Table of Contents
भारतातील व्याघ्र प्रकल्प
भारतातील व्याघ्र प्रकल्प: बंगाल वाघ हा भारताचा राष्ट्रीय प्राणी मानला जातो. केंद्र सरकारच्या टायगर इन इंडिया उपक्रमांतर्गत हे घोषित करण्यात आले. व्याघ्र प्रकल्पच्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार भारतातील व्याघ्र प्रकल्प राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन प्राधिकरण (NTCA) द्वारे नियंत्रित केले जातात. आगामी काळातील जिल्हा परिषद भरती 2023, आरोग्य भरती 2023, नगर परिषद भरती 2023, MIDC भरती 2023 व इतर स्पर्धा परीक्षांसाठी भारतातील व्याघ्र प्रकल्पांवर बऱ्याचदा प्रश्न विचारल्या जातात. आज या लेखात आपण भारतातील व्याघ्र प्रकल्प यादीमध्ये व्याघ्र प्रकल्पांची नावे, राज्ये आणि त्यांचे क्षेत्र यांची माहिती पाहणार आहोत.
जिल्हा परिषद प्रवेशपत्र 2023 डाउनलोड करण्यासाठी येथे क्लिक करा
जिल्हा परिषद रिव्हिजन प्लॅन पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा
जिल्हा परिषद परीक्षेचे वेळापत्रक 2023 पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा
| भारतातील व्याघ्र प्रकल्प | |
| श्रेणी | अभ्यास साहित्य |
| उपयोगिता | ZP आणि सर्व स्पर्धा परीक्षा |
| विषय | भारताचा भूगोल |
| लेखाचे नाव | भारतातील व्याघ्र प्रकल्प |
भारतातील व्याघ्र प्रकल्पांची सुरुवात
भारतातील व्याघ्र प्रकल्पांची स्थापना 1973 मध्ये करण्यात आली होती आणि ते प्रोजेक्ट टायगर द्वारे शासित होते, जे राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन प्राधिकरणाद्वारे प्रशासित होते. आत्तापर्यंत, NTCA ने भारतातील 53 संरक्षित क्षेत्रे नियुक्त व्याघ्र प्रकल्प म्हणून घोषित केली आहेत. गुरु घासीदास राष्ट्रीय उद्यान आणि तामोर पिंगला वन्यजीव अभयारण्य भारतातील सर्वात नवीन व्याघ्र प्रकल्प तयार करण्यासाठी एकत्र आले आहेत. गुरु घसीदास राष्ट्रीय उद्यान आणि तमोर पिंगला वन्यजीव अभयारण्य छत्तीसगडमध्ये आहे. हा छत्तीसगडमधील चौथा व्याघ्र प्रकल्प आहे आणि संपूर्ण भारतातील 53 वा व्याघ्र प्रकल्प आहे.
जाणून घ्या महाराष्ट्र राज्याचे नाव कसे पडले
व्याघ्र प्रकल्प आणि भारतातील एकूण वाघ
जगातील 80% वाघ भारतात आहेत. 2006 मध्ये भारतात एकूण वाघ 1,400 वाघ होते जे 2018 मध्ये 3,000 पर्यंत वाढले. 2006 मध्ये भारतात वाघांची संख्या 1,411 होती; 2010 पर्यंत संख्या, 1,706 होती; 2014 पर्यंत संख्या, 2,226 होती; आणि 2018 पर्यंत भारताच्या विविध भागांमध्ये 2967 वाघ होते.
राष्ट्रपती राष्ट्रपतींचे अधिकार व कार्ये, निवडणूक आणि संबंधित कलमे
भारतातील व्याघ्र प्रकल्पांची यादी
भारतातील एकूण व्याघ्र प्रकल्पांची संख्या 53 आहे. भारतातील या 53 व्याघ्र प्रकल्पांची नावे खाली सूचीबद्ध आहेत. भारतातील व्याघ्र प्रकल्पांची अद्ययावत यादी खालीलप्रमाणे.
| भारतातील व्याघ्र प्रकल्पांची यादी | |||
| अ.क्र. | नाव | राज्य | क्षेत्रफळ(चौ. किमी) |
| 1 | नागार्जुन सागर श्रीशैलम | आंध्र प्रदेश | 3296.31 |
| 2 | नामदफा | अरुणाचल प्रदेश | 2052.82 |
| 3 | कामलांग | अरुणाचल प्रदेश | 783 |
| 4 | पक्के | अरुणाचल प्रदेश | 1198.45 |
| 5 | मानस | आसाम | 3150.92 |
| 6 | नामेरी | आसाम | 344 |
| 7 | ओरांग | आसाम | 492.46 |
| 8 | काझीरंगा | आसाम | 1173.58 |
| 9 | वाल्मिकी | बिहार | 899.38 |
| 10 | उदन्ति- सितानदी | छत्तीसगढ | 1842.54 |
| 11 | अचानक्मार | छत्तीसगढ | 914.01 |
| 12 | इंद्रावती | छत्तीसगढ | 2799.07 |
| 13 | पलामु | झारखंड | 1129.93 |
| 14 | बंदीपूर | कर्नाटक | 1456.3 |
| 15 | भद्रा | कर्नाटक | 1064.26 |
| 16 | दंडेली-अंशी | कर्नाटक | 1097.51 |
| 17 | नागराहोल | कर्नाटक | 1205.76 |
| 18 | बिलिगिरी रंगनाथा मंदिर | कर्नाटक | 574.82 |
| 19 | पेरियार | केरळ | 925 |
| 20 | परंबीकुलम | केरळ | 643.66 |
| 21 | कान्हा | मध्यप्रदेश | 2051.79 |
| 22 | पेंच | मध्यप्रदेश | 1179.62 |
| 23 | बांधवगढ | मध्यप्रदेश | 1598.1 |
| 24 | पन्ना | मध्यप्रदेश | 1578.95 |
| 25 | सातपुडा | मध्यप्रदेश | 2133.30 |
| 26 | संजय-दुबरी | मध्यप्रदेश | 1674.50 |
| 27 | मेळघाट | महाराष्ट्र | 2768.52 |
| 28 | ताडोबा | महाराष्ट्र | 1727.59 |
| 29 | पेंच | महाराष्ट्र | 741.22 |
| 30 | सह्याद्री | महाराष्ट्र | 1165.57 |
| 31 | नवेगाव नागझिरा | महाराष्ट्र | 653.67 |
| 32 | बोर | महाराष्ट्र | 138.12 |
| 33 | दम्पा | मिझोरम | 988 |
| 34 | सिमिलीपाल | ओडीसा | 2750 |
| 35 | सत्कोसिया | ओडीसा | 963.87 |
| 36 | रणथम्बोर | राजस्थान | 1114.29 |
| 37 | सारिस्का | राजस्थान | 1213.34 |
| 38 | मुकंद्रा टेकड्या | राजस्थान | 759.99 |
| 39 | कलाकड-मुन्दान्थुराइ | तामिळनाडू | 1601.54 |
| 40 | अनामलाई | तामिळनाडू | 1479.87 |
| 41 | मुदुमलाई | तामिळनाडू | 688.59 |
| 42 | सत्यामंगलम | तामिळनाडू | 1408.4 |
| 43 | कवल | तेलंगणा | 2019.12 |
| 44 | अम्राबाद | तेलंगणा | 2611.39 |
| 45 | दुधवा | उत्तरप्रदेश | 2201.77 |
| 46 | पिलीभीत | उत्तरप्रदेश | 730.24 |
| 47 | अमनगढ (कॉर्बेटचे बफर) | उत्तरप्रदेश | 80.6 |
| जिम कोर्बेट | उत्तराखंड | 1288.31 | |
| 48 | राजाजी | उत्तराखंड | 1075.17 |
| 49 | सुंदरबन | पश्चिम बंगाल | 2584.89 |
| 50 | बुक्सा | पश्चिम बंगाल | 757.90 |
| 51 | श्रीविल्लीपुथुर मेगामलाई | तामिळनाडू | 1016.57 |
| 52 | रामगड विषधारी वन्यजीव अभयारण्य | राजस्थान | 252 |
| 53 | गुरु घसीदास राष्ट्रीय उद्यान आणि तमोर पिंगला वन्यजीव अभयारण्य | छत्तीसगढ | 466.67 |
भारतातील 10 सर्वात मोठे व्याघ्र प्रकल्प
येथे, आम्ही त्यांच्या क्षेत्राच्या दृष्टीने भारतातील शीर्ष दहा सर्वात मोठे व्याघ्र प्रकल्प देखील सूचीबद्ध केले आहेत. भारतातील शीर्ष 10 सर्वात मोठ्या व्याघ्र प्रकल्पांची यादी खालीलप्रमाणे आहे-
नागार्जुनसागर श्रीशैलम
नागार्जुनसागर श्रीशैलम व्याघ्र प्रकल्प हे भारतातील सर्वात मोठ्या व्याघ्र प्रकल्पांपैकी एक आहे. हे 3296.31 चौ.कि.मी.मध्ये पसरलेले आहे. तेलंगणा आणि आंध्र प्रदेश राज्यात. नागार्जुनसागर व्याघ्र प्रकल्प आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणामधील 5 जिल्ह्यांमध्ये पसरलेला आहे. या भागात मुख्यतः नल्लमला टेकड्यांचा समावेश आहे.
बहुउद्देशीय जलाशय – श्रीशैलम आणि नागार्जुनसागर या रिझर्व्हमध्ये आहेत.
वनस्पति आणि प्राणी: हे बंगाल वाघ, बिबट्या, पॅंगोलिन, इंडियन रॉक अजगर इत्यादी विविध वन्य प्राण्यांचे निवासस्थान आहे.
मानस राष्ट्रीय उद्यान
मानस राष्ट्रीय उद्यान हे आसाममधील हिमालयाच्या पायथ्याशी असलेले भारतातील दुसरे सर्वात मोठे व्याघ्र प्रकल्प आहे. मानस राष्ट्रीय उद्यान 3150.92 चौ.कि.मी.मध्ये पसरलेले आहे. हे उद्यान दुर्मिळ आणि धोक्यात असलेल्या स्थानिक वन्यजीवांसाठी ओळखले जाते.
मानस नॅशनल पार्कला युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळ, व्याघ्र प्रकल्प, हत्ती राखीव, बायोस्फीअर रिझर्व्ह आणि राष्ट्रीय उद्यान म्हणूनही सूचीबद्ध करण्यात आले आहे.
जीवसृष्टी: हे वन-शिंग गेंडा, एशियाटिक हत्ती, भारतीय वाघ, ढगाळ बिबट्या, हुलॉक गिबन्स आणि बार्किंग डीअर इत्यादी विविध प्रकारच्या जीवजंतूंचे घर आहे.
मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प
मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प मध्य भारतातील सातपुडा टेकडीच्या दक्षिणेकडील भागावर स्थित आहे, ज्याला भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील गाविलगड टेकडी म्हणतात. मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प 2768.52 चौ.कि.मी.मध्ये पसरलेला आहे. हे वाघांचे प्रमुख अधिवास आणि राज्याचे प्रमुख जैवविविधता भांडार आहे. हा व्याघ्र प्रकल्पही पाच प्रमुख नद्यांचे पाणलोट क्षेत्र आहे.
सिमिलीपाल राष्ट्रीय उद्यान
सिमलीपाल राष्ट्रीय उद्यान हे भारताच्या ओडिशा राज्यातील मयूरभंज जिल्ह्यातील राष्ट्रीय उद्यान आणि व्याघ्र प्रकल्प आहे. सिमिलीपाल नॅशनल पार्क 2750 चौ.कि.मी. मध्ये पसरलेले आहे.
वनस्पति आणि प्राणी: सिमलीपाल राखीव क्षेत्राला प्रचंड जैव-विविधता आणि दाट जंगलातून बाहेर पडणाऱ्या थंड वाऱ्याच्या वातावरणासह पर्वतरांगांमधील जीवजंतूंच्या अंतिम प्रकारांची देणगी आहे. रिझर्व्हमध्ये अनेक छोटे धबधबे आहेत जे रॉयल बंगाल टायगरचे वैशिष्ट्य जोडतात.
अमराबाद व्याघ्र प्रकल्प
अमराबाद व्याघ्र प्रकल्प तेलंगणातील नल्लमला टेकड्यांमध्ये आहे. त्यात चेंचू जमातीचा मोठा वावर आहे. अमराबाद व्याघ्र प्रकल्प तेलंगणा राज्यात 2611.39 चौ.कि.मी.मध्ये पसरलेला आहे.
- सस्तन प्राण्यांच्या सुमारे 70 प्रजाती, 300 हून अधिक एव्हीयन जाती, सरपटणाऱ्या प्राण्यांच्या 60 प्रजाती आणि हजारो कीटकांचा समावेश असलेली महान जैवविविधता हे सर्व 600 हून अधिक विविध वनस्पतींच्या प्रजातींद्वारे समर्थित आणि पोषित आहे.
- या व्याघ्र प्रकल्पातील प्राणी म्हणजे बंगाल टायगर, बिबट्या, बुरसटलेली मांजर, पॅंगोलिन, मगर मगर, इंडियन रॉक पायथन आणि असंख्य प्रकारचे पक्षी येथे आढळतात.
सुंदरबन व्याघ्र प्रकल्प
सुंदरबन हा जगातील सर्वात मोठा डेल्टा भारत आणि बांगलादेशात आहे. सुंदरबन राष्ट्रीय उद्यान पश्चिम बंगालच्या दक्षिण भागात आहे. सुंदरबन व्याघ्र प्रकल्प 2584.89 चौ.कि.मी.मध्ये पसरलेला आहे. पश्चिम बंगाल राज्यात.
- या जंगलात सुंदरीची झाडे मुबलक प्रमाणात आढळतात.
- रॉयल बंगाल टायगर सुंदरबनमध्ये प्रसिद्ध आहेत.
- हे राष्ट्रीय उद्यान UNESCO ने जागतिक वारसा स्थळ म्हणून नियुक्त केले आहे आणि प्रकल्प व्याघ्र अंतर्गत वाघांच्या संवर्धनासाठी प्रसिद्ध आहे.
दुधवा व्याघ्र प्रकल्प
दुधवा व्याघ्र प्रकल्प हे भारत-नेपाळ सीमेवर स्थित उत्तर प्रदेशातील एक संरक्षित क्षेत्र आहे. हे प्रामुख्याने लखीमपूर खेरी आणि बहराइच जिल्ह्यांमध्ये पसरलेले आहे. दुधवा व्याघ्र प्रकल्प 2201 चौ.कि.मी.मध्ये पसरलेला आहे.
- वनस्पती आणि प्राणी: दुधवा राष्ट्रीय उद्यानात पक्षी, सरपटणारे प्राणी, वन्य हत्ती, जलचर, एक शिंग असलेले गेंडे आणि वन्य हत्ती यांच्या अनेक प्रजाती आहेत. त्याचे अबाधित नैसर्गिक जंगल, गवताळ प्रदेश आणि पाणथळ प्रदेश.
- हे U.P मधील एकमेव ठिकाण आहे. जिथे वाघ आणि गेंडा दोन्ही एकत्र पाहिले जाऊ शकतात.
सातपुडा व्याघ्र प्रकल्प
सातपुडा व्याघ्र प्रकल्प मध्य प्रदेशातील नर्मदा नदीच्या दक्षिणेस स्थित आहे. सातपुडा राष्ट्रीय उद्यान जैवविविधतेने समृद्ध आहे. सातपुडा व्याघ्र प्रकल्प 2133.30 चौ.कि.मी.मध्ये पसरलेला आहे.
प्राणी: इथल्या प्राण्यांमध्ये बिबट्या, सांबर, चितळ, इंडियन मुंटजॅक, नीलगाय, चार शिंगे असलेले मृग, चिंकारा, रानडुक्कर, अस्वल, काळवीट, कोल्हा, पोर्क्युपिन, उडणारी गिलहरी, उंदीर हरण आणि भारतीय महाकाय गिलहरी यांचा समावेश होतो.
नामदफा व्याघ्र प्रकल्प
आंध्र प्रदेशातील चांगलांग जिल्ह्यात नामदाफा व्याघ्र प्रकल्प आहे. नामदफा व्याघ्र प्रकल्प 2052.82 चौ.कि.मी.मध्ये पसरलेला आहे.
वाघ, बिबट्या, स्नो लेपर्ड, क्लाउडेड बिबट्या यांसारखे प्रजाती असलेले हे जगातील एकमेव उद्यान आहे.
कान्हा व्याघ्र प्रकल्प
1 जून 1955 रोजी कान्हा नॅशनल पार्कची निर्मिती झाली आणि 1973 मध्ये कान्हा व्याघ्र प्रकल्प बनवण्यात आले. ते मांडला आणि बालाघाट या दोन जिल्ह्यांमधील क्षेत्रफळावर पसरलेले आहे. कान्हा व्याघ्र प्रकल्प 2051.79 चौ.कि.मी.मध्ये पसरलेला आहे.
या उद्यानात रॉयल बंगाल वाघ, भारतीय बिबट्या, आळशी अस्वल, बारासिंग आणि भारतीय जंगली कुत्र्यांची लक्षणीय लोकसंख्या आहे.
जिल्हा परिषद परीक्षेसाठी उपयुक्त अभ्यास साहित्य
सरळ सेवा जसे की, जिल्हा परिषद भरती 2023, राज्य उत्पादन शुल्क भरती 2023, आरोग्य विभाग भरती 2023 व इतर सर्व परीक्षेचा पेपर देणाऱ्या विद्यार्थ्यासाठी Adda247 मराठी आपणासाठी सर्व महत्वाच्या टॉपिक वर महत्वपूर्ण लेखमालिका प्रसिद्ध करणार आहे. त्याच्या सर्व लिंक तुम्ही खालील तक्त्यात पाहू शकता आणि दररोज यात भर पडणार आहे. त्यामुळे तुम्हाला या Adda 247 मराठीच्या लेखमालिकेचा नक्कीच फायदा होईल.
| लेखाचे नाव | लिंक |
| महाराष्ट्राचे हवामान | |
| अक्षय उर्जा स्त्रोत | |
| गुरुत्वाकर्षण | |
| भौतिक राशी आणि त्यांचे एकके | |
| राष्ट्रीय आणीबाणी कलम 352: व्याख्या, परिचय, प्रकार, कालावधी आणि परिणाम | |
| सार्वत्रिक लसीकरण कार्यक्रम (UIP) | |
| महाराष्ट्राचे प्रादेशिक विभाग | |
| भारतातल्या सामाजिक आणि धार्मिक चळवळी | |
| राष्ट्रीय आरोग्य अभियान | |
| महाराष्ट्रातील लोकजीवन | |
| भारतीय संविधानाची उद्देशिका | |
| मराठा साम्राज्य – इतिहास, शासक, राज्य विस्तार आणि प्रशासन | |
| 2D आणि 3D आकारांसाठी मेन्सुरेशन फॉर्म्युला | |
| जालियनवाला बाग हत्याकांड – पार्श्वभूमी, कारणे आणि परिणाम | |
| भारताच्या उपराष्ट्रपतींची यादी व त्यांचा कार्यकाळ (1952-2023) | |
| चांद्रयान-3 शी संबंधित महत्त्वाचे प्रश्न आणि उत्तरे | |
| चंद्रयान 3 | |
| भारताची जणगणना 2011 | |
| लोकपाल आणि लोकायुक्त | |
| महाराष्ट्र समृद्धी महामार्ग | |
| कार्य आणि उर्जा | |
|
गांधी युग
|
|
|
राज्य धोरणांची मार्गदर्शक तत्वे
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
मूलभूत कर्तव्ये: कलम 51A
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
चक्रवाढ व्याज (Compound Interest)
|
|
|
भारताचे नागरिकत्व
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
भारतीय नागरिकांचे मूलभूत अधिकार
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
भारतीय संविधानाची उद्देशिका
|
|
|
भारतातील राज्ये आणि त्यांची राजधानी
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| महाराष्ट्राचे हवामान | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| सिंधू संस्कृती | |
| जगातील 07 खंड | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
टक्केवारी सूत्र, टक्केवारी म्हणजे काय, कसे काढायचे आणि काही महत्त्वाचे प्रश्न
|
|
|
भारतातील कृषी अर्थव्यवस्था
|
|
|
भारताच्या पंचवार्षिक योजना (1951 ते 2017)
|
पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| गती व गतीचे प्रकार | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
| आम्ल व आम्लारी | पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा |
|
भारतातील सर्वात लांब पूल 2023
|
|
| रोग व रोगांचे प्रकार | |
|
महाराष्ट्रातील मंत्रिमंडळ
|
|
|
महाराष्ट्रातील लोकजीवन
|
|
|
सजीवांचे वर्गीकरण भाग 1: सूक्ष्मजीव आणि वनस्पती
|
|
|
वनस्पतीची रचना आणि कार्ये
|
|
|
भारतीय नागरिकांचे मूलभूत अधिकार
|
|
|
लोकपाल आणि लोकायुक्त
|
|
|
संगणकाशी संबंधीत शब्दांचे शॉर्ट आणि लॉंग फॉर्म्स
|
|
|
महाराष्ट्राचे प्रशासकीय विभाग
|
|
|
भारतातील राष्ट्रीय जलमार्ग
|
|
|
पृथ्वीवरील महासागर
|
|
| महाराष्ट्राचे हवामान | |
| भारताची क्षेपणास्त्रे | |
|
महाराष्ट्रातील शहरांची यादी
|
| ताज्या महाराष्ट्र सरकारी नोकरीबद्दल माहितीसाठी | माझी नोकरी 2023 |
| होम पेज | अड्डा 247 मराठी |
| मराठीत चालू घडामोडी | चालु घडामोडी |
अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप
