालु घडामोडी |
अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल
अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप
