Table of Contents
पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांनी 1951 मध्ये पहिली पंचवार्षिक योजना सुरू केली. ही योजना मुख्यतः प्राथमिक क्षेत्राच्या विकासावर केंद्रित होती. काही बदल करून, पहिली पंचवार्षिक योजना हॅरोड-डोमर मॉडेलवर आधारित होती. MPSC परीक्षेसाठी महत्त्वाची असलेली ही पहिली पंचवार्षिक योजना आपण या लेखात पाहणार आहोत.
पहिली पंचवार्षिक योजना
- स्वयंपूर्ण बंद अर्थव्यवस्थेची कल्पना पुढे आणण्यासाठी प्रो. पी. सी. महालनोबीस यांनी ही संकल्पना तयार केली. हा आराखडा सोव्हिएत युनियनसाठीच्या डोमरच्या पंचवार्षिक योजनांवर बराचसा प्रभावित होता. पहिली पंचवार्षिक योजना ही डोमर-महालनोबीस मॉडेल म्हणून ओळखली जाते.
- ही योजना हॅरोड-डोमर मॉडेलवर आधारित होती, ज्यानुसार विकास दोन घटकांवर अवलंबून असतो. पहिली म्हणजे बचतीची उच्च पातळी, ज्यामुळे अधिक गुंतवणूक करता येते आणि दुसरे म्हणजे कमी भांडवल-निर्गत गुणोत्तर, ज्यामुळे अधिक कार्यक्षम गुंतवणूक आणि उच्च विकास दर शक्य होतो.
- या योजनेत कृषी, सिंचन आणि ऊर्जा प्रकल्पांना प्राधान्य देण्यात आले होते. सिंचन आणि ऊर्जा (27.2%), कृषी आणि सामुदायिक विकास (17.4%), वाहतूक आणि संपर्क (24%), उद्योग (8.4%), सामाजिक सेवा (16.64%), जमीन सुधारणा (4.1%) आणि इतरांवर एकूण ₹2069 कोटी (2.5%) इतका बजेट खर्च करण्यात आला. अनुकूल मान्सून आणि चांगल्या पीक उत्पादनामुळे ही योजना प्रभावी ठरली.
पहिल्या पंचवार्षिक योजनेच्या काही महत्वाच्या मुद्दे:
- पहिल्या पंचवार्षिक योजनेदरम्यान भाखरा धरण आणि हीराकुंड धरण यांच्यासह अनेक सिंचन प्रकल्प हाती घेण्यात आले.
- 1956 मध्ये योजना कालावधीच्या शेवटी पाच भारतीय तंत्रज्ञान संस्था (IIT) महत्वाच्या तांत्रिक संस्था म्हणून स्थापन करण्यात आल्या.
- देशातील उच्च शिक्षणाची प्रगती वित्तपुरवठा करण्यासाठी आणि पावले उचलण्यासाठी विद्यापीठ अनुदान आयोगाची स्थापना करण्यात आली.
- या योजनेनुसार आर्थिक वर्षातील जीडीपीची वाढ 2.1% राहण्याचा अंदाज होता, परंतु प्रत्यक्षात वाढ 3.6% च्या दराने झाली.
निष्कर्ष
1951 मध्ये, देश विभाजनाच्या पार्श्वभूमीवर पहिली पंचवार्षिक योजना राबवण्यात आली, ज्यावेळी देशाचा सामना स्थलांतरितांच्या लोंढ्यांशी, अतोनात अन्नधान्याच्या टंचाईशी आणि वाढत्या महागाई आशी होता. ही योजना प्रामुख्याने प्राथमिक क्षेत्रात शेती आणि सिंचनाच्या विकासाशी संबंधित होती. सरकार पहिल्या पंचवार्षिक योजनेसाठी निर्धारित केलेले विकासाचे लक्ष्य गाठण्यात यशस्वी झाले, परंतु लोकसंख्येतील वाढीमुळे प्रति व्यक्ती आय वाढवण्यात ते यशस्वी झाले नाही.
पहिली पंचवार्षिक योजना PDF डाउनलोड करा
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.
अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप
