స్వదేశీ ఉద్యమ చరిత్ర, ప్రభావం, నాయకులు మరియు కాలక్రమం | APPSC, TSPSC Groups

బ్రిటిష్ పాలన నుండి స్వాతంత్ర్యం కోసం భారతదేశం యొక్క పోరాటంలో స్వదేశీ ఉద్యమం ఒక ముఖ్యమైన అధ్యాయం. బెంగాల్‌ను విభజించాలనే బ్రిటిష్ నిర్ణయానికి ప్రతిస్పందనగా 1905లో ఈ ఉద్యమం ప్రారంభించబడింది, ఇది భారత జాతీయవాద ఉద్యమాన్ని బలహీనపరిచే చర్యగా భావించబడింది. స్వదేశీ ఉద్యమం భారతదేశం యొక్క ఆర్థిక స్వావలంబన మరియు సాంస్కృతిక పునరుజ్జీవన కోరిక యొక్క వ్యక్తీకరణ, మరియు ఇది దేశం యొక్క రాజకీయ మరియు సామాజిక స్పృహను రూపొందించడంలో కీలక పాత్ర పోషించింది.

స్వదేశీ ఉద్యమం భారత స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో ఒక కీలకమైన సంఘటన, ఇది భారతీయ సమాజం, సంస్కృతి మరియు ఆర్థిక వ్యవస్థపై సుదూర ప్రభావాలను చూపింది. ఈ ఉద్యమం భారతీయులను వారి స్వంత వారసత్వంపై గర్వించటానికి మరియు వలసవాదాన్ని ప్రతిఘటించడానికి ప్రేరేపించింది. ఇది భారత స్వాతంత్ర్యానికి కట్టుబడి ఉన్న కొత్త తరం నాయకులను సృష్టించింది మరియు ఇది భారతీయ వ్యవస్థాపకత మరియు పరిశ్రమ అభివృద్ధికి దారితీసింది. ఈ ఉద్యమం నేటికీ భారతీయులకు స్ఫూర్తినిస్తూనే ఉంది, దాని ప్రభావం రాబోయే తరాలకు కూడా ఉంటుంది.

స్వదేశీ ఉద్యమానికి కారణం

స్వదేశీ ఉద్యమం బ్రిటిష్ వస్తువులను బహిష్కరించాలని, భారత తయారీ ఉత్పత్తులను ప్రోత్సహించాలని పిలుపునిచ్చింది. బ్రిటిష్ వస్త్రాలు, ఇతర వస్తువులను బహిష్కరించాలని, భారతీయ తయారీ వస్త్రాలను మాత్రమే ధరించాలని, భారతీయ యాజమాన్యంలోని వ్యాపారాలను ప్రోత్సహించాలని, స్వదేశీ ఉత్పత్తులను ఉపయోగించాలని ఉద్యమ నాయకులు భారతీయులను కోరారు. ఈ ఉద్యమానికి భారతీయ సమాజంలోని రైతులు, కార్మికుల నుండి మేధావులు మరియు రాజకీయ నాయకుల వరకు అన్ని వర్గాల నుండి విస్తృతమైన మద్దతు లభించింది.

స్వదేశీ ఉద్యమ నాయకులు

స్వదేశీ ఉద్యమం యొక్క ముఖ్య నాయకులలో ఒకరు తత్వవేత్త మరియు రాజకీయ కార్యకర్త, అరబిందో ఘోష్. అరబిందో ఘోష్ స్వదేశీ ఉద్యమాన్ని భారతదేశ సాంస్కృతిక మరియు ఆధ్యాత్మిక వారసత్వాన్ని నొక్కిచెప్పడానికి మరియు బ్రిటిష్ ఆర్థిక ఆధిపత్యాన్ని సవాలు చేసే మార్గంగా భావించారు. భారతీయులు స్వావలంబన స్ఫూర్తిని అలవర్చుకోవాలని, చేనేత, కుండల తయారీ, లోహపు పని వంటి సంప్రదాయ భారతీయ పరిశ్రమలను పునరుద్ధరించాలని ఆయన కోరారు.

స్వదేశీ ఉద్యమం యొక్క కాలక్రమం

• స్వదేశీ ఉద్యమం భారతదేశంలో వస్త్ర ఉత్పత్తితో గుర్తించబడింది.
• ఇది 1800ల మధ్యలో ప్రారంభమైంది మరియు దాదాభాయ్ నౌరోజీ, గోపాల్ కృష్ణ గోఖలే, మహాదేవ్ గోవింద్ రనడే, బాల గంగాధర్ తిలక్, గణేష్ వ్యంకటేష్ జోషి మరియు భాస్వత్ కె. నిగోని వంటి ప్రముఖ భారతీయ జాతీయవాదులు దీనిని సమర్థించారు.
• ఈ ఉద్యమం భారతీయ జాతీయవాదాన్ని ప్రోత్సహించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది మరియు మూడు దశలుగా విభజించబడింది: మొదటి దశలో, 1850-1904 వరకు, చేతితో తాయారు చేసిన ‘ఖద్దర్’ మరియు దేశీయ విద్య వంటి స్వదేశీ ఉత్పత్తులను నిర్వహించడం మరియు ప్రచారం చేయడం వంటివి ఉన్నాయి.
• రెండవ దశ, 1905-1917 వరకు, ఉద్యమం బెంగాల్ విభజనను వ్యతిరేకించింది, ఇది విప్లవ సమూహాల పెరుగుదలకు దారితీసింది మరియు సాయుధ తిరుగుబాట్లకు ప్రయత్నించింది.
• మూడవ దశ, 1918-1947 వరకు, విదేశీ వస్తువులను బహిష్కరించడానికి మరియు ఖాదీ వంటి స్వదేశీ ఉత్పత్తులను ప్రోత్సహించడానికి భారతీయులను ప్రోత్సహించిన మహాత్మా గాంధీ నేతృత్వంలో జరిగింది.
• ఈ దశలో ఖాదీ స్పిన్నింగ్ కేంద్రాలు అభివృద్ధి చెందాయి మరియు ఖాదీ స్పిన్నర్లను స్వాతంత్ర్య సమరయోధులుగా ముద్ర వేశారు.
• ఈ ఉద్యమం బ్రిటిష్ ఆర్థిక వ్యవస్థపై గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపింది, బ్రిటిష్ వస్తువుల అమ్మకాలు 20% తగ్గాయి.

దక్షిణ భారతదేశంలో సంస్కరణ ఉద్యమాలు

స్వదేశీ ఉద్యమం: బెంగాల్ విభజన

1905 లో, బ్రిటీష్ రాజ్ మొదటి బెంగాల్ విభజన సమయంలో బెంగాల్ ప్రెసిడెన్సీని రెండు భాగాలుగా విభజించడం ద్వారా మార్పులు చేసింది. పశ్చిమ ప్రాంతాలలో ఎక్కువగా హిందువులు నివసిస్తుండగా, తూర్పు ప్రాంతాలలో ముస్లింలు అధికంగా నివసిస్తున్నారు.

భారత వైస్రాయ్ లార్డ్ కర్జన్ జూలై 20న ఈ నిర్ణయాన్ని ప్రకటించగా, అక్టోబర్ 16 నుంచి ఇది అమల్లోకి వచ్చింది. అయితే ఆరేళ్ల తర్వాత అది రివర్స్ అయింది. మత ప్రాతిపదికన రాష్ట్రాన్ని విభజించడం ద్వారా భారత జాతీయవాదాన్ని బలహీనపరిచే ఉద్దేశపూర్వక ప్రయత్నమే విభజన అని జాతీయవాదులు విశ్వసించారు.

విభజన వల్ల ఒరిస్సా, బీహార్ రాష్ట్రాలు కూడా కలుపుకుని ఆ రాష్ట్రంలో తమను మైనారిటీలుగా మారుస్తుందని పశ్చిమ బెంగాల్ లోని హిందూ ప్రజలు భయపడ్డారు. పరిపాలనను మెరుగుపరుస్తుందని కర్జన్ చెప్పినప్పటికీ వారు విభజనను “విభజించి పాలించు” వ్యూహంగా చూశారు. మరోవైపు, ముస్లిం సమాజం వారి భాగస్వామ్య మతం ఆధారంగా తన స్వంత జాతీయ సంస్థను సృష్టించడానికి ప్రేరేపించబడింది. స్వదేశీ ఉద్యమం విభజనను వ్యతిరేకించింది మరియు అల్లర్లకు కారణమైంది, ఇది బెంగాలీ మనోభావాలను ప్రసన్నం చేసుకోవడానికి లార్డ్ హార్డింజ్ 1911 లో బెంగాల్ను తిరిగి కలపాలని నిర్ణయించడానికి దారితీసింది.

APPSC/TSPSC Sure shot Selection Group

స్వదేశీ ఉద్యమం ప్రభావం

1905లో ప్రారంభమైన భారత స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో స్వదేశీ ఉద్యమం ఒక ముఖ్యమైన సంఘటన. ఇది భారతీయ వస్తువులు మరియు పరిశ్రమలను ప్రోత్సహించడం, విదేశీ వస్తువులను బహిష్కరించడం మరియు బ్రిటిష్ వలసవాదాన్ని నిరోధించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్న ఉద్యమం. లార్డ్ కర్జన్ బెంగాల్ విభజనకు ప్రతిస్పందనగా ఈ ఉద్యమం ఉద్భవించింది, ఇది భారత జాతీయవాదాన్ని విభజించడానికి మరియు బలహీనపరిచేందుకు ఉద్దేశపూర్వక ప్రయత్నంగా భావించబడింది.

భారతీయ కళ మరియు సాహిత్యంపై స్వదేశీ ఉద్యమం ప్రభావం

స్వదేశీ ఉద్యమం భారతీయ కళలు, సాహిత్యంపై గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపింది. ఉద్యమ నాయకులు కళ మరియు సాహిత్యంలో స్వదేశీ వస్తువులు మరియు పద్ధతుల వాడకాన్ని ప్రోత్సహించారు మరియు అనేక మంది రచయితలు మరియు కళాకారులు భారతదేశం యొక్క గొప్ప సాంస్కృతిక వారసత్వం నుండి ప్రేరణ పొందడం ప్రారంభించారు. ఈ ఉద్యమం ఒక విలక్షణమైన భారతీయ సౌందర్యాన్ని సృష్టించడానికి ప్రయత్నించిన కొత్త తరం భారతీయ రచయితలు మరియు కళాకారుల ఆవిర్భావానికి దారితీసింది.

స్వదేశీ ఉద్యమం భారత స్వాతంత్ర్య పోరాటంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపింది. ఆర్థిక స్వావలంబన, సాంస్కృతిక పునరుజ్జీవనం కోసం ఉద్యమం ఇచ్చిన పిలుపు బ్రిటిష్ పాలనతో విసిగిపోయిన లక్షలాది మంది భారతీయులను ఆకట్టుకుంది. ఈ ఉద్యమం భారత జాతీయోద్యమాన్ని ఉత్తేజితం చేయడానికి మరియు 1947 లో దేశానికి అంతిమ స్వాతంత్ర్యానికి మార్గం సుగమం చేయడానికి సహాయపడిన జాతీయవాద తరంగాలకు ప్రేరణ ఇచ్చింది.

 భారత జాతీయ ఉద్యమం దశలు 1857-1947

జాతీయవాదంపై స్వదేశీ ఉద్యమం ప్రభావం

స్వదేశీ ఉద్యమం త్వరితగతిన ఊపందుకుంది, అన్ని వర్గాల ప్రజలు ఈ ఉద్యమానికి మద్దతుగా చేరారు. ఇది భారతదేశంలో జాతీయవాదం మరియు విప్లవం యొక్క కొత్త శకానికి నాంది పలికింది. ఈ ఉద్యమం భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంపై గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపింది, భారతీయులు బ్రిటిష్ వలసవాదాన్ని చూసే విధానాన్ని రూపొందించింది మరియు చర్య తీసుకోవడానికి వారిని ప్రేరేపించింది.

స్వదేశీ ఉద్యమం యొక్క ముఖ్యమైన ఫలితాలలో ఒకటి భారత స్వాతంత్ర్య లక్ష్యానికి కట్టుబడి ఉన్న కొత్త తరం నాయకులు ఆవిర్భవించడం. భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమ భవిష్యత్తును రూపొందించడంలో కీలక పాత్ర పోషించిన బాలగంగాధర్ తిలక్, లాలా లజపతిరాయ్, బిపిన్ చంద్రపాల్ వంటి నాయకుల ఎదుగుదలను ఈ ఉద్యమం చూసింది. తీవ్రమైన జాతీయవాదం, స్వరాజ్య లక్ష్యానికి కట్టుబడి ఉన్న ఈ నాయకులు భారతీయులను ఏకం చేయడంలో, బ్రిటిష్ వలసవాదానికి వ్యతిరేకంగా వారిని సమీకరించడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు.

భారత ఆర్థిక వ్యవస్థపై స్వదేశీ ఉద్యమం ప్రభావం

• స్వదేశీ ఉద్యమం భారత ఆర్థిక వ్యవస్థపై కూడా తీవ్ర ప్రభావం చూపింది. విదేశీ వస్తువుల బహిష్కరణ, భారతీయ పరిశ్రమల ప్రోత్సాహం భారత ఆర్థిక వ్యవస్థ వృద్ధికి దోహదపడ్డాయి.
• ఈ ఉద్యమం భారతీయులు తమ స్వంత ఉత్పత్తుల పట్ల గర్వపడటానికి మరియు భారతీయ వస్తువులను ప్రోత్సహించడానికి ప్రేరేపించింది.
• చేతితో అల్లిన, చేతితో నేసిన వస్త్రమైన ఖాదీని ప్రోత్సహించడం స్వదేశీ ఉద్యమానికి, భారత స్వాతంత్ర్య పోరాటానికి చిహ్నంగా మారింది.
• ఈ ఉద్యమం అనేక స్వదేశీ పరిశ్రమల స్థాపనకు మరియు భారతీయ వ్యవస్థాపకత పెరుగుదలకు దారితీసింది.
  స్వదేశీ ఉద్యమం భారతదేశంపై కూడా గణనీయమైన సాంస్కృతిక ప్రభావాన్ని చూపింది. ఈ ఉద్యమం భారతీయ సంస్కృతి, కళలు మరియు సాహిత్యాన్ని పునరుద్ధరించడానికి మరియు ప్రోత్సహించడానికి ప్రయత్నించింది.
• ఇది భారతీయులు తమ స్వంత సంస్కృతి మరియు వారసత్వం పట్ల గర్వపడటానికి మరియు పాశ్చాత్య సంస్కృతి ప్రభావాన్ని ప్రతిఘటించడానికి ప్రేరేపించింది.
• ఈ ఉద్యమం భారతీయ భాషల అభివృద్ధిలో కూడా కీలక పాత్ర పోషించింది, హిందీ మరియు ఇతర ప్రాంతీయ భాషలకు ప్రాముఖ్యత లభించింది.
• అంతిమంగా స్వదేశీ ఉద్యమం భారత స్వాతంత్ర్య పోరాటంపై శాశ్వత ప్రభావాన్ని చూపింది.
• ఇది సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం, క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం మరియు ఇతర ఉద్యమాలతో సహా అనేక ఇతర ఉద్యమాలకు ప్రేరణ ఇచ్చింది, ఇది చివరికి 1947 లో భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యానికి దారితీసింది.
• ఈ ఉద్యమం భారతీయులకు సమిష్టి కార్యాచరణ శక్తిని, ప్రతికూల పరిస్థితులను ఎదుర్కోవడంలో ఐక్యత మరియు పట్టుదల యొక్క ప్రాముఖ్యతను బోధించింది.