शब्दांच्या जाती : आदिवासी विकास विभाग भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य

शब्दांच्या जाती: आदिवासी विकास विभाग भरती 2023 साठी अभ्यास साहित्य 

महाराष्ट्रातील बहुतेक स्पर्धा परीक्षेमध्ये मराठी भाषा हा विषय असतोच. मराठी भाषेत सर्वात महत्वाचे म्हणजे मराठी व्याकरण. आदिवासी विकास विभाग भरती 2023 परीक्षेमध्ये मराठी विषयात मराठी व्याकरणावर हमखास प्रश्न विचारले जातात. महाराष्ट्रातील स्पर्धा परीक्षांमध्ये मराठी व्याकरणाला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. मराठी व्याकरण हा कमी वेळेमध्ये जास्त गुण मिळवून देणारा विषय आहे. थोड्याशा सरावाने या विषयामध्ये जास्त गुण मिळवता येतात. आज या लेखात आपण मराठी व्याकरणातील शब्दांच्या जाती,त्यांच्या व्याख्या व अधिक सरावासाठी त्यावर काही प्रश्न – उत्तरे याबद्दल माहिती पाहणार आहोत.

शब्दांच्या जाती: विहंगावलोकन

शब्दांच्या जाती म्हणजे शब्दांचे वर्गीकरण. शब्दांच्या जातींनुसार त्यांचे अर्थ आणि वाक्यातील कार्य ठरते. मराठी भाषेत शब्दांच्या आठ जाती आहेत.

शब्दांच्या 8 जाती खालीलप्रमाणे आहेत:

1. नाम
2. सर्वनाम
3. विशेषण
4. क्रियापद
5. क्रियाविशेषण
6. शब्दयोगी अव्यय
7. उभयान्वयी अव्यय
8. केवलप्रयोगी अव्यय

शब्दांच्या जातींची व्याख्या:

1. नाम म्हणजे ज्या शब्दांनी व्यक्ती, वस्तू, स्थान, भाव, क्रिया इत्यादींचे नाव दर्शवले जाते, त्या शब्दांना नाम म्हणतात. उदा., माणूस, घर, मुंबई, प्रेम, चालणे
2. सर्वनाम म्हणजे ज्या शब्दांनी नामाऐवजी नावाचा वापर केला जातो, त्या शब्दांना सर्वनाम म्हणतात. उदा., तो, मी, तुम्ही, आपण, ते, ही, ती, अशी, ती
3. विशेषण म्हणजे ज्या शब्दांनी नामाचे वर्णन केले जाते, त्या शब्दांना विशेषण म्हणतात. उदा., मोठा, लहान, सुंदर, चांगला, वाईट
4. क्रियापद म्हणजे ज्या शब्दांनी कृती, अवस्था किंवा प्रक्रिया दर्शवली जाते, त्या शब्दांना क्रियापद म्हणतात. उदा., जाणे, येणे, बोलणे, खाणे, पिणे
5. क्रियाविशेषण म्हणजे ज्या शब्दांनी क्रियापदाचे वर्णन केले जाते, त्या शब्दांना क्रियाविशेषण म्हणतात. उदा., लवकर, हळूहळू, पटकन, धीमेपणे, नेहमी
6. शब्दयोगी अव्यय म्हणजे ज्या शब्दांनी नामाला किंवा नामाचे कार्य करणाऱ्या शब्दाला जोडून त्याचा अर्थ स्पष्ट केले जाते, त्या शब्दांना शब्दयोगी अव्यय म्हणतात. उदा., पुढे, मागे, खाली, वर, समोर, नंतर, आत, बाहेर, जवळ, दूर
7. उभयान्वयी अव्यय म्हणजे ज्या शब्दांनी दोन शब्द किंवा दोन वाक्ये जोडतात, त्या शब्दांना उभयान्वयी अव्यय म्हणतात. उदा., आणि, किंवा, तर, परंतु
8. केवलप्रयोगी अव्यय म्हणजे ज्या शब्दांचा वाक्यातील अर्थ स्पष्ट करण्यासाठी वापर केला जातो, त्या शब्दांना केवलप्रयोगी म्हणतात. उदा., अरे, हो, नाही, खरे

शब्दांच्या जातींनुसार त्यांचे वाक्यातील बदलणारे कार्य :

• नाम वाक्यातील कर्ता,कर्म किंवा पूरक म्हणून काम करू शकते. 
• सर्वनाम वाक्यातील कर्ता,कर्म किंवा पूरक म्हणून काम करू शकते. 
• विशेषण वाक्यातील नामाचे वर्णन करू शकते. 
• क्रियापद वाक्यातील मुख्य क्रिया म्हणून काम करू शकते. 
• क्रियाविशेषण क्रियापदाचे वर्णन करू शकते. 
• शब्दयोगी अव्यय नामाला किंवा नामाचे कार्य करणाऱ्या शब्दाला जोडून त्याचा अर्थ स्पष्ट करू शकतात. 
• उभयान्वयी अव्यय दोन शब्द किंवा दोन वाक्ये जोडू शकतात. 
• केवलप्रयोगी अव्यय वाक्यातील अर्थ स्पष्ट करू शकतात.

शब्दांच्या जातींवर सरावासाठी काही प्रश्न-उत्तरे :

Q1. ‘जो; जी; जे’ ही कोणत्या प्रकारची सर्वनामे आहेत ?

(a)   पुरुषवाचक सर्वनाम

(b)  संबंधी सर्वनाम

(c)   दर्शक सर्वनाम

(d)  प्रश्नार्थक सर्वनाम

Q2. क्रियाविशेषण अव्यये ही –

अ) क्रियेबद्दल विशेष माहिती सांगतात.

ब) क्रियाविशेषण विकारी असतात.

क) एका वाक्याची दुसऱ्या वाक्याशी सांगड घालतात.

(a)   फक्त अ बरोबर

(b)  अ आणि ब बरोबर

(c)   फक्त क बरोबर

(d)  अ आणि क बरोबर

Q3. ‘नागपूरची संत्री’ हे खालीलपैकी कोणते विशेषण आहे ? 

(a)   सर्वनाम साधित विशेषण

(b)  धातूसाधित विशेषण

(c)   अव्ययसाधित विशेषण

(d)  नामसाधित विशेषण

Q4. दोन नामे, वाक्ये किंवा एकवर्गीय शब्द जोडणाऱ्या शब्दाला कोणते अव्यय म्हणतात ?

(a)   उभयान्वयी अव्यय

(b)  शब्दयोगी अव्यय

(c)   केवलप्रयोगी अव्यय

(d)  क्रियाविशेषण अव्यय

Q5. पुढील शब्द कोणत्या शब्दजाती मधील आहे ?

‘वावा’

(a)   सर्वनाम

(b)  शब्दयोगी अव्यय

(c)   उभयान्वयी अव्यय

(d)  केवलप्रयोगी अव्यय

Q6. ‘समोर’ हे शब्दयोगी अव्यय कोणत्या उपप्रकारातील आहे ?

(a)   कालवाचक

(b)  स्थलवाचक

(c)   हेतुवाचक

(d)  तुलनावाचक

Q7. पुढील शब्दातून अचूक अव्यय प्रकार निवडा. – अगबाई…!

(a)   केवलप्रयोगी

(b)  शब्दयोगी

(c)   उभयान्वयी

(d)  क्रियाविशेषण

Q8.’निश्चित आत्मवाचक सर्वनाम’ कोणते आहे?

(a)   निज

(b)  आम्ही

(c)   ते

(d)  आपण

Q9.मी गुरुजींच्या पाया पडलो, शिवाय गुरुदक्षिणा दिली. यातील अधोरेखित उभयान्वयी अव्ययाचा प्रकार कोणता आहे ?

(a)   विकल्पबोधक

(b)  समुच्चयबोधक

(c)   न्युनत्त्वबोधक

(d)  परिणामबोधक

Q10. ‘माझे पुस्तक’ शब्दातील ‘माझे’ हा शब्द …. आहे.

(a)   सार्वनामिक विशेषण

(b)   क्रियापद

(c)   नाम

(d)   अव्यय 

Solutions

S1. Ans (b)

Sol.

• संबंधी सर्वनाम : वाक्यात पुढे येणाऱ्या दर्शक सर्वनामाशी संबंध दाखविणाऱ्या सर्वनामांना संबंधी सर्वनाम म्हणतात.
• जो, जी, जे, ज्या, ज्याला ही संबंधी सर्वनामे आहेत. 

S2. Ans (b)

Sol.

• क्रियाविशेषण – क्रियापदाबद्दल विशेष माहिती सांगणारा विकारी शब्द.  
• क्रियाविशेषण – विकारी असते. 
• क्रियाविशेषण अव्यय – अविकारी असते. 

S3. Ans (d)

Sol. 

• नागपूर या शब्दापासून नागपूरी हे विशेषण बनलेले आहे.
• त्यामुळे ते नामसाधित विशेषण आहे. 

S4. Ans (a)

Sol.

• दोन नामे, वाक्ये किंवा एकवर्गीय शब्द जोडणाऱ्या शब्दाला उभयान्वयी अव्यय म्हणतात. 
• उभय चा अर्थ दोन आणि अन्वय चा अर्थ संबंध असा होतो. 
• उभयान्वयी अव्यय ही अविकारी असतात. 

S5. Ans (d)

Sol.

• वावा हे हर्षदर्शक केवलप्रयोगी अव्यय आहे.
• केवळ वापरायचे किंवा केवळ त्यांचा प्रयोग करायचा म्हणून जे शब्द वापरले जातात, त्यांना केवलप्रयोगी अव्यय असे म्हणतात.
• आनंद, दुःख व आश्चर्य या भावना व्यक्त करणाऱ्या शब्दांना केवलप्रयोगी अव्यय किंवा उद्गारवाचक शब्द असे म्हणतात.

S6. Ans (b)

Sol.

• समोर हे स्थलवाचक शब्दयोगी अव्यय आहे.
• समोर या शब्दाने स्थळ समजते. 
• शब्दयोगी अव्यय शब्दाला लागल्यावर बनलेला जोडशब्द त्याच वाक्यातील दुसऱ्या शब्दाशी संबंध दाखवतो. हे अ-व्यय असल्याने त्यामध्ये लिंग, वचन व विभक्तीनुसार कोणताही बदल होत नाही. 

S7. Ans (a)

Sol. 

• अगबाई…! हे शोकदर्शक केवलप्रयोगी अव्यय आहे.
• केवळ वापरायचे किंवा केवळ त्यांचा प्रयोग करायचा म्हणून जे शब्द वापरले जातात, त्यांना केवलप्रयोगी अव्यय असे म्हणतात.

S8. Ans (a)

Sol. 

• निश्चित आत्मवाचक सर्वनाम- निज 
• पुरुषवाचक सर्वनाम – आम्ही, ते व आपण. 

S9. Ans (b)

Sol. 

• जी उभयान्वयी अव्यये पहिल्या वाक्यात अधिकची भर घालतात व माहितीचा समुच्चय घडवून आणतात, त्या उभयान्वयी अव्ययांना समुच्चयबोधक उभयान्वयी अव्यये असे म्हणतात. 
• समुच्चयबोधक उभयान्वयी अव्यये – आणि, व, शिवाय, आणखी, नि. 

S10. Ans (a)

Sol.

• माझे पुस्तक’ शब्दातील ‘माझे’ हा शब्द सार्वनामिक विशेषण आहे.
• कोणत्याही सर्वनामापासून तयार होणाऱ्या विशेषणास सार्वनामिक विशेषण असे म्हणतात. 
• मी या शब्दापासून माझे, माझी, माझ्या, माझा ही सर्व सार्वनामिक विशेषणे तयार होतात.

Note: महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठीचे युट्युब चॅनल

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!