భారతీయ పౌరుల ప్రాథమిక హక్కులు పూర్తి సమాచారం | APPSC మరియు TSPSC పరీక్షల కోసం

భారతీయ పౌరుల ప్రాథమిక హక్కులు

ప్రాథమిక హక్కులు

ప్రాథమిక హక్కులు దేశంలోని ప్రతి పౌరుడి వర్తించే హక్కులు, దేశాభివృద్ధిలో పాల్గొనే ప్రతీ పౌరుడికి ఇవి అవసరం. ప్రపంచంలోనే అత్యంత సుదీర్ఘ రాజ్యాంగమైన భారత రాజ్యాంగంలో భారత పౌరుల ప్రాథమిక హక్కులు, విధులను ఆర్టికల్ 12 నుంచి 35 వరకు పార్ట్ 3 కింద పొందుపరిచారు. రాజ్యాంగంలో పేర్కొన్న ఆరు ప్రాథమిక హక్కులను అమెరికా రాజ్యాంగం నుంచి తీసుకున్నారు. ప్రారంభంలో 7 ప్రాథమిక హక్కులు ఉండేవి, కానీ తరువాత 44 వ రాజ్యాంగ సవరణ, 1978 ప్రకారం “ఆస్తి హక్కు” రద్దు చేయబడింది. సరైన వివరణతో పాటు క్రింద జాబితా చేయబడిన వారి ప్రాథమిక హక్కుల గురించి తప్పనిసరిగా తెలుసుకోవాలి.

భారత రాజ్యాంగంలోని ప్రాథమిక హక్కులు

భారత రాజ్యాంగం ప్రకారం, భారత పౌరులకు ఆరు ప్రాథమిక భారతీయ ప్రాథమిక హక్కులు ఉన్నాయి, అవి సమానత్వ హక్కు, మత స్వేచ్ఛ హక్కు, సాంస్కృతిక మరియు విద్యా హక్కులు, స్వేచ్ఛ హక్కు, రాజ్యాంగ పరిష్కారాల హక్కు మరియు దోపిడీకి వ్యతిరేకంగా హక్కు. భారతీయ పౌరుల వ్యక్తిగత ప్రాథమిక హక్కులు మరియు విధులు ఈ క్రింది వాటిని కలిగి ఉంటాయి:

1. సమానత్వ హక్కు [ఆర్టికల్ 14-18]
2. స్వేచ్ఛ హక్కు [ఆర్టికల్ 19-22]
3. దోపిడీని నిరోధించే హక్కు [ఆర్టికల్ 23-24].
4. స్వేచ్ఛ హక్కు [ఆర్టికల్ 25-28]
5. సాంస్కృతిక మరియు విద్యా హక్కులు [ఆర్టికల్ 29-30]
6. ఆస్తి హక్కు [ఆర్టికల్ 31]
7. రాజ్యాంగ పరిహారపు హక్కు [ఆర్టికల్ 32]

అయితే, ప్రాథమిక హక్కుల చట్టం-1978, 44 వ రాజ్యాంగ సవరణ ద్వారా జాబితా నుండి ‘ఆస్తి హక్కు’ తొలగించబడింది. ఇది రాజ్యాంగంలో ఆర్టికల్ 300- A కింద చట్టబద్ధమైన హక్కుగా మార్చబడింది. కాబట్టి, ప్రస్తుతం, కేవలం ఆరు ప్రాథమిక హక్కులు మాత్రమే ఉన్నాయి.

భారతీయ పౌరుల ప్రాథమిక హక్కులు

భారతీయ ప్రాథమిక హక్కుల పూర్తి జాబితా ఇక్కడ ఉంది. భారత రాజ్యాంగంలోని ప్రాథమిక హక్కుల కిందకు వచ్చే అన్ని అధికరణల వివరణాత్మక ప్రాథమిక హక్కుల జాబితాను అభ్యర్థులు తనిఖీ చేయవచ్చు.

భారత రాజ్యాంగంలోని ప్రాథమిక హక్కులు

భారత రాజ్యాంగంలోని ప్రాథమిక హక్కుల గురించి అన్ని అధికరణలతో ఇక్కడ మేము భారత రాజ్యాంగంలోని ప్రాథమిక హక్కుల గురించి వివరణాత్మక సమాచారాన్ని అందించాము.

1. సమానత్వ హక్కు (ఆర్టికల్స్- 14 నుంచి 18 వరకు)

• చట్టం ముందు సమానత్వం, చట్టాల సమాన రక్షణ (ఆర్టికల్ 14).
• మతం, జాతి, కులం, లింగం లేదా పుట్టిన ప్రదేశం ఆధారంగా వివక్షను నిషేధించడం (ఆర్టికల్ 15).
• ప్రభుత్వ ఉద్యోగ విషయాల్లో సమానావకాశాలు (ఆర్టికల్ 16).
• అంటరానితనం నిర్మూలన, దాని ఆచారాన్ని నిషేధించడం (ఆర్టికల్ 17).
• సైనిక, అకడమిక్ బిరుదుల రద్దు (ఆర్టికల్ 18).
• భారత రాజ్యాంగం అనుమతించిన సమానత్వ హక్కుకు మినహాయింపు: ఒక రాష్ట్ర రాష్ట్రపతి లేదా గవర్నర్ ఏ న్యాయస్థానానికి జవాబుదారీ కాదు.

2. స్వేచ్ఛా హక్కు (ఆర్టికల్స్- 19 నుంచి 22 వరకు)

స్వేచ్ఛకు సంబంధించి ఆరు హక్కుల పరిరక్షణ (ఆర్టికల్ 19):

1. ప్రసంగం మరియు వ్యక్తీకరణ
2. ఆయుధాలు లేకుండా ప్రశాంతంగా సమావేశమవ్వాలి.

• సంఘాలు లేదా సహకార సంఘాలను లేద యూనియన్లను ఏర్పాటు చేయడం.

1. భారత భూభాగం అంతటా స్వేచ్ఛగా సంచరించడం.
2. దేశంలోని ఏ ప్రాంతంలోనైనా స్థిరపడటం లేదా నివసించడం.
3. ఏదైనా వృత్తిని అభ్యసించడం లేదా ఏదైనా వ్యాపారం లేదా వ్యాపారాన్ని నిర్వహించడం లో స్వేచ్చ.

• నేరాలకు శిక్షకు సంబంధించి రక్షణ (ఆర్టికల్ 20)
• జీవితానికి, వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛకు రక్షణ (ఆర్టికల్ 21): ఏ వ్యక్తి తన జీవితాన్ని లేదా వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛను కోల్పోకూడదు.
• ప్రాథమిక విద్య హక్కు (ఆర్టికల్ 21ఏ): 6 నుంచి 14 ఏళ్ల పిల్లలకు విద్యాహక్కును ప్రాథమిక హక్కుగా పరిగణిస్తుంది.
• కొన్ని కేసుల్లో అరెస్టు మరియు నిర్బంధం నుండి రక్షణ (ఆర్టికల్ 22): అరెస్టు చేయబడిన ఏ వ్యక్తిని అటువంటి అరెస్టుకు కారణాల గురించి తెలియజేయకుండా కస్టడీలో ఉంచకూడదు.

3. దోపిడీకి వ్యతిరేకంగా హక్కు (ఆర్టికల్స్- 23 & 24)

• మానవ అక్రమ రవాణా, బలవంతపు శ్రమపై నిషేధం. (ఆర్టికల్ 23)
• మనుషులు, బిచ్చగాళ్ల రాకపోకలు, ఇతర రకాల బలవంతపు పనులు నిషిద్ధం.
• కర్మాగారాల్లో పిల్లలను నియమించడం మొదలైనవి నిషేధించడం. (ఆర్టికల్ 24)
• 14 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సు ఉన్న పిల్లలను ఏదైనా కర్మాగారం లేదా గనిలో పనిచేయడానికి లేదా ఏదైనా ఇతర ప్రమాదకరమైన ఉపాధిలో నిమగ్నం చేయడానికి నియమించరాదు.

4. మతస్వేచ్ఛ హక్కు (ఆర్టికల్స్- 25 నుంచి 28 వరకు

• మనస్సాక్షి స్వేచ్ఛ మరియు స్వేచ్ఛాయుత వృత్తి, అభ్యాసం మరియు మత ప్రచారం (ఆర్టికల్ 25)
• మతపరమైన వ్యవహారాలను నిర్వహించే స్వేచ్ఛ (ఆర్టికల్ 26)
• ఏ మతాన్ని ప్రోత్సహించడానికి పన్నులు చెల్లించకుండా స్వేచ్ఛ (ఆర్టికల్ 27)- ఏదైనా ఒక నిర్దిష్ట మతం లేదా మత సంస్థను ప్రోత్సహించడం లేదా నిర్వహించడం కోసం ఎటువంటి పన్నులు చెల్లించమని ప్రభుత్వం ఏ పౌరుడిని బలవంతం చేయదు.
• కొన్ని విద్యా సంస్థల్లో మత బోధన లేదా ఆరాధనకు హాజరు కాకుండా స్వేచ్ఛ (ఆర్టికల్ 28)

5. సాంస్కృతిక మరియు విద్యా హక్కులు (ఆర్టికల్ 29 & 30)

• అల్పసంఖ్యాక వర్గాల భాష, లిపి, సంస్కృతి పరిరక్షణ (ఆర్టికల్ 29)
• ఒక మత సమాజం మైనారిటీలో ఉన్న చోట, రాజ్యాంగం దాని సంస్కృతి మరియు మత ప్రయోజనాలను పరిరక్షించడానికి వీలు కల్పిస్తుంది.
• విద్యా సంస్థలను స్థాపించి, నిర్వహించే మైనారిటీల హక్కు (ఆర్టికల్ 30)- అటువంటి వర్గాలకు తమకు నచ్చిన విద్యా సంస్థలను స్థాపించే హక్కు ఉంది మరియు మైనారిటీ కమ్యూనిటీ నిర్వహించే అటువంటి విద్యా సంస్థ పట్ల ప్రభుత్వం వివక్ష చూపదు.

6. రాజ్యాంగ పరిష్కారాల హక్కు (ఆర్టికల్ 32)

రాజ్యాంగ పరిష్కారాల హక్కును డాక్టర్ బీఆర్ అంబేడ్కర్ ‘రాజ్యాంగ ‘గా అభివర్ణించారు. రాజ్యాంగ హక్కు భారతీయ పౌరులు తమ ప్రాథమిక హక్కులకు భంగం కలిగితే న్యాయస్థానాన్ని ఆశ్రయించే అధికారం కల్పిస్తుంది. రాజ్యాంగంలో పేర్కొన్న పౌరుల ప్రాథమిక హక్కులను పరిరక్షించడానికి లేదా పరిరక్షించడానికి న్యాయస్థానాలకు ఈ హక్కు అధికారం ఇస్తుంది.

ప్రాథమిక హక్కుల లక్షణాలు

• రాజ్యాంగం ద్వారా గుర్తించబడిన ప్రాథమిక హక్కులు, వ్యక్తులకు అందించబడిన ముఖ్యమైన హక్కులు మరియు రక్షణల సమితి.
• ఈ హక్కులు విడదీయరానివి మరియు ఏ పౌరుడు వదులుకోలేరు.
• ప్రాథమిక హక్కులు చట్టపరంగా పరిరక్షించబడ్డాయి. ఆర్టికల్ 32లో పేర్కొన్న విధంగా సుప్రీం కోర్ట్ మరియు ఆర్టికల్ 226లో పేర్కొన్న విధంగా హైకోర్టులు ప్రాథమిక హక్కుల పరిరక్షణ కోసం రిట్‌లు జారీ చేసే అధికారం కలిగి ఉంటాయి.
• ప్రాథమిక హక్కులు ప్రవేశికలో వ్యక్తీకరించబడిన స్వేచ్ఛ, సమానత్వం మరియు న్యాయం యొక్క విస్తృత ఆదర్శాలను కలిగి ఉంటాయి.
• కొన్ని ప్రాథమిక హక్కులు పౌరులకు మరియు విదేశీయులకు వర్తిస్తాయి.
• ప్రాథమిక హక్కులు ప్రభుత్వాధికారం యొక్క ఏకపక్ష వ్యసనానికి చెక్‌గా పనిచేస్తాయి.
• ప్రాథమిక హక్కులను రాజ్యాంగబద్ధంగా తగ్గించవచ్చు లేదా వారి స్ఫూర్తిని మరియు ఉద్దేశాన్ని సమర్థించే విధంగా పరిమితం చేయవచ్చు.
• ఈ హక్కులను సవరించే అధికారం పార్లమెంటుకు ఉంది.
• కొన్ని ప్రాథమిక హక్కులు ప్రభుత్వం యొక్క బాధ్యతలను సూచిస్తూ ప్రకృతిలో వాస్తవికమైనవి. ఉదాహరణకు, ఆర్టికల్ 17 అంటరానితనాన్ని నిషేధిస్తుంది మరియు ఆర్టికల్ 20 బాల కార్మికులను నిషేధిస్తుంది.
• అన్ని ప్రాథమిక హక్కులు అంతర్లీనంగా అమలు చేయదగినవి. అయితే, ఆర్టికల్స్ 17, 23 మరియు 24లో పేర్కొన్న నిబంధనల ప్రకారం వాటి అమలు కోసం నిర్దిష్ట పార్లమెంట్ చట్టాలు అవసరం.

Sharing is caring!