బ్యాంకు జాతీయీకరణ అనేది ప్రైవేట్ బ్యాంకులను ప్రభుత్వ యాజమాన్యం మరియు నియంత్రణలోకి తీసుకురావడాన్ని సూచిస్తుంది. ఇది ప్రైవేట్ బ్యాంకుల యాజమాన్యం మరియు నిర్వహణను రాష్ట్ర లేదా కేంద్ర ప్రభుత్వానికి బదిలీ చేయడం, వాటిని ప్రభుత్వ యాజమాన్యంలోని సంస్థలుగా చేయడం. బ్యాంకింగ్ రంగంపై నియంత్రణ సాధించేందుకు, ఆర్థిక కార్యకలాపాలను నియంత్రించేందుకు మరియు ఆర్థిక చేరిక మరియు స్థిరత్వాన్ని ప్రోత్సహించేందుకు ప్రభుత్వం ఈ చర్య తీసుకుంది.
APPSC/TSPSC Sure shot Selection Group
బ్యాంకు జాతీయీకరణ దినోత్సవం: 19 జూలై 1969
1947 నుంచి 1955 మధ్యన ప్రైవేట్ బ్యాంకులు విఫలమయ్యాయి అని భావించి వాటిని 19 జూలై 1969న, కాంగ్రెస్ ప్రభుత్వం, ఇందిరా గాంధీ ఆర్డినెన్స్ ద్వారా దేశంలోని 14 వాణిజ్య బ్యాంకులను జాతీయం చేసింది.
- అలహాబాద్ బ్యాంక్
- బ్యాంక్ ఆఫ్ బరోడా
- బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా
- సిండికేట్ బ్యాంక్
- ఇండియన్ ఓవర్సీస్ బ్యాంక్
- UCO బ్యాంక్
- బ్యాంక్ ఆఫ్
- మహారాష్ట్ర బ్యాంక్
- కెనరా బ్యాంక్
- సెంట్రల్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా
- దేనా బ్యాంక్
- ఇండియన్ బ్యాంక్
- పంజాబ్ & సింధ్ బ్యాంక్
- పంజాబ్ నేషనల్ బ్యాంక్
- యునైటెడ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా
బ్యాంకు జాతీయీకరణ చరిత్ర
స్వాతంత్ర్యం తరువాత, అనేక బ్యాంకులు స్థాపించబడ్డాయి, వాటిలో కొన్ని ఇప్పటికీ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా, అలహాబాద్ బ్యాంక్ మరియు పంజాబ్ నేషనల్ బ్యాంక్ వంటివి ఉన్నాయి. ఈ కాలంలో, బ్యాంక్ ఆఫ్ బెంగాల్, బ్యాంక్ ఆఫ్ మద్రాస్ మరియు బ్యాంక్ ఆఫ్ బాంబే యొక్క ఏకీకరణతో సహా గుర్తించదగిన విలీనాలు జరిగాయి, ఇది తరువాత రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియాగా మారింది.
భారతీయ బ్యాంకుల జాతీయీకరణ కాలం అని పిలువబడే రెండవ దశ, 1947 మరియు 1991 మధ్య జరిగింది. ఇందిరా గాంధీ ప్రభుత్వం బ్యాంకులను జాతీయం చేసే ప్రణాళికకు మద్దతు ఇచ్చింది, 1969లో బ్యాంకు జాతీయీకరణ ఆర్డినెన్స్‌కు దారితీసింది. ఈ ఆర్డినెన్స్ జారీ చేసిన తర్వాత, పార్లమెంటు బ్యాంకును అమలులోకి తెచ్చింది. (అండర్‌టేకింగ్‌ల స్వాధీనం మరియు బదిలీ) కంపెనీల చట్టం. ఫలితంగా, బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా, అలహాబాద్ బ్యాంక్, యూనియన్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా, UCO బ్యాంక్, బ్యాంక్ ఆఫ్ మహారాష్ట్ర, పంజాబ్ నేషనల్ బ్యాంక్ మరియు కెనరా బ్యాంక్‌లతో సహా అనేక బ్యాంకులు జాతీయం చేయబడ్డాయి.
1980లో, మరో ఆరు బ్యాంకులు, ఓరియంటల్ బ్యాంక్ ఆఫ్ కామర్స్, విజయా బ్యాంక్, పంజాబ్ అండ్ సింధ్ బ్యాంక్, న్యూ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా, కార్పొరేషన్ బ్యాంక్ మరియు ఆంధ్రా బ్యాంక్ జాతీయీకరణ చేయడంతో రెండో రౌండ్ జాతీయీకరణ జరిగింది. భారత ప్రభుత్వానికి క్రెడిట్ డెలివరీని పెంపొందించడమే లక్ష్యం, దీని ఫలితంగా దేశంలోని దాదాపు తొంభై ఒక్క శాతం బ్యాంకింగ్‌పై ప్రభుత్వ నియంత్రణ ఏర్పడింది.
మూడవ దశ 1991లో ప్రారంభమై ఇప్పటి వరకు కొనసాగుతోంది. ఈ కాలంలో, సరళీకరణ విధానం అమలు చేయబడింది, ఇది సాంకేతికంగా అభివృద్ధి చెందిన కొత్త తరం బ్యాంకుల అధికారానికి దారితీసింది. UTI బ్యాంక్, HDFC బ్యాంక్, ఓరియంటల్ బ్యాంక్ ఆఫ్ కామర్స్, ICICI బ్యాంక్ మరియు ఇండస్ఇండ్ బ్యాంక్ వంటి బ్యాంకులు ఈ సరళీకరణ ప్రక్రియలో భాగంగా ఉద్భవించాయి.
ప్రస్తుత బ్యాంకింగ్ దృష్టాంతంలో, భారతదేశం ప్రైవేట్, ప్రభుత్వ మరియు విదేశీ బ్యాంకుల మిశ్రమాన్ని కలిగి ఉంది, అన్నీ దేశ ఆర్థిక అభివృద్ధికి దోహదం చేస్తున్నాయి. సరళీకరణ ఫలితంగా, స్థాపించబడిన ప్రభుత్వ మరియు విదేశీ బ్యాంకులతో పాటు అనేక ప్రైవేట్ బ్యాంకులు ఉద్భవించాయి.
భారతదేశంలో బ్యాంకుల జాతీయీకరణకు అనేక కారణాలు ఉన్నాయి:
- ప్రైవేట్ రంగాలను పెంచడం: అనేక బ్యాంకులు విఫలమయ్యాయి, ఇది వినియోగదారుల డిపాజిట్ల నష్టానికి దారితీసింది. జాతీయం బ్యాంకింగ్ వ్యవస్థపై స్థిరత్వం మరియు నమ్మకాన్ని అందించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది, ప్రజల పొదుపులు రక్షించబడిందని నిర్ధారిస్తుంది.
- వ్యవసాయ రంగానికి సహాయపడటం: జాతీయం చేయడానికి ముందు, బ్యాంకులు ప్రధానంగా పెద్ద పరిశ్రమలు మరియు వ్యాపారాలకు సేవ చేయడంపై దృష్టి సారించాయి, గ్రామీణ మరియు వ్యవసాయ రంగాలను నిర్లక్ష్యం చేశాయి. జాతీయం వ్యవసాయ రంగానికి మద్దతు ఇవ్వడానికి మరియు గ్రామీణ ప్రాంతాలకు ఆర్థిక సేవలను అందించడానికి నిబద్ధతతో కూడి ఉంది.
- భారతదేశం యొక్క బ్యాంకింగ్ నెట్‌వర్క్‌ను విస్తరించడం: జాతీయం దేశవ్యాప్తంగా కొత్త బ్యాంక్ శాఖల స్థాపనకు దోహదపడింది, గతంలో తక్కువ ప్రాంతాలు మరియు సంఘాలకు బ్యాంకింగ్ సేవలు మరియు ఆర్థిక చేరికలను విస్తృతం చేస్తుంది.
- వ్యక్తిగత పొదుపులను సమీకరించడం: బ్యాంకులను జాతీయం చేయడం ద్వారా, బ్యాంకింగ్ సేవలకు ప్రాప్యత పెరిగింది, అధికారిక ఆర్థిక వ్యవస్థకు వెలుపల ఉంచడం కంటే బ్యాంకుల్లో తమ డబ్బును ఆదా చేయమని ప్రజలను ప్రోత్సహిస్తుంది. ఇది వ్యక్తిగత పొదుపులను సమీకరించటానికి సహాయపడింది, ఇది ఉత్పాదక పెట్టుబడులు మరియు ఆర్థిక అభివృద్ధికి ఉపయోగించబడుతుంది.
- ఆర్థిక మరియు రాజకీయ కారకాలు: 1962 మరియు 1965 లో యుద్ధాల ప్రభావం భారత ఆర్థిక వ్యవస్థను దెబ్బతీసింది. బ్యాంకుల్లో డిపాజిట్లను పెంచడం ద్వారా ఆర్థిక వ్యవస్థను పెంచడానికి జాతీయం ఒక సాధనంగా భావించబడింది, ఆర్థిక వృద్ధికి తోడ్పడటానికి స్థిరమైన ఆర్థిక వ్యవస్థను అందిస్తుంది.
- మొత్తంమీద, భారతదేశంలో బ్యాంకుల జాతీయం దైహిక సమస్యలను పరిష్కరించడం, ఆర్థికాభివృద్ధిని ప్రోత్సహించడం మరియు సమాజంలోని అన్ని విభాగాలకు బ్యాంకింగ్ సేవలకు సమానమైన ప్రాప్యతను నిర్ధారించడం లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది.
భారతదేశంలో బ్యాంకుల జాతీయం యొక్క విమర్శలు:
సామాజిక-ఆర్థిక సవాళ్లు: పేదరికం నిర్మూలన మరియు అట్టడుగు అభివృద్ధికి మద్దతు ఇవ్వాలనే లక్ష్యం ఉన్నప్పటికీ, ప్రభుత్వ రంగ బ్యాంకులు గ్రామీణ వర్గాలను సమర్థవంతంగా ఆర్థిక సహాయం చేయలేకపోయాయి మరియు ఉద్ధరించలేకపోయాయి. ఇది గ్రామీణ జనాభాకు తగిన మద్దతు లేకపోవటానికి దారితీసింది మరియు సమగ్ర వృద్ధికి ఆటంకం కలిగించింది.
ప్రైవేట్ బ్యాంకులతో పోటీ: ప్రభుత్వ మద్దతు మరియు పెరిగిన డిపాజిట్లు ఉన్నప్పటికీ, ప్రభుత్వ రంగ బ్యాంకులు ప్రైవేట్ బ్యాంకుల నుండి, ముఖ్యంగా పనితీరు మరియు సామర్థ్యం పరంగా గట్టి పోటీని ఎదుర్కొన్నాయి. ప్రైవేట్ బ్యాంకులు తరచూ తమ ప్రజా ప్రత్యర్ధులను అధిగమించి, జాతీయం యొక్క ప్రభావం గురించి ప్రశ్నలను లేవనెత్తుతున్నాయి.
ఆర్థిక చేరికను సాధించడంలో వైఫల్యం: జాతీయం సమాజంలోని అన్‌బ్యాంక్ మరియు నిరుపేద విభాగాలకు బ్యాంకింగ్ సేవలను తీసుకురావడం. ఏదేమైనా, ఈ లక్ష్యం పూర్తిగా గ్రహించబడలేదు మరియు ఆర్థిక చేరిక సవాలుగా ఉంది. ఆర్థిక చేరికను ప్రోత్సహించే ప్రయత్నాలు పాక్షికంగా మాత్రమే విజయవంతమయ్యాయి మరియు చాలా మందికి ఇప్పటికీ అధికారిక బ్యాంకింగ్ సేవలకు ప్రాప్యత లేదు.
ప్రభుత్వ ప్రచారాల పరిమిత ప్రభావం: ఆర్థిక చేరికను ప్రోత్సహించడానికి జాన్ ధాన్ యోజన వంటి కార్యక్రమాలు ప్రారంభించగా, ప్రభావం పరిమితం చేయబడింది మరియు జనాభాలో ముఖ్యమైన భాగాలు అధికారిక బ్యాంకింగ్ వ్యవస్థ నుండి మినహాయించబడ్డాయి.
మొత్తంమీద, జాతీయం యొక్క విమర్శలు సామాజిక-ఆర్థిక లక్ష్యాలను సాధించడంలో, ప్రైవేట్ బ్యాంకులతో పోటీ పడటం మరియు దేశంలో ఆర్థిక చేరికలను పూర్తిగా గ్రహించడంలో సవాళ్ళ చుట్టూ తిరుగుతాయి. ఈ విమర్శలు జాతీయం విధానం యొక్క ప్రభావం మరియు బ్యాంకింగ్ రంగంలో తదుపరి సంస్కరణల అవసరం గురించి కొనసాగుతున్న చర్చలకు దారితీశాయి.
| మరింత చదవండి: | |
| తాజా ఉద్యోగ ప్రకటనలు | ఇక్కడ క్లిక్ చేయండి |
| ఉచిత స్టడీ మెటీరియల్ (APPSC, TSPSC) | ఇక్కడ క్లిక్ చేయండి |
| ఉచిత మాక్ టెస్టులు | ఇక్కడ క్లిక్ చేయండి |
