Table of Contents
1991 मध्ये भारतीय अर्थव्यवस्थेला देय संतुलनाच्या गंभीर संकटाचा सामना करावा लागला ज्याला अन्यथा 1991 चे आर्थिक संकट म्हटले जाते. या आर्थिक संकटाचा मुकाबला करण्यासाठी, केवळ देयकांचा समतोल पुनर्संचयित करण्यासाठी नव्हे तर सुधारणा, पुनर्रचना आणि अर्थव्यवस्थेचे आधुनिकीकरण करण्यासाठी एक व्यापक आर्थिक कार्यक्रम सुरू करण्यात आला. या लेखात आपण 1991 चे आर्थिक संकट समजून घेऊ जे MPSC उमेदवारासाठी महत्त्वाचे आहे.
1991 चे आर्थिक संकट काय होते?
- स्वातंत्र्याच्या वेळी, बहुतेक लोकसंख्येचा उपजीविकेचा एकमेव स्त्रोत म्हणून शेतीमध्ये गुंतलेली होती.
- इंग्रज सरकारच्या पूर्वीच्या धोरणांच्या धोक्यात जसे की जमीनदारी व्यवस्था इत्यादी समस्या होत्या. त्यामुळे पहिल्या आणि दुसऱ्या पंचवार्षिक योजनांमध्ये औद्योगिक विकासाला प्राधान्य देण्यात आले.
- खाजगी मक्तेदारी रोखण्यासाठी, सार्वजनिक क्षेत्राला महत्त्व देण्यात आले, यामुळे प्रचंड खर्च आणि आर्थिक संकट निर्माण झाले.
- याच्या जोडीने आंतरराष्ट्रीय घटनांमुळे तेलाच्या किमतीत वाढ झाली आणि आयात आणि कमी परकीय चलन गंगाजळी यांनी 1991 च्या संकटाला मार्ग दिला.
1991 च्या आर्थिक संकटाला कारणीभूत घटक
- किंमती आणि महागाईचा दर 7% वरून 16.7% पर्यंत वाढल्याने देशाची आर्थिक स्थिती सुधारली.
- गैर-विकास खर्चात वाढ झाल्यामुळे वित्तीय तूट वाढली, याचा परिणाम सार्वजनिक कर्ज आणि व्याज वाढण्यात झाला.
- एकूण सरकारी खर्चाच्या 4% व्याज देय आहेत.
- PSU च्या कामगिरी आणि नफ्यात घट.
- 1990-91 मध्ये भारताचा परकीय चलनाचा साठा कमी झाला आणि 2 आठवड्यांसाठी आयात बिल भरण्यासाठी तो अपुरा झाला.
1991 च्या आर्थिक संकटावर आंतरराष्ट्रीय घटनांचा प्रभाव
- सोव्हिएत युनियनच्या पतनाने हे सिद्ध झाले की भारतीय अर्थव्यवस्थेचे अनुसरण करण्यासाठी समाजवाद योग्य नाही.
- डेंग झियाओपिंग यांनी बाजारपेठेला अनुकूल सुधारणा केल्याने चीनमध्ये औद्योगिक क्रांती.
- 1990-91 च्या आखाती युद्धामुळे पेट्रोलच्या किमती वाढल्या, त्यामुळे आखाती देशांमधून परकीय चलनाचा ओघ कमी झाला ज्यामुळे समस्या आणखी वाढली.
- बॅलन्स ऑफ पेमेंट (BoP) समस्यांना बायपास करण्यासाठी, भारताने आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी (IMF) कडून मोठ्या रकमेचे कर्ज घेतले.
- 1997-99 च्या आशियाई आर्थिक संकटाचा परिणाम भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या आर्थिक वाढीवर झाला.
- तंत्रज्ञानाच्या आयातीवर निर्बंध घालण्यात आले आणि थेट परकीय गुंतवणुकीला (एफडीआय) परावृत्त करण्यात आले.
निष्कर्ष
1991 च्या आर्थिक संकटादरम्यान, सरकारला परिस्थितीमुळे सोन्याच्या साठ्याच्या सुरक्षेसाठी कर्ज घेणे भाग पडले, यामुळे चलनाचे अवमूल्यन झाले आणि त्यानंतर रुपयाचे अंशतः परिवर्तनीयता झाली. आखाती युद्धासारख्या विविध आंतरराष्ट्रीय घडामोडींचा परिणाम रेमिटन्स, व्यापार इत्यादींवर झाला. हे सर्व भारतीय अर्थव्यवस्थेत 1991 च्या आर्थिक संकटाच्या रूपात साक्षीदार झाले होते.
1991 चे आर्थिक संकट PDF डाउनलोड करा
महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.
अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप
