सूर्यमाला: निर्मिती, ग्रह, तथ्य आणि प्रश्न, WRD भरतीसाठी अभ्यास साहित्य

सूर्यमाला: निर्मिती, ग्रह, तथ्य आणि प्रश्न

सूर्यमाला: निर्मिती, ग्रह, तथ्य आणि प्रश्न: भूगोलात महत्वाचा घटकांपैकी एक म्हणजे आपली सूर्यमाला यावर स्पर्धा परीक्षेत बऱ्याचदा प्रश्न विचारले जातात. जसे की सर्वात जास्त उपग्रह कोणत्या ग्रहाला आहे, सूर्यमालेतील बटू ग्रह  (Dwarf Planet) कोणता या सारख्या प्रश्नाची उत्तरे आपल्याला माहित पाहिजे. आज या लेखात आपण आपली सौरप्रणाली (Our Solar System) याबद्दल संपूर्ण माहिती पाहणार आहोत.

सूर्यमाला: निर्मिती, ग्रह, तथ्य आणि प्रश्न विहंगावलोकन 

आपली सौरप्रणाली

आपली सौरप्रणाली: आपल्या सूर्यमालामध्ये (Our Solar System) प्रामुख्याने सूर्य म्हणून ओळखला जाणारा एक मोठा तारा आणि त्याभोवती फिरणारी प्रत्येक गोष्ट असते, ज्यात ग्रह, चंद्र, लघुग्रह, धूमकेतू आणि उल्कापिंड यांचा समावेश आहे. सौरमालेत 200+ चंद्र, हजारो धूमकेतू आणि लाखो लघुग्रह असलेले एकूण 8 ग्रह आणि 5 बटू ग्रह आहेत.

हा आकाशगंगेचा एक भाग आहे जो सर्पिल आहे आणि त्याचे केंद्र बनवते. सूर्यमालेची किनार सूर्यापासून सुमारे 9 अब्ज मैल (15 अब्ज किलोमीटर) अंतरावर असल्याचा अंदाज शास्त्रज्ञांनी व्यक्त केला आहे. सध्या आपली सौरप्रणाली आतापर्यंत च्या जीवनाला आधार देणारे एकमेव आहे परंतु शास्त्रज्ञ ताज्या निष्कर्षांसाठी आंतरतारकीय जागा आणि इतर पर्यायांचा शोध घेत आहेत. ग्रह, चंद्र इत्यादींसह आपल्या सौरमालेबद्दल संपूर्ण तपशील पहा.

त्याला “सौरप्रणाली” असे नाव का दिले जाते?

त्याला “सौरप्रणाली” असे नाव का दिले जाते?: आपली ग्रहप्रणाली आकाशगंगेत आहे आणि सूर्य केंद्रस्थानी आहे. सर्व ग्रह सूर्यानावाच्या मोठ्या ताऱ्याभोवती फिरतात. म्हणूनच, आपल्या ग्रहप्रणालीला सूर्याशी संबंधित कोणत्याही गोष्टीला सौर म्हणून ओळखले जाते.

सौरमालेची निर्मिती

सौरमालेची निर्मिती: बर्‍याच शास्त्रज्ञांचे मत आहे की आपली सौर यंत्रणा (Our Solar System) एका विशाल, फिरणार्‍या वायू आणि सौर नेबुला (तेजोमेघ) म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या ढगातून निर्माण झाली आहे. तेजोमेघ त्याच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे कोसळत असताना तो वेगाने फिरला आणि डिस्कमध्ये सपाट झाला.

बहुतेक साहित्य केंद्राकडे खेचले गेले ज्यामुळे सूर्य तयार झाला. डिस्कमधील इतर कण एकमेकांना भिडले आणि ग्रहनिस्यम म्हणून ओळखल्या जात असलेल्या लघुग्रहांच्या आकाराच्या वस्तू तयार करण्यासाठी एकत्र चिकटले. त्यातील काही लघुग्रह, धूमकेतू, चंद्र आणि ग्रह नावाचे खडकाळ पृष्ठभाग बनले. सूर्यापासून सौर वारा इतका शक्तिशाली होता की त्याने हायड्रोजन आणि हेलियम सारखे बहुतेक हलके घटक आतील ग्रहांपासून दूर केले आणि बहुतेक लहान, खडकाळ जग मागे ठेवले. बाह्य प्रदेशात सौर वारा खूपच कमकुवत होता, तथापि, परिणामी वायू दिग्गज बहुतेक हायड्रोजन आणि हेलियमने बनलेले आहेत जे सर्वात बाहेरील ग्रह तयार करतात.

सूर्य

सूर्य: सूर्य हा आपल्या सौरमालेतील आतापर्यंतचा सर्वात मोठी वस्तू (Object) आहे. यात सौरमालेच्या वस्तुमानाच्या 99.8 टक्के वस्तुमान आहे आणि चमकत्या वायूंचा गरम चेंडू आहे. सूर्याचे गुरुत्वाकर्षण सौरमालेला आपल्या कक्षेत सर्व काही ठेवत एकत्र ठेवते. ग्रह सूर्याभोवती दीर्घवृत्तनावाच्या अंडाकृती मार्गांनी प्रदक्षिणा घालतात आणि प्रत्येक दीर्घवृत्ताच्या सूर्याचा थोडासा ऑफ-सेंटर असतो. सूर्याच्या (Our Solar System) ऊर्जेशिवाय पृथ्वीवर जीवन राहणार नाही.

सौरमालेतील ग्रह

सौरमालेतील ग्रह: आपल्या सौरमालेमध्ये (Our Solar System) आठ ग्रह आहेत जे लंबवर्तुळाकार कक्षेत सूर्याभोवती फिरत आहेत. बुध, शुक्र, पृथ्वी आणि मंगळ या जवळच्या चार ग्रहांना स्थलीय ग्रह म्हणतात, याचा अर्थ त्यांचा पृष्ठभाग कठोर खडकाळ आहे. गुरू, शनी, युरेनस आणि नेपच्यून या सौरमालेतील सर्वात दूरच्या चार ग्रहांना वायू दिग्गज म्हणतात. हे ग्रह खूप मोठे आहेत आणि त्यांचा पृष्ठभाग वायू घटकांनी बनलेला आहे (बहुतेक हायड्रोजन).

1. बुध

• हा सूर्याच्या सर्वात जवळचा ग्रह आहे.
• हा आपल्या सौरमालेतील सर्वात लहान ग्रह आहे.
• सूर्योदयापूर्वी किंवा सूर्यास्तानंतर, क्षितिजाजवळ हे पाहिले जाऊ शकते.
• त्याच्या कक्षेत एक फेरी पूर्ण करण्यासाठी फक्त ८८ दिवस लागतात.
• बुधाला स्वतःचा उपग्रह/चंद्र नाही.
• सगळ्यात गतिशील फिरणारा ग्रह
• अत्यंत हवामान +४००°C आणि –२००°C.
• बुधाला रोमन गॉड ऑफ कॉमर्स म्हणूनही ओळखले जाते.

2. शुक्र

• रात्रीच्या आकाशातील हा सर्वात तेजस्वी ग्रह आहे.
• हा सर्वात उष्ण ग्रह आहे.
• हा तारा नसला तरी त्याला अनेकदा सकाळ किंवा संध्याकाळचा तारा म्हणून संबोधले जाते.
• शुक्राला ‘पृथ्वीचे जुळे’ मानले जाते कारण त्याचा आकार पृथ्वीसारखाच आहे.
• शुक्राला स्वतःचा चंद्र किंवा उपग्रह नाही.
• हे पूर्वेकडून पश्चिमेकडे फिरते तर पृथ्वी पश्चिमेकडून पूर्वेकडे फिरते.

3. पृथ्वी

• पृथ्वी हा सूर्याच्या तिसऱ्या क्रमांकाचा जवळचा ग्रह आहे, तो पाचवा सर्वात मोठा ग्रह आहे.
• पृथ्वीला एकच चंद्र आहे.
• याला ब्लू प्लॅनेट म्हणून ओळखले जाते.

4. मंगळ

• लोह ऑक्साइडच्या उपस्थितीमुळे ते किंचित लालसर दिसते आणि म्हणूनच त्याला लाल ग्रह म्हणूनही ओळखले जाते.
• मंगळावर दोन लहान नैसर्गिक उपग्रह किंवा चंद्र आहेत.
• फोबोस आणि डेमॉस असे दोन उपग्रहांचे नाव आहे.
• निक्स ऑलिम्पिया हा मंगळावर दिसणारा पर्वत आहे जो माउंटन एव्हरेस्टपेक्षा ३ पट जास्त आहे.
• याला युद्धाचा रोमन देव म्हणूनही ओळखले जाते.

5. गुरू

• गुरू हा सौरमालेतील सर्वात मोठा ग्रह आहे.
• गुरूचे वस्तुमान आपल्या पृथ्वीच्या सुमारे ३१८ पट आहे.
• ते त्याच्या अक्षावर खूप वेगाने फिरते.
• त्याच्या आजूबाजूला मंद रिंग्स आहेत.
• यात ७५ चंद्र किंवा नैसर्गिक उपग्रह आहेत.

6. शनी

• शनी रंगात पिवळा दिसतो.
• हा सौरमालेतील दुसऱ्या क्रमांकाचा मोठा ग्रह आहे.
• रिंग्समुळे ते सुंदर दिसते. त्यात ७ मुख्य रिंग्स आहेत.
• यात ८२ चंद्र किंवा नैसर्गिक उपग्रह आहेत.
• शनीमध्येही उपग्रहांची संख्या मोठी आहे.
• सर्व ग्रहांमध्ये हे सर्वात कमी दाट आहे.

7. युरेनस

• मिथेन वायूच्या उपस्थितीमुळे याला ग्रीन प्लॅनेट म्हणतात.
• शुक्राप्रमाणे युरेनसही पूर्वेकडून पश्चिमेकडे फिरतो.
• युरेनसचे पाच प्रमुख चंद्र आहेत: मिरांडा, एरियल, उम्ब्रिएल, टायटिनिया आणि ओबेरॉन. त्याचे एकूण २७ चंद्र आहेत.
• याला प्राचीन ग्रीक देव असेही म्हणतात.
• “साइडवे ग्रह” म्हणून ओळखला जातो कारण तो त्याच्या बाजूला फिरतो.
• दुर्बिणीचा वापर करून सापडलेला पहिला ग्रह.

8. नेपच्यून

• हा सर्वात थंड ग्रह आणि सर्वात वाऱ्याचा ग्रह आहे.
• १४ उपग्रह आहेत.
• किमान ५ मुख्य रिंग्स उपस्थित आहेत.
• व्हॉयेजर २ हे तेथे भेट दिलेले एकमेव अंतराळयान आहे.
• हे एक आईस जायंट आहे.

बटू ग्रह

बटू ग्रह: बटू ग्रह हे सौरमालेतील ग्रहांसारखेच वस्तू आहेत, तथापि, त्यांची व्याख्या अशी केली जाते की ते ग्रह म्हणून नाव घेण्यास पात्र ठरण्याइतपत मोठे नाहीत. सौरमालेमध्ये प्लूटो, सेरेस, एरिस, हाउमेया आणि मेकमेक असे ५ ज्ञात बटू ग्रह आहेत.

धूमकेतू

धूमकेतू: धूमकेतूंना बऱ्याचदा घाणेरडे बर्फाचे गोळे म्हणून ओळखले जाते आणि त्यात प्रामुख्याने बर्फ आणि खडक असतात. जेव्हा धूमकेतूची कक्षा सूर्याच्या जवळ येते, तेव्हा त्याच्या मध्यवर्ती केंद्रकातील बर्फ धूमकेतूच्या सूर्यप्रकाशाच्या बाजूने बाहेर पडणाऱ्या वायूमध्ये बदलतो, जो सौर वाऱ्याने बाहेरच्या दिशेने वाहून लांब शेपटीत तयार होतो.

लघुग्रह पट्टा

लघुग्रह पट्टा: लघुग्रहपट्टा मंगळ आणि गुरू या ग्रहांमधील एक प्रदेश आहे. लघुग्रहाच्या पट्ट्याच्या या प्रदेशात हजारो खडकाळ वस्तू सूर्याभोवती प्रदक्षिणा घालत असतात. ते लहान धुळीसारख्या कणांपासून ते सेरेस या वामन ग्रहापर्यंत आकाराने असतात.

कुईपर बेल्ट

कुईपर बेल्ट: कुईपर पट्टा हा ग्रहांच्या कक्षेबाहेर अस्तित्वात असलेल्या हजारो लहान बॉडीएसचा प्रदेश आहे. कुईपर पट्ट्यातील वस्तूंमध्ये अमोनिया, पाणी आणि मिथेन सारख्या “बर्फ” असतात.

आपल्या ग्रहाबद्दलची तथ्ये: पृथ्वी

आपल्या ग्रहाबद्दलची तथ्ये: पृथ्वी: आपल्या पृथ्वी बद्दल काही तथ्य खाली दिले आहे.

• पृथ्वीचे अंदाजे वय : 4600 दशलक्ष वर्षे.
• पृथ्वी त्याच्या अक्षांवर 23½º झुकलेली आहे आणि अशा प्रकारे त्याच्या कक्षा च्या प्लेनने 66½º कोन बनवते
• सूर्याभोवती फिरण्यासाठी 365 दिवस आणि 5 तास 45 मिनिटे लागतात.
• मोठ्या प्रमाणात पाण्याच्या उपस्थितीमुळे पृथ्वीला “पाणीदार ग्रह” किंवा “निळा ग्रह” म्हणून ओळखले जाते.
• सूर्यापासून येणाऱ्या हानिकारक अल्ट्राव्हायोलेट किरणोत्सर्गापासून जीव वाचवण्यासाठी पृथ्वीच्या वातावरणात ओझोन थराचे संरक्षक ब्लँकेट आहे.
• सूर्यापासून चे अंतर : 1,49,407,000 कि.मी.
• विषुववृत्तीय व्यास : 12753 कि.मी.
• ध्रुवीय व्यास : 12710 कि.मी.
• विषुववृत्तीय परिघा : 40066 कि.मी.
• आवर्तनाचा कालावधी : 23 तास . 56 मीटर. 4.09 सेकंद. (24 तास.)
• क्रांतीचा काळ : 365 दिवस 5 तास 48 मिनिट आणि 45.51 सेकंद.
• एकूण क्षेत्र : 5,10,100,500 चौ.कि.मी.

सौरमालेबद्दलची तथ्ये 

• विश्व किंवा ब्रह्मांडामध्ये लाखो दीर्घिकांचा समावेश असतो. आकाशगंगा म्हणजे गुरुत्वाकर्षणाच्या शक्तींनी एकत्र ठेवलेल्या ताऱ्यांचे एक मोठे एकत्रीकरण आहे.
• आकाशगंगेच्या पलीकडे असलेल्या आकाशगंगांचे अस्तित्व सर्वप्रथम एडविन हबल यांनी १९२४ मध्ये दाखवून दिले. आकाशगंगा एकमेकांपासून दूर जात आहेत आणि त्या ज्या दूर आहेत, तितक्या वेगाने उडत आहेत हे त्याने सिद्ध केले. याचा अर्थ असा की विश्व फुग्यासारखे विस्तारत आहे जे उडवले जात आहे.
• आपली आकाशगंगा मिल्की वे आकाशगंगा आहे (किंवा आकाश गंगा). हे आकारात सर्पिल आहे. यात १०० अब्जपेक्षा जास्त तारे फिरत आहेत आणि त्याच्या केंद्राभोवती फिरत आहेत. आपल्या जवळची आकाशगंगा म्हणजे अँड्रोमेडा.

• बिग बँग थिअरी चे मूल्यमापन आहे की १५ अब्ज वर्षांपूर्वी कॉस्मिक मॅटर (विश्व) अत्यंत संकुचित अवस्थेत होते, ज्यातून विस्ताराची सुरुवात आद्य स्फोटाने झाली. या स्फोटामुळे अतिदाट चेंडू फुटला आणि त्याचे तुकडे अंतराळात टाकले, जेथे ते अजूनही सेकंदाला हजारो मैल वेगाने प्रवास करत आहेत.
• विश्वामध्ये लंबवर्तुळाकार, सर्पिल आणि अनियमित अशा तीन सामान्य प्रकारच्या दीर्घिका आहेत. आकाशगंगा ही एक सर्पिल आकाशगंगा आहे.
• गॅलेक्टिक केंद्राभोवती एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी आपल्या सौरमालेला सुमारे 230 दशलक्ष वर्षे लागतात.
• प्रकाश वर्ष : 3105 किमी/से.च्या वेगाने पोकळीत एका वर्षात प्रकाशाने व्यापलेले अंतर आहे.
• खगोलीय एकक (ए.यू.) : पृथ्वी आणि सूर्य यांच्यातील हे एक अंतर आहे. एक प्रकाश वर्ष 60,000 एयू इतके असते.
• पारसेक: हे पृथ्वीच्या कक्षाच्या क्षुद्र त्रिज्येच्या कमानाच्या एका सेकंदाचे कोन ज्या अंतरावर आहे त्याचे वर्णन करते. हे 3.26 प्रकाश-वर्षांच्या बरोबरीचे आहे.
• ताऱ्याचा रंग त्याच्या पृष्ठभागाचे तापमान दर्शवितो. निळा रंग कमाल तापमान दर्शवितो. मग पिवळा, नंतर लाल इ. येतो.
• तारा जर सूर्याच्या आकाराचा असेल तर तो पांढरा बौना बनतो. त्यांची मध्यवर्ती घनता प्रति घनमीटर १० ग्रॅमपर्यंत पोहोचू शकते.
• आपल्या सौरमालेबाहेरील सर्वात तेजस्वी तारा सिरिअस आहे, ज्याला डॉग स्टार असेही म्हणतात.
• सौरमालेचा सर्वात जवळचा तारा म्हणजे प्रॉक्झिमा सेंटॉरी (४.२ प्रकाशवर्षे दूर). त्यानंतर अल्फा सेंटॉरी (४.३ प्रकाशवर्षे दूर) आणि बर्नार्डचा स्टार (५.९ प्रकाशवर्षे दूर) येतो.

सुर्यामालेवर नमुना प्रश्न 

प्र1. कोणता ग्रह ‘लाल ग्रह’ म्हणून ओळखला जातो?

उत्तर: मंगळ

प्र 2. खालीलपैकी सर्वात मोठे ग्रह कोणते आहेत?

उत्तर: पृथ्वी

प्र 3. पृथ्वीचे जुळे म्हणून कोणता ग्रह ओळखला जातो?

उत्तर : शुक्र

प्र 4. सर्वात तेजस्वी ग्रह आणि सर्वात उष्ण ग्रह कोणता आहे?

उत्तर : शुक्र

प्र 5. आपल्या सौरमालेतील सर्वात मोठा ग्रह कोणता आहे?

उत्तर: गुरू

प्र 6. सौरमालेतील पाचवा सर्वात मोठा ग्रह कोणता आहे?

उत्तर: पृथ्वी

प्र 7. जर सूर्य नसेल तर आकाशाचा रंग कोणता असेल:

उत्तर: काळा

प्र 8. पृथ्वीचा नैसर्गिक उपग्रह कोणता आहे:

उत्तर: चंद्र

प्र 9. पृथ्वीच्या सर्वात जवळचा ग्रह कोणता आहे:

उत्तर : शुक्र

प्र 10. जास्तीत जास्त उपग्रह असलेल्या ग्रहावर कोणता आहे?

उत्तर: शनी

Q11. कोणता ग्रह सूर्याच्या सर्वात जवळ आहे?

Ans. बुध ग्रह सूर्याच्या सर्वात जवळ आहे.

Q12. सूर्यमालेतील सर्वात उष्ण ग्रह कोणता आहे?

Ans. सूर्यमालेतील सर्वात उष्ण ग्रह शुक्र आहे

Q13. कोणत्या ग्रहाचा भूभाग पृथ्वीइतकाच आहे?

Ans. मंगळ ग्रहाचा भूभाग पृथ्वीइतकाच आहे.

Q14. सूर्यमालेतील सर्वात मोठा ग्रह कोणता आहे?

Ans. सूर्यमालेतील सर्वात मोठा गुरु ग्रह आहे.

Adda247 मराठी App | Add247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!