Table of Contents
गंगा नदी | River Ganga
गंगा नदी | River Ganga : गंगा ही भारतातील सर्वात लांब आणि सर्वोत्तम नदी आहे. त्याची एकूण लांबी 2510 किमी आहे. गंगा नदीचा उगम उत्तराखंडच्या उत्तर काशी जिल्ह्यातील गंगोत्री ग्लेशियरमधील गोमुख गुहेतून होतो. त्याच्या उगमस्थानाला भागीरथी म्हणतात. भागीरथी देव प्रयाग येथे अलकानंदाशी एकरूप होतात आणि त्याचे नाव गंगा आहे. बद्रीनाथजवळील शतपथ हिमनदीपासून अलकनंदाचा उगम होतो. धौली आणि विष्णू गंगा यांच्या संगमाने अलकानंदाची निर्मिती होते. जोशीमठ किंवा विष्णुप्रयाग हे त्यांचे संमेलन आहे. अलकानंदाची दुसरी शाखा पिंडाच्या कर्णप्रयाग येथे भेटली. रुद्रप्रयाग येथे मंदाकिनी किंवा कालीगंगा पुन्हा अलकानंदात सामील झाली आहे.
गंगा नदी | River Ganga : विहंगावलोकन
गंगा ही भारतातील सर्वात लांब आणि सर्वोत्तम नदी आहे.
| गंगा नदी | River Ganga : विहंगावलोकन | |
| श्रेणी | अभ्यास साहित्य |
| उपयोगिता | आदिवासी विकास विभाग भरती आणि इतर सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी उपयुक्त |
| विषय | भारताचा भूगोल |
| लेखाचे नाव | गंगा नदी | River Ganga |
| लेखातील प्रमुख मुद्दे |
|
गंगा नदी: उगम आणि मार्ग
गंगेचा उगम आणि पर्वत मार्ग: गंगोत्री ते हरिद्वार, सुमारे 320 किमी हा गंगेचा वरचा किंवा पर्वतीय मार्ग आहे. कुमाऊं हिमालयातील गंगोत्री ग्लेशियरच्या गोमुख गुहेत भगीरथी म्हणून उगम पावून ती देवप्रयाग येथील अलकानंदात सामील होण्यासाठी प्रथम पश्चिमेकडे आणि नंतर दक्षिणेकडे वाहते आणि या दोन एकत्रित प्रवाहांना गंगा म्हणून ओळखले जाते.
या विभागात गंगेला जोडणाऱ्या गंगा आणि उपनद्या यांचा मधला प्रवाह: देवप्रयागपासून प्रथम पश्चिमेकडे व नंतर दक्षिणेकडे वाहणारी गंगा नागटिब्बा आणि शिवालिक पर्वतरांगांना ओलांडून हरिद्वारजवळील मैदानावर उतरते आणि प्रथम दक्षिणेकडे व नंतर दक्षिण-पूर्वेकडे वाहते. उत्तर प्रदेश आणि बिहार राज्यांदरम्यान, गंगा अनेक उपनद्यांद्वारे जोडली जाते. त्यांपैकी रामगंगा, गोमती, घागरा, गंडक, कोसी इत्यादी नद्या जमुना आणि शोणच्या काठी गंगेच्या प्रमुख उपनद्या आहेत.
गंगा आणि उपनद्या गंगेला जोडणारे डाउनस्ट्रीम: पश्चिम बंगालच्या मुर्शिदाबाद जिल्ह्यातील गिरियाजवळ, गंगा भागीरथी आणि पद्मा या दोन प्रवाहांमध्ये विभाजित होते, अनुक्रमे दक्षिण आणि आग्नेय वाहते. या भागातूनच गंगा डेल्टामध्ये उतरते आणि वाहते. भागीरथी आणि पद्मा यांच्यातील बी-आकाराचे बेट हे जगातील सर्वात मोठे डेल्टा आहे. जरी त्याचा बहुतांश भाग बांगलादेशचा आहे. मुर्शिदाबाद शहरापासून हुगळी शहरापर्यंतच्या गंगेला भागीरथी म्हणतात आणि हुगळी शहरापासून ते मुहानापर्यंतच्या गंगेला हुगळी नदी म्हणतात. हुगळी नाव भागीरथी डेल्टाच्या दक्षिणेकडे वाहते आणि बंगालच्या उपसागराला मिळते.
गंगा नदी: लांबी
गंगा नदीची लांबी 2510 किमी आहे, त्यापैकी 2071 किमी भारतात आहे. ही नदी कुमाऊं हिमालयातील गंगोत्री हिमनदीच्या गोमुख गुहेत उगम पावते आणि बंगालच्या उपसागरात मिळते. ही भारतातील सर्वात लांब नद्यांपैकी एक आहे.
गंगा नदीच्या काठी असलेले शहर
गंगा नदीच्या काठावरील शहरे भारतातील अनेक लहान-मोठी शहरे गंगा नदीच्या काठावर विकसित झाली आहेत. वरच्या, मध्य आणि खालच्या भागांसह गंगेची एकूण लांबी 2510 किमी आहे आणि तिचे खोरे क्षेत्र 951600 चौरस किमी आहे. हरिद्वार ते मुह्यापर्यंतचे विस्तीर्ण खोरे गंगेच्या गाळामुळे अत्यंत सुपीकता आणि पीक उत्पादनासाठी उल्लेखनीय आहे. त्यामुळे प्राचीन काळापासून गंगेच्या दोन्ही तीरांवर अनेक नगरे विकसित झाली आहेत. त्यापैकी उल्लेखनीय शहरे आहेत – हरिद्वार, कानपूर, अलाहाबाद, वाराणसी, पटना, मुंगेर, भागलपूर, दिल्ली, मथुरा आणि आग्रा ही यमुना नदीकाठी उल्लेखनीय शहरे आहेत.
गंगेची उपनदी
गंगेच्या उपनद्या डाव्या काठाच्या उपनद्या आणि उजव्या काठाच्या उपनद्या अशा दोन गटात विभागल्या आहेत.
डाव्या तीराची उपनदी – रामगंगा, गोमती, काली, गंडक, कोसी आणि घागरा.
उजव्या तीराची उपनदी – यमुना आणि सोन
गंगेचे दोन प्रवाह किंवा फांद्या फरक्का धरणातून उगम पावतात, भागीरथी आणि हुगळी नद्या, आणि मुख्यतः दक्षिणेकडे बंगालच्या उपसागरात 260 किमी वाहतात, तर दुसरा, त्याच्या उगमापासून 2200 किमी, गोवलंड आणि पद्मा येथे यमुनेला मिळतो. पुढे पूर्वेला, चंदपूर जिल्ह्यातील मेघनाला सामील होते शेवटी पद्मा-मेघनाचा एकत्रित प्रवाह मेघना नाव घेऊन दक्षिणेला बंगालच्या उपसागराला मिळतो. पद्माला मुळात गंगेची मुख्य उपनदी म्हटले जाते.
गंगा नदी: धरणे
फरक्का: फरक्का धरण हे गंगा नदीवर वसलेले धरण आहे. हे धरण भारताच्या पश्चिम बंगाल राज्यातील मालदा आणि मुर्शिदाबाद जिल्ह्यात आहे. या धरणाचे बांधकाम 1961 मध्ये सुरू झाले.
टिहरी धरण किंवा धरण हे भारतातील सर्वात उंच आणि जगातील सर्वात उंच धरणांपैकी एक आहे. हे भारताच्या उत्तराखंड राज्यातील टिहरी जवळ भगीरथी नदीवर बांधलेले एक बहुउद्देशीय खडक असलेले कृत्रिम धरण आहे.
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.
