Polity Study Material – About Rajya Sabha (రాజ్య సభ) | For APPSC, TSPSC Groups and SSC

రాజ్యసభ అనేది పార్లమెంటు యొక్క అప్పర్ హౌస్. ఇది భారత యూనియన్ రాష్ట్రాలు మరియు కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది. రాజ్య సభను హౌస్ ఆఫ్ ఎల్డర్స్ అని పిలుస్తారు. రాజ్యసభను పార్లమెంటు శాశ్వత సభ అని పిలుస్తారు, ఎందుకంటే అది పూర్తిగా రద్దు చేయబడదు. భారత రాజ్యాంగం యొక్క నాల్గవ షెడ్యూల్ రాష్ట్రాలు మరియు కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు రాజ్యసభ సీట్ల కేటాయింపు గురించి ప్రస్తావించింది. ఈ కధనంలో రాజ్య సభ యొక్క పూర్తి వివరాలు అందించాము.

Rajya Sabha | రాజ్య సభ

రాజ్యసభ (RS) భారత పార్లమెంటు ఎగువ సభ. 250 మంది సభ్యులకు సభ్యత్వం పరిమితం చేయబడింది. సభ్యులు ఆరు సంవత్సరాల కాలవ్యవధిలో ఉంటారు, ప్రతి రెండేళ్లకోసారి మూడవ వంతు సభ్యులు పదవీ విరమణ చేస్తారు. రాజ్యసభ నిరంతర సమావేశాలలో సమావేశమవుతుంది మరియు పార్లమెంటు దిగువ సభ అయిన లోక్ సభ వలె కాకుండా రద్దుకు లోబడి ఉండదు. భారత ఉప రాష్ట్రపతి (ప్రస్తుతం, వెంకైయ్య నాయుడు) రాజ్యసభ ఎక్స్-అఫిషియో ఛైర్మన్, దాని సమావేశాలకు అధ్యక్షత వహిస్తారు. RS సభ్యుల నుండి ఎన్నికైన డిప్యూటీ ఛైర్మన్, చైర్మన్ లేనప్పుడు బాధ్యత వహిస్తారు. రాజ్యసభ మొదటి సమావేశాన్ని 13 మే 1952 న నిర్వహించబడినది.

లీడర్ ఆఫ్ హౌస్

ఛైర్మన్ (భారత వైస్ ప్రెసిడెంట్) & డిప్యూటీ ఛైర్మన్ కాకుండా, లీడర్ ఆఫ్ హౌస్ కూడా ఉంది. అది  కేబినెట్ మంత్రి – PM అతను సభలో సభ్యుడు లేదా మరొక నామినేటెడ్ మంత్రి. 

Read More – ChapterWise Polity StudyMaterial in Telugu

రాజ్యసభ సభ్యత్వానికి అర్హతలు

(a) భారతదేశ పౌరుడై ఉండాలి

(బి) 30 సంవత్సరాల కంటే ఎక్కువ వయస్సు ఉండాలి

(సి) కేంద్రం లేదా స్థానిక సంస్థ లేదా రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల కింద లాభదాయకమైన కార్యాలయాలలో  ఉండకూడదు.

(డి) ఎప్పటికప్పుడు పార్లమెంట్ చట్టం ద్వారా నిర్దేశించబడిన అన్ని ఇతర అర్హతలు కలిగి ఉండాలి.

APPSC/TSPSC Sure shot Selection Group

రాజ్యసభ  కూర్పు

• రాజ్యాంగంలోని 80వ అధికరణం రాజ్యసభ గరిష్ట బలాన్ని 250గా నిర్దేశిస్తుంది, అందులో 12 మంది సభ్యులను రాష్ట్రపతి నామినేట్ చేస్తారు మరియు 238 మంది రాష్ట్రాలు మరియు రెండు కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు చెందిన ప్రతినిధులు.
• రాష్ట్రపతిచే నామినేట్ చేయబడిన సభ్యులు సాహిత్యం, సైన్స్, కళ మరియు సామాజిక సేవ వంటి అంశాలకు సంబంధించి ప్రత్యేక జ్ఞానం లేదా ఆచరణాత్మక అనుభవం ఉన్న వ్యక్తులు.
• సీట్ల కేటాయింపు:- రాజ్యాంగంలోని నాల్గవ షెడ్యూల్ రాష్ట్రాలు మరియు కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు రాజ్యసభలో సీట్ల కేటాయింపును అందిస్తుంది.

రాజ్యసభ అధికారాలు

• రాష్ట్ర సంబంధిత విషయాలు: రాజ్యసభ రాష్ట్రాలకు ప్రాతినిధ్యం కల్పిస్తుంది. కాబట్టి, రాష్ట్రాలను ప్రభావితం చేసే ఏదైనా అంశాన్ని దాని సమ్మతి మరియు ఆమోదం కోసం తప్పనిసరిగా సూచించాలి.
  కేంద్ర పార్లమెంట్ రాష్ట్ర జాబితా నుండి ఒక అంశాన్ని తొలగించాలని/బదిలీ చేయాలనుకుంటే, రాజ్యసభ ఆమోదం తప్పనిసరి.
• ఆల్-ఇండియా సర్వీసెస్: కేంద్రం మరియు రాష్ట్రాలకు (ఆర్టికల్ 312) ఉమ్మడిగా కొత్త ఆల్-ఇండియా సేవలను రూపొందించడానికి ఇది పార్లమెంటుకు అధికారం ఇవ్వగలదు.
• అత్యవసర పరిస్థితుల్లో: లోక్‌సభ రద్దు చేయబడిన సమయంలో లేదా లోక్‌సభ రద్దు చేయబడిన సమయంలో జాతీయ అత్యవసర లేదా రాష్ట్రపతి పాలన లేదా ఆర్థిక అత్యవసర పరిస్థితిని విధించడం కోసం రాష్ట్రపతి ఒక ప్రకటన జారీ చేసినట్లయితే, దాని ఆమోదం కోసం అనుమతించబడిన వ్యవధిలోగా, ఆ ప్రకటన రాజ్యసభ ద్వారా మాత్రమే ఆమోదించబడినప్పటికీ ప్రభావవంతంగా ఉంటుంది (ఆర్టికల్స్ 352, 356 మరియు 360).
• ఫెడరల్ ఛాంబర్‌గా, రాష్ట్ర శాసనసభ రంగంలో కేంద్ర జోక్యాన్ని ప్రారంభించవచ్చు. రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 249 ప్రకారం, పార్లమెంటు చట్టాలను రూపొందించడం జాతీయ ప్రయోజనాల దృష్ట్యా అవసరమైన లేదా సముచితమైనదనే ప్రభావానికి, హాజరైన మరియు ఓటు వేసే సభ్యులలో మూడింట రెండు వంతుల సభ్యుల మెజారిటీతో రాజ్యసభ తీర్మానాన్ని ఆమోదించవచ్చు.

రాజ్యసభ యొక్క ప్రత్యేకతలు

• రాజ్యసభ ఎల్లప్పుడూ నిర్మాణాత్మక మరియు సమర్థవంతమైన పాత్రను పోషిస్తుంది. శాసన రంగంలో మరియు ప్రభుత్వ విధానాలను ప్రభావితం చేయడంలో దాని పనితీరు చాలా ముఖ్యమైనది.
• ఫెడరల్ ఛాంబర్‌గా, ఇది దేశం యొక్క ఐక్యత మరియు సమగ్రత కోసం పనిచేసింది మరియు పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్యంపై ప్రజల విశ్వాసాన్ని బలపరిచింది.
• రాజ్యసభ చర్చలలో, సభ్యులందరూ తమ ప్రాంతీయ భాషలను ఉపయోగించమని ఎల్లప్పుడూ ప్రోత్సహించబడతారు.
• రాష్ట్రపతి నామినేట్ చేసిన 12 మంది సభ్యులు వివిధ రంగాలకు చెందిన వారి నైపుణ్యాన్ని సభకు తీసుకువస్తారు.

రాజ్యసభ సభ్యుని ఎన్నిక ప్రక్రియ

• రాజ్యసభలో రాష్ట్రాలు మరియు కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల ప్రతినిధులను పరోక్ష ఎన్నికల పద్ధతి ద్వారా ఎన్నుకుంటారు.
• ప్రతి రాష్ట్రం మరియు రెండు కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల ప్రతినిధులను ఆ రాష్ట్ర శాసనసభలో ఎన్నుకోబడిన సభ్యులు మరియు ఆ యూనియన్ టెరిటరీ కోసం ఎలక్టోరల్ కాలేజీ సభ్యులు ఒకే బదిలీ ఓటు ద్వారా దామాషా ప్రాతినిధ్య వ్యవస్థకు అనుగుణంగా ఎన్నుకోబడతారు.
• ఢిల్లీ యొక్క జాతీయ రాజధాని భూభాగం కోసం ఎలక్టోరల్ కాలేజ్ ఢిల్లీ యొక్క శాసనసభకు ఎన్నికైన సభ్యులను కలిగి ఉంటుంది మరియు పుదుచ్చేరి కొరకు పుదుచ్చేరి శాసనసభకు ఎన్నికైన సభ్యులను కలిగి ఉంటుంది.
• రాజ్యసభ సీటు గెలవాలంటే అభ్యర్థికి అవసరమైన ఓట్లు రావాలి. దిగువ సూత్రాన్ని ఉపయోగించి ఆ సంఖ్య కనుగొనబడింది. అవసరమైన ఓటు = మొత్తం ఓట్ల సంఖ్య / (రాజ్యసభ స్థానాల సంఖ్య + 1 ) + 1.

ద్వైవార్షిక/రాజ్యసభ సభ్యుల ఉప ఎన్నిక ప్రక్రియ

• రాజ్యసభ శాశ్వత సభ మరియు రద్దుకు లోబడి ఉండదు. అయితే, రాజ్యసభ సభ్యులలో మూడింట ఒక వంతు మంది ప్రతి రెండవ సంవత్సరం తర్వాత పదవీ విరమణ చేస్తారు.
• పూర్తి కాలానికి ఎన్నికైన సభ్యుడు ఆరేళ్లపాటు సేవలందిస్తారు. సభ్యుని పదవీ కాలం ముగియగానే పదవీ విరమణ చేయడంతో పాటుగా ఏర్పడే ఖాళీని భర్తీ చేయడానికి నిర్వహించే ఎన్నికలను ‘బై-ఎలక్షన్’ అంటారు.
• ఉప ఎన్నికలో ఎన్నికైన సభ్యుడు పదవ షెడ్యూల్ ప్రకారం రాజీనామా చేసిన లేదా మరణించిన లేదా సభ్యునిగా ఉండటానికి అనర్హుల మిగిలిన పదవీ కాలానికి సభ్యుడిగా ఉంటారు.

రాజ్యసభ – అనర్హతకు కారణాలు

1. ఆర్టికల్ 102 (1) (a): పార్లమెంట్ సభ్యుడు అనర్హులుగా ఉండకూడదని చట్టం ద్వారా ప్రకటించబడిన కార్యాలయం మినహా రాష్ట్రంలోని ఏదైనా లాభదాయకమైన కార్యాలయాన్ని కలిగి ఉన్నట్లయితే, పార్లమెంటు సభ్యుడు హౌస్ సభ్యుడిగా అనర్హులు.
2. ఆర్టికల్ 102 (1) (b): పార్లమెంటు సభ్యుడు తెలివి తక్కువవాడు అని న్యాయస్థానం ద్వారా ప్రకటించబడినట్లయితే అప్పుడు అనర్హులు.
3. ఆర్టికల్ 102 (1) (c): అతను కోర్టు ద్వారా తీసినట్లయితే అనర్హుడు.
4. ఆర్టికల్ 102 (1) (d): అతను భారతదేశ పౌరుడు కానట్లయితే లేదా ఒక విదేశీ రాష్ట్ర పౌరసత్వం పొందినట్లయితే లేదా ఏదైనా విదేశీ రాష్ట్రానికి విధేయత కలిగి ఉన్నట్లయితే అనర్హుడు.
5. ఆర్టికల్ 102 (2): ఫిరాయింపుల నిరోధక చట్టం (పదవ షెడ్యూల్) ప్రకారం ఒక వ్యక్తి పార్లమెంటు సభ్యుడిగా అనర్హుడిగా ప్రకటించబడతాడు.

Sharing is caring!