Table of Contents
क्रियाविशेषण अव्यय
क्रियाविशेषण: क्रियापदाची विशेष माहिती सांगून क्रियापदाची व्याप्ती मर्यादित करणार्‍या शब्दाला क्रियाविशेषण असे म्हणतात. ज्याप्रमाणे विशेषण हे नामाबद्दलची विशेष माहिती देते, त्याचप्रमाणे क्रियाविशेषण हे क्रियापदाबद्दल विशेष माहिती देते.
क्रियाविशेषणाचे प्रकार
| अ. क्र. | क्रियाविशेषणाचे प्रकार | क्रियाविशेषण अव्यय |
| 1 | कालवाचक क्रियाविशेषण | |
| कालदर्शक | आधी, सध्या, पूर्वी | |
| सातत्यदर्शक | नित्य, सदा, नेहमी | |
| आवृत्तीदर्शक | दररोज, पुन्हापुन्हा | |
| 2 | स्थलवाचक क्रियाविशेषण | |
| स्थितीदर्शक | येथे, तेथे, जेथे, वर, खाली | |
| गतिदर्शक | इकडून, तिकडून, मागून, पुढून | |
| 3 | रितीवाचक क्रियाविशेषण | असे, तसे जसे, कसे, उगीच, व्यर्थ, फुकट |
| 4 | परिमाणवाचक क्रियाविशेषण | कमी, जास्त, किंचित, जरा, काहीसा, थोडा, क्वचित |
| 5 | प्रश्नार्थक क्रियाविशेषण | का, ना, केव्हा |
| 6 | निषेधार्थक क्रियाविशेषण | न, ना |
शब्दयोगी अव्यये
शब्दयोगी अव्यये: वाक्यामधील जे शब्द स्वतंत्र न येता नामासोबत जोडून येतात आणि या दोन्ही शब्दामिळून तयार होणारा संयुक्त शब्द त्याच वाक्यामधील इतर शब्दांशी असलेला संबंध दर्शवितो. या जोडून येणार्‍या शब्दांना शब्दयोगी अव्यये असे म्हणतात.
शब्दयोगी अव्यय प्रकार
- कालवाचक – पूर्वी, पुढे, आधी, नंतर, पर्यंत, पावेतो, गतिवाचक, आतून, खालून, मधून, पर्यंत.
- स्थलवाचक – आत, बाहेर, मागे, पुढे, मध्ये, अलीकडे, समोर, जवळ, ठायी, पाशी, नजीक.
- करणवाचक – मुळे, योगे, करून, कडून, व्दारा, करवी, हाती
- हेतुवाचक – साठी, कारणे, करिता, अथा, प्रीत्यर्थ, निमित्त, स्तव
- व्यक्तिरेखा वाचक – शिवाय, खेरीज, विना, वाचून, व्यक्तिरिक्त, परता
- तुलनावाचक – पेक्षा, तर, तम, मध्ये, परीस
- योग्यतावाचक – योग्य, सारखा, समान, सम, सयान, प्रमाणे, बरहुकूम
- कैवल्यवाचक – मात्र, ना, पण, फक्त, केवळ
- संग्रहवाचक – सुद्धा, देखील, ही, पण, बारीक, केवळ, फक्त
- संबंधवाचक – विषयी, विशी, विषयी
- साहचर्यवाचक – बरोबर, सह, संगे, सकट, सहित, रावे, निशी, समवेत
- भागवाचक – पैकी, पोटी, आतून
- विनिमयवाचक – बद्दल, ऐवजी, जागी, बदली
- दिकवाचक – प्रत, प्रति, कडे, लागी
- विरोधावाचक – विरुद्ध, वीण, उलटे, उलट
- परिणाम वाचक – भर
उभयान्वयी अव्यये
उभयान्वयी अव्यये: दोन किंवा अधिक शब्द, अथवा दोन किंवा अधिक वाक्ये जोडणार्‍या अविकारी शब्दाला अभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात.
उभायान्वयी अव्ययाचे 2 प्रकार पडतात.
- समानत्वदर्शक / प्रधानत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये.
- असमानत्वदर्शक / गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये
समानत्वदर्शक / प्रधानत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये: यांचे पुढील 4 प्रकार पडतात.
1. समुच्चयबोधक उभयान्वयी अव्यय: दोन प्रधान किंवा मुख्य वाक्ये व, अन्, शिवाय यांसारख्या उभयान्वयी अव्ययांनी जोडून त्याचा मिलाफ किंवा समुच्चय करतात अशा उभयान्वयी अव्ययांना समुच्चय बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा व, आणि
2. विकल्पबोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा वाक्यांना जोडणारी अथवा, वा, की, किंवा, ही उभयान्वयी अव्यये दोन किंवा अनेक गोष्टींपैकी एकाची अपेक्षा दर्शवितात म्हणजेच हे किंवा ते किंवा त्यापैकी एक असा अर्थ सूचित करतात अशा अव्ययांना विकल्प बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. की, किवा, अगर
3. न्यूनत्व बोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा दोन वाक्यांना जोडणारी पण, परंतु, परी, बाकी, ही अव्यये पहिल्या वाक्यामध्ये काही उणीव, कमी, दोष असल्याचा आशय किंवा भाव व्यक्त करतात अशा अव्ययांना न्यूनत्व बोधक उभयन्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. परंतु, पण, बाकी, किंतु
4. परिणाम बोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा दोन वाक्यांना जोडणार्‍या उभयान्वयी अव्ययामुळे घडलेल्या एका वाक्यात घडलेल्या घटनेचा परिणाम पुढील वाक्यावर झाल्याचा बोध होत असेल तर अशी वाक्य जोडणार्‍या अव्ययांना परिणामबोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. म्हणून, याकरिता, सबब
असमानत्वदर्शक / गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये: यांचे पुढील 4 प्रकार पडतात.
1. स्वरूपबोधक उभयान्वयी अव्यय: उभयान्वयी अव्ययांनी जोडलेल्या दोन वाक्यातील प्रधान वाक्याचा खुलासा गौण वाक्ये करतो त्या अव्ययास स्वरूप बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. म्हणून, म्हणजे, की
2. उद्देशबोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा म्हणून, सबब, यास्तव, कारण, की यासारख्या शब्दांनी जोडलेल्या गौण वाक्यामुळे हे मुख्य वाक्याचा उद्देश किंवा हेतु दर्शविला जातो तेव्हा त्यास उद्देश बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. म्हणून, सबब, यास्तव
3. करणबोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा कारण, व, का, की या अव्ययांमुळे प्रधान वाक्यातील क्रिया घडण्याचे कारण गौणत्व वाक्यामधून व्यक्त होते अशा अव्ययांना कारण बोधक उभयान्वयी अव्यये म्हणतात. उदा. कारण, का, की इत्यादी.
4. संकेतबोधक उभयान्वयी अव्यय: जेव्हा मुख्य गौण वाक्ये जर-तर किंवा जरी-तरी या उभयान्वयी अव्ययामुळे जोडली जाऊन तायातून संकेत व्यक्त होत असेल त्या अव्यवयांना संकेत बोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. उदा. जर-तर
केवलप्रयोगी अव्यय
केवल प्रयोगी अव्यय: आपल्या मनातील दु:ख, आश्चर्य इत्यादी भावना व्यक्त करणार्‍या शब्दांना केवलप्रयोगी अव्यय किंवा उद्गारवाची शब्द असे म्हणतात. त्याचे प्रकार व उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत.
- हर्षदर्शक : अहाहा, वाहवा, वा, अहा, वा-वा, ओ-हो
- शोकदर्शक : आई ग, अगाई, हाय, हायहाय, ऊं, अं, अरेरे
- आश्चर्यदर्शक : ऑ, ओहो, अबब, अहाहा, बापरे, ओ, अरेच्या
- प्रशंसादर्शक : छान, वाहवा, भले, शाब्बास, ठीक, फक्कड खाशी
- संमतीदर्शक : ठीक, जीहा, हा, बराय, अच्छा
- विरोधदर्शक : छेछे, अहं, ऊं, हू, हॅट, छट, छे, च
- तिरस्कारदर्शक : शी, शु, शिक्क, इश्श, हुडत, हुड, फुस, हत, छत, छी
- संबोधनदर्शक : अग, अरे, अहो, ए, अगा, अगो, बा, रे
अव्यय व त्यांचे प्रकार: नमुना प्रश्न
प्रश्न 1. मी परवा गावाला जाईल. या वाक्यातील अव्ययाचा प्रकार ओळखा.
(a) गतिदर्शक क्रियाविशेषण अव्यय
(b) सातत्यदर्शक क्रियाविशेषण अव्यय
(c) कालदर्शक क्रियाविशेषण अव्यय
(d) आवृत्तीदर्शक क्रियाविशेषण अव्यय
उत्तर- (c)
प्रश्न 2. उद्यापासून मी अभ्यास करणार आहे. या वाक्यातील अव्ययाचा प्रकार ओळखा.
(a) गतिवाचक शब्दयोगी अव्यय
(b) स्थलवाचक शब्दयोगी अव्यय
(c) करणवाचक शब्दयोगी अव्यय
(d) योग्यतावाचक शब्दयोगी अव्यय
उत्तर- (a)
प्रश्न 3. तुला पेन हवा कि पेन्सिल? या वाक्यातील अव्यय ओळखा.
(a) समुच्चयबोधक उभयान्वयी अव्यय
(b) विकल्पबोधक उभयान्वयी अव्यय
(c) न्यूनत्व बोधक उभयान्वयी अव्यय
(d) परिणाम बोधक उभयान्वयी अव्यय
उत्तर- (b)
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.
