భారతీయ సమాజం స్టడీ మెటీరీయల్ – పట్టణీకరణ
పట్టణీకరణ అనేది గ్రామీణ ప్రాంతాల నుండి పట్టణ ప్రాంతాలకు జనాభా మార్పు ప్రక్రియను సూచిస్తుంది, ఫలితంగా నగరాలు మరియు పట్టణాల అభివృద్ధి మరియు అభివృద్ధి జరుగుతుంది. ఇది పట్టణ ప్రాంతాల్లో నివసించే దేశ జనాభా నిష్పత్తిలో పెరుగుదల మరియు పట్టణ భూ వినియోగం యొక్క విస్తరణను కలిగి ఉంటుంది. పట్టణీకరణ అనేది శతాబ్దాలుగా జరుగుతున్న ఒక పక్రియ. అయితే గత కొన్ని దశాబ్దాలుగా ఇది గణనీయంగా వేగవంతమైంది. ఇది ప్రధానంగా పారిశ్రామికీకరణ, ఆర్థిక అవకాశాలు, మెరుగైన మౌలిక సదుపాయాలు, మెరుగైన జీవన ప్రమాణాలు మరియు ఆరోగ్య సంరక్షణ మరియు విద్య వంటి అవసరమైన సేవలను పొందడం వంటి కారణాల వలన పెరుగుతుంది. ఈ కధనంలో భారతదేశంలో పట్టణీకరణకు కారణాలు, పట్టణీకరణ వల్ల సమస్యలు, పట్టణీకరణ ప్రాముఖ్యత మొదలైన వివరాలు అందించాము.
APPSC/TSPSC Sure shot Selection Group
భారతదేశంలో పట్టణీకరణకు కారణాలు
భారతదేశంలో పట్టణీకరణ సామాజిక, ఆర్థిక మరియు జనాభా కారకాల కలయికతో జరుగుతుంది. భారతదేశంలో పట్టణీకరణకు కొన్ని ప్రధాన కారణాలు ఇక్కడ ఉన్నాయి
గ్రామీణ-పట్టణ వలస: భారతదేశంలో పట్టణీకరణకు ప్రధాన కారణాలలో ఒకటి గ్రామీణ-పట్టణ వలస. గ్రామీణ ప్రాంతాల నుండి ప్రజలు మెరుగైన ఆర్థిక అవకాశాలు, అధిక-వేతనంతో కూడిన ఉద్యోగాలు, మెరుగైన జీవన ప్రమాణాలు, విద్య మరియు ఆరోగ్య సంరక్షణ మరియు ఉన్నత సామాజిక చైతన్యానికి అవకాశం కోసం నగరాలకు తరలివెళుతున్నారు.
పారిశ్రామికీకరణ మరియు ఆర్థిక వృద్ధి: భారతదేశంలో వేగంగా పారిశ్రామికీకరణ మరియు ఆర్థిక వృద్ధి పట్టణ ప్రాంతాల్లో పరిశ్రమలు మరియు వాణిజ్య కేంద్రాల స్థాపనకు దారితీసింది. దీంతో ఉద్యోగావకాశాలు ఏర్పడి గ్రామీణ ప్రాంతాల ప్రజలను పట్టణ కేంద్రాలకు ఆకర్షిస్తున్నాయి.
అవస్థాపన మరియు సేవల అభివృద్ధి: పట్టణ ప్రాంతాలు రోడ్లు, రవాణా నెట్‌వర్క్‌లు, పాఠశాలలు, ఆసుపత్రులు మరియు నీటి సరఫరా మరియు పారిశుధ్యం వంటి ప్రాథమిక సదుపాయాలతో సహా మెరుగైన మౌలిక సదుపాయాలను కలిగి ఉంటాయి. ఈ సౌకర్యాల లభ్యత పట్టణ ప్రాంతాలకు ప్రజలను ఆకర్షిస్తుంది.
ప్రభుత్వ విధానాలు మరియు చొరవలు: భారతదేశంలో పట్టణీకరణకు వివిధ ప్రభుత్వ విధానాలు మరియు కార్యక్రమాలు కూడా దోహదపడ్డాయి. స్మార్ట్ సిటీస్ మిషన్, ప్రధాన్ మంత్రి ఆవాస్ యోజన (PMAY), మరియు మేక్ ఇన్ ఇండియా ప్రచారం వంటి కార్యక్రమాలు పట్టణ అభివృద్ధిని ప్రోత్సహించడం, సరసమైన గృహాలను అందించడం మరియు పెట్టుబడులను ఆకర్షించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకున్నాయి, ఇవి పట్టణీకరణను మరింత వేగవంతం చేస్తాయి.
విద్య మరియు విద్యా సంస్థలు: భారతదేశంలోని పట్టణ ప్రాంతాలు తరచుగా ఉన్నత విద్యా సంస్థలు, వృత్తి శిక్షణా కేంద్రాలు మరియు విద్యా వనరులతో సహా మెరుగైన విద్యా అవకాశాలను అందిస్తున్నాయి. ఫలితంగా, వ్యక్తులు విద్యా ప్రయోజనాల కోసం నగరాలకు వలసపోతారు, ఇది పట్టణీకరణకు దారి తీస్తుంది.
భారతదేశంలో పట్టణీకరణ
UN డిపార్ట్‌మెంట్ ఆఫ్ ఎకనామిక్ అండ్ సోషల్ అఫైర్స్ (UN DESA) రూపొందించిన వరల్డ్ అర్బనైజేషన్ ప్రాస్పెక్ట్స్, 2018 నివేదిక ప్రకారం, ప్రపంచంలోని పట్టణ జనాభా పరిమాణంలో భవిష్యత్తులో పెరుగుదల కేవలం కొన్ని దేశాల్లోనే ఎక్కువగా ఉంటుందని భావిస్తున్నారు. భారతదేశం, చైనా మరియు నైజీరియా కలిసి, 2018 మరియు 2050 మధ్య ప్రపంచ పట్టణ జనాభా యొక్క అంచనా పెరుగుదలలో 35% వాటాను కలిగి ఉంటాయి. 2050 నాటికి, భారతదేశం 416 మిలియన్ల పట్టణవాసులను చేర్చుతుందని అంచనా వేయబడింది.
రాష్ట్రాల వారీగా సమాచారం
- దేశంలోని పట్టణ జనాభాలో 75% కంటే ఎక్కువ మంది 10 రాష్ట్రాల్లో ఉన్నారు: మహారాష్ట్ర, ఉత్తరప్రదేశ్, తమిళనాడు, పశ్చిమ బెంగాల్, ఆంధ్రప్రదేశ్, గుజరాత్, కర్ణాటక, మధ్యప్రదేశ్, రాజస్థాన్ మరియు కేరళ.
- మహారాష్ట్రలో 50.8 మిలియన్ల మంది ఉన్నారు, ఇది దేశంలోని మొత్తం పట్టణ జనాభాలో 13.5%.
- బీహార్, ఒడిశా, అస్సాం మరియు ఉత్తరప్రదేశ్ జాతీయ సగటు కంటే తక్కువ స్థాయిలో పట్టణీకరణలో కొనసాగుతున్నాయి.
- ఉత్తరప్రదేశ్‌లో దాదాపు 44.4 మిలియన్లు, తమిళనాడులో 34.9 మిలియన్లు ఉన్నాయి.
- ఈశాన్య రాష్ట్రాలలో, 51.5% పట్టణ జనాభాతో మిజోరాం అత్యంత పట్టణీకరణ చెందింది.
- ఢిల్లీ యొక్క NCT మరియు చండీగఢ్ యొక్క UT వరుసగా 97.5% మరియు 97.25% పట్టణ జనాభాతో అత్యధికంగా పట్టణీకరణ చెందాయి, తరువాతి స్థానాల్లో డామన్ మరియు డయ్యూ మరియు లక్షద్వీప్ ఉన్నాయి.
- గోవా 62.2% పట్టణ జనాభాతో అత్యంత పట్టణీకరించబడిన రాష్ట్రం.
- తమిళనాడు, కేరళ, మహారాష్ట్ర, గుజరాత్‌లు 40% పైగా పట్టణీకరణను సాధించాయి.
పట్టణీకరణ కోసం భారతదేశం యొక్క కార్యక్రమాలు
- స్వచ్ఛ భారత్ మిషన్-అర్బన్
- HRIDAY
- స్మార్ట్ సిటీలు
- అమృత్ మిషన్
- ప్రధాన మంత్రి ఆవాస్ యోజన-అర్బన్
- ప్రధాన మంత్రి గరీబ్ కళ్యాణ్ యోజన
- ఆత్మనిర్భర్ భారత్ అభియాన్
పట్టణీకరణకు సంబంధించిన సమస్యలు
- అధిక జనాభా ఒత్తిడి: ఒక వైపు, గ్రామీణ-పట్టణ వలసలు పట్టణీకరణ వేగాన్ని వేగవంతం చేస్తాయి, మరోవైపు, ఇది ఇప్పటికే ఉన్న ప్రజా ప్రయోజనాలపై అధిక జనాభా ఒత్తిడిని సృష్టిస్తుంది. పర్యవసానంగా, నగరాలు మురికివాడలు, నేరాలు, నిరుద్యోగం, పట్టణ పేదరికం, కాలుష్యం, రద్దీ, అనారోగ్యం మరియు అనేక వికృత సామాజిక కార్యకలాపాల సమస్యలతో బాధపడుతున్నాయి.
- పొంగిపొర్లుతున్న మురికివాడలు: దేశంలో దాదాపు 13.7 మిలియన్ల మురికివాడలు ఉన్నాయి, దేశవ్యాప్తంగా 65.49 మిలియన్ల జనాభాకు ఆశ్రయం కల్పిస్తోంది. 65% భారతీయ నగరాలు ప్రక్కనే ఉన్న మురికివాడలను కలిగి ఉన్నాయి, ఇక్కడ ప్రజలు ఒకదానికొకటి ప్రక్కనే ఉన్న చిన్న ఇళ్ళలో నివసిస్తున్నారు.
- సరిపోని గృహాలు: పట్టణీకరణ యొక్క అనేక సామాజిక సమస్యలలో, గృహాల సమస్య అత్యంత బాధాకరమైనది. పట్టణ జనాభాలో అత్యధికులు పేద ఆశ్రయం మరియు అత్యంత రద్దీ ప్రదేశాలలో నివసిస్తున్నారు.
- ఆరోగ్య సంక్షోభం: టైఫాయిడ్, విరేచనాలు, ప్లేగు మరియు డయేరియా వంటి అంటువ్యాధులు చివరికి వేగంగా వ్యాప్తి చెందుతాయి. కోవిడ్ 19 మహమ్మారి అధిక జనాభా ఉన్న నగరాలు మరియు వైద్య సదుపాయాలు మహమ్మారి భారంతో ఎలా కూలిపోతాయో ప్రత్యక్ష ఉదాహరణ.
- అర్బన్ హీట్ ఐలాండ్స్ (UHI): ఇవి మానవ కార్యకలాపాల కారణంగా చుట్టుపక్కల ఉన్న గ్రామీణ ప్రాంతాల కంటే గణనీయంగా వేడిగా ఉండే పట్టణ ప్రాంతాలు. అర్బన్ హీట్ ఐలాండ్ అనేది వేగవంతమైన పట్టణీకరణతో ముడిపడి ఉన్న ప్రధాన సమస్య.
- నేరాల రేట్లు: వనరుల కొరత, రద్దీ, అధిక పేదరికం రేట్లు, నిరుద్యోగం మరియు సామాజిక సేవలు మరియు విద్య కోల్పోవడం హింస, మాదకద్రవ్యాల దుర్వినియోగం మరియు నేరం వంటి సామాజిక సమస్యలకు దారి తీస్తుంది.
- పట్టణ పేదరికం మరియు అసమానత: పట్టణీకరణ సామాజిక మరియు ఆర్థిక అసమానతలను తీవ్రతరం చేస్తుంది. నగరాలు ఆర్థిక వృద్ధికి అవకాశాలను అందిస్తున్నప్పటికీ, చాలా మంది పట్టణ నివాసులు, ముఖ్యంగా తక్కువ-ఆదాయ వర్గాల వారు పేదరికం, నిరుద్యోగం మరియు విద్య, ఆరోగ్య సంరక్షణ మరియు ఇతర అవసరమైన సేవలకు పరిమిత ప్రాప్యతను ఎదుర్కొంటున్నారు.
- పర్యావరణ క్షీణత: నగరాల్లో ప్రజల ఏకాగ్రత మరియు ఆర్థిక కార్యకలాపాలు పర్యావరణ క్షీణతకు దారితీస్తాయి. పెరిగిన శక్తి వినియోగం, కాలుష్యం (గాలి, నీరు మరియు శబ్దం), అటవీ నిర్మూలన మరియు వ్యర్థాల ఉత్పత్తి ప్రజారోగ్యం, పర్యావరణ వ్యవస్థ స్థిరత్వం మరియు వాతావరణ మార్పులపై ప్రతికూల ప్రభావాలను చూపుతాయి.
- ట్రాఫిక్ రద్దీ మరియు రవాణా సమస్యలు: సరిపోని రవాణా అవస్థాపన, ప్రజా రవాణా ఎంపికలు లేకపోవడం మరియు పెరుగుతున్న వాహనాల కారణంగా పట్టణ ప్రాంతాలు తరచుగా అధిక స్థాయిలో ట్రాఫిక్ రద్దీని ఎదుర్కొంటాయి. ట్రాఫిక్ రద్దీ వల్ల సమయం వృథా కావడమే కాకుండా వాయు కాలుష్యం, ఇంధన వినియోగం పెరగడానికి దోహదపడుతుంది.
APPSC గ్రూప్ 2 ప్రిలిమ్స్ కోసం ఇండియన్ సొసైటీకి ఎలా ప్రిపేర్ అవ్వాలి?
పట్టణీకరణకు పరిష్కార చర్యలు
- విజయవంతమైన అభివృద్ధి కోసం స్థిరమైన పట్టణీకరణ: ప్రపంచం పట్టణీకరణను కొనసాగిస్తున్నందున, స్థిరమైన అభివృద్ధి పట్టణ అభివృద్ధి యొక్క విజయవంతమైన నిర్వహణపై ఆధారపడి ఉంటుంది, ముఖ్యంగా తక్కువ-ఆదాయ మరియు తక్కువ-మధ్య-ఆదాయ దేశాలలో పట్టణీకరణ యొక్క వేగం అత్యంత వేగంగా ఉంటుందని అంచనా వేయబడింది.
- ప్రైవేట్ పెట్టుబడులు: హరిత జీవనం మరియు స్థిరమైన ప్రకృతి దృశ్యాల కోసం ఇతర పట్టణ కార్యక్రమాల కోసం మరిన్ని పెట్టుబడులను ప్రోత్సహించవచ్చు.
- ఉపాధి: సహజ పర్యావరణ వ్యవస్థలను పరిరక్షిస్తూనే పెరుగుతున్న పట్టణీకరణ యొక్క ప్రతికూల పరిణామాలను తగ్గించడానికి, పర్యావరణ వనరుల వినియోగం మరియు ఉపాధి కల్పనలో ప్రైవేట్ పెట్టుబడులను ప్రోత్సహించాలి.
- విద్య మరియు నైపుణ్యాభివృద్ధి: పట్టణ ప్రాంతాల్లో ఉపాధి అవకాశాల కోసం అవసరమైన జ్ఞానం మరియు నైపుణ్యాలతో పట్టణ నివాసితులను సన్నద్ధం చేయడానికి విద్య మరియు నైపుణ్యాభివృద్ధి కార్యక్రమాలలో పెట్టుబడి పెట్టడం. ఇది నిరుద్యోగాన్ని తగ్గించడానికి, జీవనోపాధిని మెరుగుపరచడానికి మరియు సామాజిక చలనశీలతను మెరుగుపరచడంలో సహాయపడుతుంది.
- సరసమైన గృహాలు : గృహాల కొరతను పరిష్కరించడానికి విధానాలను అభివృద్ధి చేయాలి మరియు తక్కువ-ఆదాయ వ్యక్తులు మరియు అట్టడుగు వర్గాలకు గుర్తించి సరసమైన గృహలను అందించాలి.
పట్టణీకరణ యొక్క ప్రాముఖ్యత
ఆర్థిక వృద్ధి మరియు అభివృద్ధి: పట్టణ ప్రాంతాలు ఆర్థిక కార్యకలాపాలు, ఆవిష్కరణలు మరియు ఉత్పాదకత కేంద్రాలుగా పనిచేస్తాయి. పట్టణీకరణ పెట్టుబడులను ఆకర్షించడం, పారిశ్రామికీకరణను సులభతరం చేయడం, వాణిజ్యం మరియు వాణిజ్యాన్ని ప్రోత్సహించడం మరియు ఉపాధి అవకాశాలను సృష్టించడం ద్వారా ఆర్థిక వృద్ధిని పెంచుతుంది. పట్టణ ప్రాంతాలు దేశం యొక్క GDPకి గణనీయమైన వాటాను అందిస్తాయి మరియు జాతీయ మరియు ప్రాంతీయ అభివృద్ధిని నడిపించడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి.
మెరుగైన జీవన ప్రమాణాలు: పట్టణీకరణ తరచుగా అనేక మంది వ్యక్తుల జీవన ప్రమాణాలను మెరుగుపరుస్తుంది. నగరాలు ఆరోగ్య సంరక్షణ, విద్య, ఉపాధి మరియు నీటి సరఫరా, పారిశుధ్యం మరియు విద్యుత్ వంటి అవసరమైన సేవలకు మెరుగైన ప్రాప్యతను అందిస్తాయి. పట్టణ ప్రాంతాలు సాంస్కృతిక కార్యకలాపాలు, వినోదం మరియు సామాజిక పరస్పర చర్యలకు వేదికను అందిస్తాయి, నివాసితుల జీవన నాణ్యతను మెరుగుపరుస్తాయి.
సామాజిక మరియు సాంస్కృతిక వైవిధ్యం: పట్టణ ప్రాంతాలు విభిన్న నేపథ్యాలు, సంస్కృతులు మరియు జాతుల నుండి ప్రజలను ఆకర్షిస్తాయి. ఈ వైవిధ్యం బహుళసాంస్కృతికత, సహనం మరియు ఆలోచనల మార్పిడి, కళ మరియు సాంస్కృతిక పద్ధతులను ప్రోత్సహించడం ద్వారా సమాజాన్ని సుసంపన్నం చేస్తుంది.
సమర్థవంతమైన వనరుల వినియోగం: చక్కగా ప్రణాళికాబద్ధమైన పట్టణీకరణ సమర్థవంతమైన వనరుల వినియోగాన్ని మరియు పర్యావరణ స్థిరత్వాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది. కాంపాక్ట్ పట్టణ అభివృద్ధి తలసరి భూ వినియోగాన్ని తగ్గిస్తుంది, సహజ ఆవాసాలను సంరక్షిస్తుంది మరియు వ్యవసాయ భూమిని కాపాడుతుంది. నగరాలు స్థిరమైన అవస్థాపనను అమలు చేయగలవు, గ్రీన్ టెక్నాలజీలను అవలంబించగలవు మరియు శక్తి సామర్థ్యం, నీటి సంరక్షణ మరియు వ్యర్థ పదార్థాల నిర్వహణ పద్ధతులను ప్రోత్సహించగలవు.
ప్రపంచ పోటీతత్వం: దేశం యొక్క ప్రపంచ పోటీతత్వంలో నగరాలు కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి. ప్రపంచవ్యాప్తంగా అనుసంధానించబడిన నగరాలు విదేశీ పెట్టుబడులను ఆకర్షిస్తాయి, అంతర్జాతీయ వాణిజ్యాన్ని ప్రోత్సహిస్తాయి మరియు ఆవిష్కరణ, ఆర్థిక మరియు సాంస్కృతిక మార్పిడికి కేంద్రాలుగా పనిచేస్తాయి. పట్టణీకరణ ఒక దేశం యొక్క మొత్తం పోటీతత్వాన్ని మరియు ప్రపంచ ఆర్థిక వ్యవస్థలో స్థానాన్ని పెంచుతుంది
భారతీయ సమాజం స్టడీ మెటీరీయల్ ఆర్టికల్స్
| ప్రాంతీయతత్వం | సామాజిక వ్యవస్థ – పరివర్తన పక్రియ |
| మహిళలు మరియు మహిళా సంస్థల పాత్ర | పాశ్చాత్యీకరణం |
| సామాజిక సమస్యలు | లౌకికి కరణం |
| జనాభా మరియు సంబంధిత సమస్యలు | జాతీయ సమైఖ్యత |
| మరింత చదవండి |
|
| తాజా ఉద్యోగ ప్రకటనలు | ఇక్కడ క్లిక్ చేయండి |
| ఉచిత స్టడీ మెటీరియల్ (APPSC, TSPSC) | ఇక్కడ క్లిక్ చేయండి |
| ఉచిత మాక్ టెస్టులు | ఇక్కడ క్లిక్ చేయండి |
