West Flowing Rivers of Peninsular India | भारतीय द्वीपकल्पातील पश्चिम वाहिनी नद्या | MPSC परीक्षेसाठी अभ्यास साहित्य

जसे आपण सर्व जाणतो की MPSC आणि इतर स्पर्धा परीक्षांसाठी भूगोल हा विषय खूप महत्त्वाचा आहे, तसेच भारतातील नदी प्रणाली देखील महत्त्वपूर्ण आहेत. भारतातील नदी प्रणाली दोन प्रमुख गटांमध्ये विभागल्या जाऊ शकतात जसे की हिमालयी नद्या; आणि द्वीपकल्पीय नद्या. या लेखात, तुम्हाला भारतीय द्वीपकल्पातील पश्चिम वाहिनी नद्यांची संपूर्ण माहिती मिळेल.

भारतीय द्वीपकल्पातील पश्चिम वाहिनी नद्या

• द्वीपकल्पीय भारतात, पूर्वेकडून वाहणाऱ्या नद्यांच्या तुलनेत पश्चिमेकडून वाहणाऱ्या नद्या लहान आणि संख्येने कमी आहेत.
• द्वीपकल्पीय भारतातील प्रमुख पश्चिमेकडून वाहणाऱ्या नद्या नर्मदा आणि तापी नदी आहेत.
• लिनियर रिफ्ट, रिफ्ट व्हॅली यांसारख्या दोषांमुळे या नद्या पश्चिम दिशेला वाहतात.
• द्वीपकल्पीय भारतातील सर्व पश्चिमेकडील नद्या विंध्य आणि सातपुडा पर्वतास समांतर वाहतात.

नर्मदा नदी (रेवा नदी)

• ही प्रामुख्याने मध्य प्रदेशात आहे.
• नर्मदा नदीला रेवा नदी म्हणूनही ओळखले जाते परंतु ती पूर्वी नरबदा म्हणून ओळखली जात होती.
• नर्मदा नदी ही द्वीपकल्पीय भारतातील सर्वात मोठी पश्चिमेकडून वाहणारी नदी आहे.
• ही नदी मध्य प्रदेशातील अनुपपूर जिल्ह्यातील अमरकंटक पठाराजवळील मैकाला पर्वतरांगातून उगम पावते.
• या दोन्ही राज्यांमधील प्रचंड योगदानामुळे ही मध्य प्रदेश आणि गुजरातची जीवनरेखा आहे.
• अरबी समुद्रात प्रवेश करण्यापूर्वी ते 1,312 किमी (815.2 मैल) लांबीवर पश्चिमेकडे वाहते.
• नर्मदा नदीचे क्षेत्रफळ 1लाख चौ.कि.मी. आहे.
• ही नदी मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र आणि गुजरातमधून वाहते.
• नर्मदा नदीचा सरासरी वार्षिक प्रवाह 33,210,000 एकर-फूट (40.96 km³) आहे.
• महेश्वर धरण, सरदार सरोवर धरण आणि इंदिरा गांधी सागर धरण हे नर्मदा नदीचे प्रमुख जलविद्युत प्रकल्प आहेत.
• या नदीला मंधार आणि दर्दी असे दोन धबधबे आहेत ज्यांची उंची 12 मीटर आहे.

तापी नदी

• तापी/ तापी ही द्वीपकल्पीय भारतातील पश्चिमेकडून वाहणारी दुसरी सर्वात मोठी नदी आहे.
• तापी/तापी नदी मध्य प्रदेशात आहे.
• ही मध्य प्रदेशातील मुलताई राखीव जंगलातून उगम पावते.
• ही नदी भारताच्या मध्य प्रदेशात नर्मदा आणि गोदावरी नद्यांच्या मध्ये उगवते आणि पश्चिमेला अरबी समुद्राला मिळते.
• या नदीचे क्षेत्रफळ 65,000 चौ.कि.मी. आहे.
• ही नदी मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र आणि गुजरात या खालील राज्यांमधून वाहते.
• तापी/ताप्ती नदीची लांबी सुमारे 724 किमी आहे.
• उकई धरण, काक्रापार धरण, गिरणा धरण हे या नदीवरील मोठे प्रकल्प आहेत.
• तापी नदीच्या प्रमुख उपनद्या मोना, अरुणावती, गोमाई, वाघूर, अमरावती, पूर्णा, सुकी आणि सिपना आहेत.

मही नदी

• मही नदीला महिसागर असेही म्हणतात.
• मही नदीचा उगम मध्य प्रदेशातील धार जिल्ह्यात होतो.
• ही नदी खालील राज्यांमधून मध्य प्रदेश, राजस्थान आणि गुजरातमधून वाहते.
• ही नदी पश्चिमेला अरबी समुद्राच्या खंबातच्या आखातात मिसळते.
• हिच्या उत्तरेला अरवली टेकड्या आणि उत्तर-पश्चिम आणि पूर्वेला माळवा पठार आणि दक्षिणेस विंध्ये आहेत.
• ही नदी 583 किमी लांबीपर्यंत वाहते.
• मही खोऱ्याचे क्षेत्रफळ 34,842 चौरस किमी आहे.
• कडाणा धरण आणि मही बजाज सागर धरण ही या नदीवर वसलेली प्रमुख जलविद्युत केंद्रे आहेत.
• सुरतमधील कापड कारखाने आणि नेपानगर येथील पेपर आणि न्यूजप्रिंट कारखाने हे ताप्ती खोऱ्यातील महत्त्वाचे उद्योग आहेत.
• मही खोऱ्यात सुती कापड, पेपर, न्यूजप्रिंट, औषधे आणि औषधी उद्योग आहेत.

साबरमती नदी

• साबर आणि हातमती हे दोन प्रवाह मिळून साबरमती नदी तयार होते.
• ही नदी राजस्थान आणि गुजरात या राज्यांतून वाहते.
• साबरमती नदीचा उगम राजस्थानमधील उदयपूर जिल्ह्यातील तेपूर येथे होतो.
• साबरमती खोऱ्याचे क्षेत्रफळ 21,674 चौरस किमी आहे.
• साबरमती नदीची लांबी सुमारे 371 किमी आहे.
• साबरमती नदीच्या प्रमुख उपनद्या म्हणजे वाकल नदी, हातमती नदी, जल नदी, हरणाव नदी आणि सेई नदी.
• या साबरमती नदीवर वसलेले प्रमुख प्रकल्प म्हणजे साबरमती जलाशय, हातमती जलाशय आणि मेश्वो जलाशय प्रकल्प.
• कापड, चामड्याच्या आणि चामड्याच्या वस्तू, प्लास्टिक, रबरच्या वस्तू, कागद, न्यूजप्रिंट, ऑटोमोबाईल, मशीन टूल्स, औषधे आणि फार्मास्युटिकल्स इत्यादी या साबरमती खोऱ्यात वसलेले महत्त्वाचे उद्योग आहेत.

लुनी नदी

• लुनी ही एंडोरहीक नदी आहे.
• लुनी नदीला प्रथम साबरमती म्हणून ओळखले जात असे.
• ही नदी पुष्कर खोऱ्यात उगम पावते जी अजमेरजवळील अरवली पर्वतरांगांच्या पश्चिमेकडील उतारावर आहे.
• लुनी नदी ही भारताच्या वायव्य भागात असलेल्या थारच्या वाळवंटातील एकमेव सर्वात मोठी नदी आहे.
• लुनी नदीचे क्षेत्रफळ 37,363 किमी² आहे.
• लुनी नदी 495 किमी अंतरापर्यंत वाहते.
• लुनी नदीच्या मुख्य उपनद्या जावई, सुकरी, गुहिया, बांदी आणि जोजारी नद्या आहेत.
• सिपू धरण, दांतीवाडा धरण, जसवंत सागर धरण, जावई धरण, सरदार समंद धरण ही लुणी नदीची धरणे आहेत.
• जावई धरण आणि सरदार समंद धरण हे लुणी नदीवरील दोन मोठे सिंचन प्रकल्प आहेत.

तवा नदी

• तवा नदी ही नर्मदा नदीची सर्वात लांब उपनदी आहे.
• ही नदी मध्य प्रदेशातील बैतुलच्या सातपुडा पर्वतरांगातून उगवते.
• तवा नदीची लांबी 117 किमी आहे.
• या नदीवर तवा धरण बांधण्यात आले आहे.

शरावती नदी

• शरावती नदी ही कर्नाटक राज्यातील पश्चिमेकडे वाहणारी एक महत्त्वाची नदी आहे.
  शरावती नदी कर्नाटकातील शिमोगा जिल्ह्यातील तीर्थहल्ली तालुक्यात उगम पावते आणि अरबी समुद्रात संपते.
• शरावती नदीचे क्षेत्रफळ 2985 चौ. किमी आहे.
• या नदीची लांबी 128 किमी आहे.
• शरावती नदी शिवमोग्गा जिल्ह्यात जोग फॉल्स तयार करते ज्याची उंची 253 मीटर आहे.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!