मराठी व्याकरण : भाग 1 – वर्णमाला आणि शब्दांच्या जाती | Food Supply Inspector Exam : Last Minute Revision

मराठी व्याकरण: वर्णमाला

वर्णमाला: तोंडावाटे निघणार्‍या मूलध्वनीला वर्ण असे म्हणतात. मराठीत एकूण 52 वर्ण आहेत. ते खालीलप्रमाणे

स्वर: अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, लू, ए, ऐ, ओ, औ, अं, अ:, ॲ, ऑ

व्यंजन: क, ख, ग, घ, ङ, च, छ, ज, झ, त्र, ट, ठ, ड, ढ, ण, त, थ, द, ध, न, प, फ, ब, भ, म, य, र, ल, व, श, ष, स, ह, ळ, क्ष, ज्ञ

(मराठीत मुळचे 48 वर्ण होते. पण महाराष्ट्र शासन निर्णया नुसार ॲ, ऑ हे इंग्लिश मधील स्वर . व क्ष, ज्ञ यांना विशेष संयुक्त व्यंजन या 4 वर्णाचा वर्णमालेत समावेश करण्यात आला.)

स्वर आणि व्यंजन यांचे उपप्रकार आहेत ते खालील तक्त्यात दिले आहे.

स्वरांचे प्रकार

व्यंजनाचे प्रकार

शब्दांच्या जाती

विकारी शब्द: लिंग, वचन व विभक्ती मुळे ज्या शब्दात बदल होतो त्यास विकारी शब्द असे म्हणतात. (नाम, सर्वनाम, विशेषण, क्रियापद)

अविकारी शब्द: लिंग, वचन व विभक्ती मुळे ज्या शब्दात बदल होत नाही त्यास विकारी शब्द असे म्हणतात.

नाम

नाम: सृष्टीतील कोणत्याही घटकाला ओळखण्यासाठी वापरण्यात येणारा विकारी शब्द म्हणजे नाम होय. नामाचे प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत.

नामाचे प्रकार: 

1. सामान्य नाम
2. विशेष नाम
3. भाववाचक नाम

सामान्य नाम: एकाच जातीच्या पदार्थातील समान गुणधर्मामुळे त्या वस्तूला जे सर्वसामान्य नाव दिले जाते त्याला ‘सामान्य नाम’ असे म्हणतात. उदा. घर, मुलगी, पाणी, सोने

सामान्य नामाचे दोन प्रकार पडतात.

1. पदार्थवाचक नाम: तांबे, कापड, पीठ
2. समूहवाचक नाम: जुडी, ढिगारा

विशेष नाम: ज्या नामाने जातीचा बोध होत नसून त्या जातीतील एका विशिष्ट व्यक्तीचा, वस्तूचा किंवा प्राण्याचा बोध होतो त्यास ‘विशेष नाम’ असे म्हणतात. उदा. राम, निखील, औरंगाबाद

भाववाचक नाम: ज्या नामाने प्राणी किंवा वस्तु यांच्यामध्ये असलेल्या गुण, धर्म, किंवा भाव यांचा बोध होतो. त्याला ‘भाववाचक नाम’ असे म्हणतात. उदा. सौंदर्य, धैर्य, गर्व

सर्वनाम

सर्वनाम: वाक्यातील नामाचा वारंवार होणारा उच्चार टाळावा म्हणून नामाच्या ऐवजी येणार्‍या शब्दाला सर्वनाम असे म्हणतात.

सर्वनामाचे प्रकार खालीलप्रमाणे आहे.

1. पुरुषवाचक सर्वनाम
2. दर्शक सर्वनाम
3. संबंधी सर्वनाम
4. प्रश्नार्थक सर्वनाम
5. सामान्य / अनिश्चित सर्वनाम
6. आत्मवाचक सर्वनाम

पुरुषवाचक सर्वनाम: पुरुषवाचक सर्वनामाचे तीन प्रकार पडतात.

• प्रथम पुरुषवाचक : स्वतः चा उल्लेख करणे (मी, आम्ही, आपण)
• द्वितीय पुरुषवाचक : समोरच्या व्यक्तीचा उल्लेख करणे (तू, तुम्ही)
• तृतीय पुरुषवाचक : तिसर्‍या व्यक्तींचा उल्लेख करणे (तो, ती, ते)

दर्शक सर्वनाम: जवळची किंवा दूरची वस्तू दाखविण्याकरीता जे सर्वनाम वापरले जाते. त्यास दर्शक सर्वनाम म्हणतात. उदा. हा, ही, हे, तो, ती, ते.

संबंधी सर्वनाम: वाक्यात पुढे येणार्‍या दर्शक सर्वनामांशी संबंध दाखविणार्‍या सर्वनामाला संबंधी सर्वनाम असे म्हणतात. उदा.जो, जी, जे, ज्या

प्रश्नार्थक सर्वनाम: ज्या सर्वनामाचा उपयोग वाक्यात प्रश्न विचारण्यासाठी केला जातो त्या सर्वनामास प्रश्नार्थक सर्वनाम असे म्हणतात. उदा. कोण, कुणास, काय, कोणी

सामान्य / अनिश्चित सर्वनाम: कोण, काय, कोणी, कोणास, कोणाला, ही सर्वनामे वाक्यात प्रश्न विचारण्यासाठी न येता ती कोणत्या नामाबद्दल आली आहे ते निश्चित सांगता येत नाही तेव्हा त्यांना अनिश्चित सर्वनाम म्हणतात. उदा. कोणी कोणास चीडवू नये.

आत्मवाचक सर्वनाम: एकाच वाक्यात आधी आलेल्या नामाचा किंवा सर्वनामाचा पुन्हा उल्लेख करतांना ज्या सर्वनामाचा उपयोग होतो. त्याला आत्मवाचक सर्वनाम असे म्हणतात. उदा. स्वतः

विशेषण

विशेषण: नामाबद्दल विशेष माहिती सांगणार्‍या शब्दास विशेषण असे म्हणतात.

विशेषणाचे प्रकार: विशेषणाची प्रमुख तीन प्रकार पडतात

1. गुणवाचक विशेषण
2. संख्यावाचक विशेषण
3. सार्वनामिक विशेषण

गुणवाचक विशेषण: नामाचा कोणत्याही प्रकारचा गुण किंवा विशेष माहिती दाखविणाऱ्या विशेषणाला “गुणवाचक विशेषण” असे म्हणतात. उदा. सुंदर, गोड, कडू

संख्यावाचक विशेषण: ज्या विशेषणांच्या योगाने नामाची संख्या दाखविली जाते त्यास संख्या विशेषण असे म्हणतात.संख्यावाचक विशेषणाचे प्रकार व उदा. खाली दिलेली आहे

• गणनावाचक: एक, दोन,
• क्रमवाचक: पहिला, पाचवा
• आवृत्तिवाचक: द्विगुणीत
• पृथ्वकत्व वाचक: एक एक
• अनिश्चित: काही, सर्व

सार्वनामिक विशेषण: सर्वनामांपासून बनलेल्या विशेषणांना सार्वनामिक विशेषण असे म्हणतात. उदा. हे, ते, असले

क्रियापद

क्रियापद: वाक्यामधील क्रिया दर्शविणार्‍या ज्या विकारी शब्दामुळे वाक्यातील क्रिया दर्शविली जाते व त्या वाक्याचा अर्थ पूर्ण होतो. वाक्यातील अशा क्रियावाचक शब्दाला क्रियापद असे म्हणतात.

क्रियापदाचे प्रकार

• सकर्मक क्रियापद
• अकर्मक क्रियापद

सकर्मक क्रियापद: ज्या वाक्याचा अर्थ पूर्ण होण्याकरिता जेव्हा कर्माची गरज असते, त्या क्रियापदाला त्या वाक्यातील सकर्मक क्रियापद असे म्हणतात. उदा. पक्षी मासा पकडतो.

अकर्मक क्रियापद: ज्या क्रियापदांचा अर्थ पूर्ण होण्यासाठी कर्मांची आवश्यकता नसते. म्हणजे क्रिया कर्त्यापासून सुरू होते व कर्त्यापाशीच थांबते त्यांना ‘अकर्मक क्रियापदे’ असे म्हणतात. उदा. ते उठले.

क्रियाविशेषण

क्रियाविशेषण: क्रियापदाची विशेष माहिती सांगून क्रियापदाची व्याप्ती मर्यादित करणार्‍या शब्दाला क्रियाविशेषण असे म्हणतात. 

शब्दयोगी अव्यये

शब्दयोगी अव्यये: वाक्यामधील जे शब्द स्वतंत्र न येता नामासोबत जोडून येतात आणि या दोन्ही शब्दामिळून तयार होणारा संयुक्त शब्द त्याच वाक्यामधील इतर शब्दांशी असलेला संबंध दर्शवितो. या जोडून येणार्‍या शब्दांना शब्दयोगी अव्यये असे म्हणतात.

शब्दयोगी अव्यय प्रकार

• कालवाचक – पूर्वी, पुढे, आधी, नंतर, पर्यंत, पावेतो, गतिवाचक, आतून, खालून, मधून, पर्यंत.
• स्थलवाचक – आत, बाहेर, मागे, पुढे, मध्ये, अलीकडे, समोर, जवळ, ठायी, पाशी, नजीक.
• करणवाचक – मुळे, योगे, करून, कडून, व्दारा, करवी, हाती
• हेतुवाचक – साठी, कारणे, करिता, अथा, प्रीत्यर्थ, निमित्त, स्तव
• व्यक्तिरेखा वाचक – शिवाय, खेरीज, विना, वाचून, व्यक्तिरिक्त, परता
• तुलनावाचक – पेक्षा, तर, तम, मध्ये, परीस
• योग्यतावाचक – योग्य, सारखा, समान, सम, सयान, प्रमाणे, बरहुकूम
• कैवल्यवाचक – मात्र, ना, पण, फक्त, केवळ
• संग्रहवाचक – सुद्धा, देखील, ही, पण, बारीक, केवळ, फक्त
• संबंधवाचक – विषयी, विशी, विषयी
• साहचर्यवाचक – बरोबर, सह, संगे, सकट, सहित, रावे, निशी, समवेत
• भागवाचक – पैकी, पोटी, आतून
• विनिमयवाचक – बद्दल, ऐवजी, जागी, बदली
• दिकवाचक – प्रत, प्रति, कडे, लागी
• विरोधावाचक – विरुद्ध, वीण, उलटे, उलट
• परिणाम वाचक – भर

उभयान्वयी अव्यये

उभयान्वयी अव्यये: दोन किंवा अधिक शब्द, अथवा दोन किंवा अधिक वाक्ये जोडणार्‍या अविकारी शब्दाला अभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात.

उभायान्वयी अव्ययाचे 2 प्रकार पडतात.

1. समानत्वदर्शक / प्रधानत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये.
2. असमानत्वदर्शक / गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्यये

केवल प्रयोगी अव्यय

केवल प्रयोगी अव्यय: आपल्या मनातील दु:ख, आश्चर्य इत्यादी भावना व्यक्त करणार्‍या शब्दांना केवलप्रयोगी अव्यय किंवा उद्गारवाची शब्द असे म्हणतात. त्याचे प्रकार व उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत.

• हर्षदर्शक : अहाहा, वाहवा, वा, अहा, वा-वा, ओ-हो
• शोकदर्शक : आई ग, अगाई, हाय, हायहाय, ऊं, अं, अरेरे
• आश्चर्यदर्शक : ऑ, ओहो, अबब, अहाहा, बापरे, ओ, अरेच्या
• प्रशंसादर्शक : छान, वाहवा, भले, शाब्बास, ठीक, फक्कड खाशी
• संमतीदर्शक : ठीक, जीहा, हा, बराय, अच्छा
• विरोधदर्शक : छेछे, अहं, ऊं, हू, हॅट, छट, छे, च
• तिरस्कारदर्शक : शी, शु, शिक्क, इश्श, हुडत, हुड, फुस, हत, छत, छी
• संबोधनदर्शक : अग, अरे, अहो, ए, अगा, अगो, बा, रे

Note: महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!