दिशा व अंतर: व्याख्या, संकल्पना आणि सोडवलेले प्रश्न, अन्न व नागरी पुरवठा परीक्षेसाठी उपयुक्त

दिशा आणि अंतर तर्क: दिशा आणि अंतर हा बुद्धिमत्ता चाचणी विभागातील सर्वात महत्वाचा विषय आहे ज्यामधून अन्न व नागरी पुरवठा विभाग भरती यासारख्या विविध स्पर्धा परीक्षांमध्ये प्रश्न विचारले जातात. दिशा आणि अंतर हा स्पर्धा परीक्षांमध्ये उमेदवारांना आढळलेला सर्वात मनोरंजक आणि महत्त्वाचा विषय आहे. दिशा आणि अंतर सोडवणे अवघड आहे, परंतु उमेदवार त्यांचे मूलभूत मुद्दे स्पष्ट असल्यास ते सहजपणे सोडवू शकतात. या लेखात, आपण दिशा आणि अंतर विषयावर तपशीलवार चर्चा करणार आहोत.

दिशा आणि अंतर म्हणजे काय?

दिशा ही एखाद्या वस्तूची दुसर्‍या किंवा कोणत्याही सार्वत्रिक चौकटीच्या सापेक्ष स्थिती असते, अंतर हे एकमेकांच्या सापेक्ष दोन बिंदूंमधील एकूण लांबीचे मोजमाप असते. दिशा आणि अंतर प्रश्न नेहमी एका सरळ रेषेत केले जातात जोपर्यंत विशिष्ट मार्गावर निर्दिष्ट केले जात नाही. स्पर्धा परीक्षेत दिशा आणि अंतर या विषयावर बऱ्याचदा प्रश्न विचारले जातात. दिशा आणि अंतर प्रश्नामध्ये एक प्रकारची दिशा असते. परीक्षेतील दिशा आणि अंतराचे प्रश्न दोन तत्त्वांवर आधारित असतात:

• दिशा
• अंतर

दिशा आणि अंतराचे प्रकार

उमेदवार तर्क विभागात नेहमी दिशा आणि अंतर विषयावर विचारले जाणारे प्रश्न तपासू शकतात.

टर्न अँड रोटेशन आधारित

या प्रकारच्या प्रश्नांमध्ये, इच्छुकांना घड्याळाच्या दिशेने किंवा विरुद्ध दिशेने, तसेच डावीकडे किंवा उजवीकडे वळणे दिले जातात आणि उमेदवारांना त्यांचे शेवटचे स्थान शोधणे आवश्यक आहे.

• उजवे वळण = घड्याळाच्या दिशेने वळण
• डावीकडे वळण = घड्याळाच्या विरुद्ध दिशेने वळण

कोडे दिशा अंतर

या प्रकारच्या दिशा आणि अंतर प्रश्नांमध्ये भिन्न घटक, व्यक्ती एका ओळीत रचल्या जातात आणि प्रश्नांमध्ये दिलेल्या दिशेने फिरतात.

कोडेड दिशा अंतर

या प्रकारात अंतर आणि दिशा सांकेतिक स्वरूपात दिलेली असतात. इच्छुकांनी प्रश्नात दिलेला एन्कोड केलेला वाक्यांश वापरून ते डीकोड करणे आवश्यक असते.

प्रमुख आणि उपदिशा

चार प्रमुख दिशा आणि चार उपदिशा अश्या एकूण 8 दिशा आहेत.

भूगोलात चार प्रमुख दिशा मानल्या जातात:

• पूर्व
• उत्तर
• पश्चिम
• दक्षिण

या चार दिशांखेरीज भारतीय पद्धतीनुसार अष्टदिशांमध्ये खालील चार उपदिशांचा समावेश होतो:

• ईशान्य
• नैर्ऋत्य
• वायव्य
• आग्नेय

दिशा आणि अंतराचे प्रश्न सोडवण्यासाठी टिपा, युक्त्या आणि संकल्पना

• जर आपले तोंड पूर्वेकडे असेल तर डावीकडे वळल्यानंतर आपले तोंड उत्तरेकडे असेल आणि उजवीकडे वळल्यानंतर ते दक्षिणेकडे असेल.
• जेव्हा एखादी व्यक्ती त्याच्या उजव्या बाजूला सरकते तेव्हा तो घड्याळाच्या दिशेने फिरतो.
• जेव्हा एखादी व्यक्ती त्याच्या डाव्या बाजूला सरकते तेव्हा तो घड्याळाच्या विरुद्ध दिशेने सरकतो.
• उत्तरेकडे तोंड करून, डावीकडे वळल्यावर पश्चिमेकडे आणि उजवीकडे वळण घेतल्यावर पूर्वेकडे तोंड होईल.
• जर आपले तोंड दक्षिणेकडे असेल तर डावीकडे वळल्यानंतर आपले तोंड पूर्वेकडे असेल आणि उजवीकडे वळल्यानंतर ते पश्चिमेकडे असेल.
• जर आपले तोंड ईशान्येकडे असेल तर डावीकडे वळल्यानंतर आपले तोंड वायव्य कडे असेल आणि उजवीकडे वळल्यानंतर ते आग्नेय दिशेला असेल.

दिशा आणि अंतर प्रश्न, उत्तरे आणि स्पष्टीकरण

दिशानिर्देश (1-3): माहितीचा काळजीपूर्वक अभ्यास करा आणि खाली दिलेल्या प्रश्नांची उत्तरे द्या.

बिंदू P हा बिंदू Q च्या पश्चिमेला 15m आहे. बिंदू R हा बिंदू S च्या 5m पूर्वेला आहे. बिंदू U बिंदू V च्या उत्तरेला 10m आहे. बिंदू Q बिंदू R च्या 10m उत्तरेस आहे. बिंदू U हा बिंदू T च्या 10m पूर्वेला आहे आणि बिंदू T बिंदू S च्या उत्तरेस 5m आहे.

Q1. बिंदू P आणि बिंदू V मधील सर्वात कमी अंतर किती आहे?
(a) 24m
(b) 25m
(c) √624m
(d) 20m
(e) यापैकी नाही

Q2. बिंदू P च्या संदर्भात U कोणत्या दिशेला आहे?
(a) ईशान्य
(b) उत्तर
(c) आग्नेय
(d) नैऋत्य
(e) यापैकी नाही

Q3. बिंदू V च्या संदर्भात Q बिंदू कोणत्या दिशेने आहे?
(a) उत्तर
(b) ईशान्य
(c) वायव्य
(d) आग्नेय
(e) यापैकी नाही

Q4. मीना पश्चिमेकडे तोंड करून P ला जाण्यासाठी 2 किमी चालते, नंतर डावीकडे वळून 5 किमी चालते. यानंतर, ती उजवीकडे वळते आणि पुन्हा 5 किमी चालते. आता, ती पुन्हा उजवीकडे वळते आणि 4km चालते, नंतर उजवीकडे वळून 5km चालते. आता बिंदू P आणि अंतिम स्थान यामधील सर्वात कमी अंतर किती आहे आणि ती P च्या संदर्भात कोणत्या दिशेने आहे?
(a) 1 किमी, उत्तर
(b) 2 किमी, ईशान्य
(c) 1 किमी, दक्षिण
(d) 2 किमी, नैऋत्य
(e) यापैकी नाही

दिशानिर्देश (5-6): माहिती काळजीपूर्वक वाचा आणि प्रश्नाचे उत्तर द्या:

रोहित बिंदू U पासून चालण्यास सुरुवात करतो, तो पश्चिम दिशेने 10 मीटर चालतो आणि V वर पोहोचतो, त्यानंतर तो उजवीकडे वळतो आणि Z बिंदूवर पोहोचण्यासाठी 15m चालतो. Z बिंदूपासून, तो त्याच्या उजवीकडे वळतो आणि बिंदू F वर पोहोचण्यासाठी 8m चालतो. आता, तो दक्षिण दिशेने 18m चालू लागतो आणि X बिंदूवर पोहोचतो.

Q5. जर बिंदू M हा बिंदू U च्या पश्चिमेस 2m असेल, तर बिंदू Z आणि M मधील सर्वात कमी अंतर किती आहे?
(a) 17m
(b) 19m
(c) 16m
(d) 18m
(e) यापैकी नाही

Q6. बिंदू U च्या संदर्भात F बिंदू कोणत्या दिशेने आहे?
(a) वायव्य
(b) उत्तर
(c) दक्षिण
(d) पश्चिम
(e) ईशान्य

दिशानिर्देश (7-8): माहिती काळजीपूर्वक वाचा आणि खालील प्रश्नांची उत्तरे द्या:

बिंदू B बिंदू C च्या दक्षिणेस आहे जो बिंदू G च्या 5m पश्चिमेस आहे. बिंदू E बिंदू B च्या दक्षिणेस 3m आहे. बिंदू C, बिंदू A च्या 13m ईशान्येस आहे. बिंदू F बिंदू E च्या 5m पूर्वेला आहे. बिंदू A हा बिंदू B च्या पश्चिमेस 12m आहे.

Q7. बिंदू C बिंदू F च्या संदर्भात कोणत्या दिशेने आहे?
(a) उत्तर
(b) नैऋत्य
(c) ईशान्य
(d) वायव्य
(e) यापैकी नाही

Q8. बिंदू C आणि B मधील सर्वात कमी अंतर किती आहे?
(a) 4m
(b) 6m
(c) 5m
(d) 10m
(e) यापैकी नाही

दिशानिर्देश (9-10): खाली दिलेल्या माहितीचा काळजीपूर्वक अभ्यास करा आणि पुढील प्रश्नांची उत्तरे द्या:

बिंदू C बिंदू B च्या उत्तरेकडे 2 मीटर आहे. बिंदू A हा B च्या 1 मीटर पूर्वेला आहे आणि बिंदू H,  बिंदू A च्या दक्षिणेस 2 मीटर आहे. बिंदू G, बिंदू H च्या पश्चिमेस 1 मीटर आहे तर बिंदू D बिंदू G च्या 3 मीटर पूर्वेला आहे आणि बिंदू F बिंदू D च्या 2 मीटर उत्तरेस आहे. बिंदू E बिंदू H आणि बिंदू D च्या अगदी मध्यभागी आहे.

Q9. बिंदू K हा बिंदू F च्या उत्तरेला 2m असल्यास, बिंदू G ते बिंदू K मधील सर्वात कमी अंतर किती आहे?
(a) 8m
(b) 7m
(c) 10m
(d) 5m
(e) यापैकी नाही

Q10. D च्या संदर्भात C बिंदू कोणत्या दिशेने आहे?
(a) ईशान्य
(b) वायव्य
(c) आग्नेय
(d) पश्चिम
(e) यापैकी नाही

दिशानिर्देश (11-10): खाली दिलेल्या माहितीचा काळजीपूर्वक अभ्यास करा आणि पुढील प्रश्नांची उत्तरे द्या:

सात पुस्तके एकमेकांच्या संदर्भात वेगवेगळ्या दिशेने वेगवेगळ्या अंतरावर ठेवली जातात. पुस्तक M पुस्तक T च्या उत्तरेस 7m आहे आणि T O पुस्तकाच्या पूर्वेस 4m आहे. पुस्तक N पुस्तक O च्या दक्षिणेस 8m आणि P पुस्तकाच्या पश्चिमेस 10m आहे. पुस्तक Q पुस्तक R च्या पश्चिमेस 3m आहे आणि P पुस्तकाच्या उत्तरेस 10m वर आहे. पुस्तक S पुस्तक R च्या दक्षिणेस 15m आहे.

Q11. पुस्तक P आणि पुस्तक S मधील सर्वात कमी अंतर किती आहे?

(a) 2√3मीटर

(b) 90मीटर

(c) 3√10मीटर

(d) √34मीटर

(e) 113मीटर

Q12. पुस्तक R च्या संदर्भात M पुस्तक कोणत्या दिशेने आहे?

(a) North-west/ वायव्य

(b) South-east आग्नेय

(c) South/ दक्षिण

(d) North-east /ईशान्य 

(e) West/ पश्चिम

Q13.खालील पाच पैकी चार विशिष्ट प्रकारे एकसारखे असतात आणि अशा प्रकारे एक गट तयार करतात. खालीलपैकी कोणता गटाचा नाही?

(a) N-T

(b) O-M

(c) P-R

(d) S-P

(e) T-Q

दिशानिर्देश (14-17): खालील माहितीचा काळजीपूर्वक अभ्यास करा आणि खाली दिलेल्या प्रश्नांची उत्तरे द्या.

बिंदू A हा बिंदू G जो बिंदू H च्या पश्चिमेस 5m आहे, च्या उत्तरेस 8m आहे. बिंदू C बिंदू A च्या पूर्वेस 10m आणि बिंदू E च्या उत्तरेस 15m आहे. बिंदू B बिंदू H च्या दक्षिणेस 7m आहे आणि बिंदू D च्या पूर्वेस 9m आहे. बिंदू F बिंदू D च्या दक्षिणेस 11m आहे.

Q14. बिंदू F च्या संदर्भात C बिंदू कोणत्या दिशेने आहे?

(a) वायव्य

(b) ईशान्य

(c) नैऋत्य

(d) आग्नेय

(e) दक्षिण

Q15. बिंदू A आणि बिंदू E मधील सर्वात कमी अंतर किती आहे?

(a) 325m

(b) 112m

(c) 3√11m

(d) 5√13m

(e) 121m

Q16. खालीलपैकी कोणते विधान/विधाने सत्य आहे/आहेत?

I. बिंदू G ते बिंदू F पर्यंतचे एकूण अंतर 35m पेक्षा कमी आहे

II. बिंदू B आणि बिंदू E मधील सर्वात कमी अंतर बिंदू G आणि बिंदू H मधील अंतर समान आहे

III. बिंदू A हा बिंदू F च्या वायव्येस आहे

(a) I आणि II दोन्ही

(b) II आणि III दोन्ही

(c) फक्त I

(d)I आणि III दोन्ही

(e) फक्त III

Q17. खालील पाच पैकी चार विशिष्ट प्रकारे एकसारखे असतात आणि अशा प्रकारे एक गट तयार करतात. खालीलपैकी कोणता गटाचा नाही?

(a) D-A

(b) G-C

(c) F-H

(d) E-G

(e) D-C

उत्तर आणि स्पष्टीकरण

दिशानिर्देश (1-3):

S1. Ans (b)

S2. Ans (c)

S3. Ans (c)

S4. Ans (c)

दिशानिर्देश (5-6)

S5. Ans (a)

S6. Ans (a)

दिशानिर्देश (7-8)

S7. Ans (d)

S8. Ans (c)

दिशानिर्देश (9-10)

S8. Ans (d)

S10. Ans (b)

S11. Ans. (d)

Sol.पुस्तक P आणि पुस्तक S मधील सर्वात कमी अंतर √34m आहे.

S12. Ans. (a)

Sol.पुस्तक M पुस्तक R च्या वायव्येस आहे.

S13. Ans. (d)

Sol.पहिला बिंदू पर्याय (d) वगळता दुसऱ्या बिंदूच्या नैऋत्येला आहे.

दिशानिर्देश (14-17)

S14. Ans. (b)

Sol. बिंदू C बिंदू F च्या ईशान्येला आहे.

S15. Ans. (d)

Sol. बिंदू A आणि बिंदू E मधील सर्वात कमी अंतर 5√13m आहे.

S16. Ans. (a)

Sol. I आणि II दोन्ही विधाने सत्य आहेत.

S17. Ans. (d)

Sol. पहिला बिंदू पर्याय (d) वगळता दुसऱ्या बिंदूच्या नैऋत्येला आहे.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!