पृथ्वीची अंतर्गत रचना | जिल्हा न्यायालय भरतीसाठी अभ्यास साहित्य

पृथ्वीची अंतर्गत रचना

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: स्पर्धा परीक्षांसाठी भूगोल हा विषय फार महत्वाचा आहे. भूगोलाचा अभ्यास करतांना आपणास जागतिक भूगोल, भारताचा भूगोल आणि महाराष्ट्राचा भूगोल या विषयाचा अभ्यास करा लागतो. जागतिक भूगोलात सूर्यमालिका, पृथ्वीची रचना, अक्षवृत्ते, रेखावृत्ते, जागतिक वातावरण हे महत्वाचे घटक आहे. पृथ्वीची रचना या घटकाचा अभ्यास करतांना आपणास पृथ्वीची अंतर्गत रचनाचा अभ्यास फार महत्वाचा आहे. पृथ्वीचे कवच, आवरण आणि कोर हे घटक पृथ्वीची अंतर्गत रचना मध्ये येतात. आज या लेखात आपण पृथ्वीची अंतर्गत रचना याबद्दल सविस्तरपणे माहिती पाहणार आहे.

पृथ्वीची अंतर्गत रचना

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: पृथ्वीचा आतील भाग 3 वेगवेगळ्या स्तरांमध्ये विभागला जाऊ शकतो – कवच, आवरण आणि कोर. कवच हा पृथ्वीचा सर्वात बाहेरचा थर आहे आणि कोर हा पृथ्वीचा सर्वात आतील थर आहे, जो 2900 किमी खोलीवर आहे. या लेखात पृथ्वीच्या या 3 वेगवेगळ्या आतील स्तरांविषयी माहिती आपण सविस्तर पणे पाहणार आहे. 

पृथ्वीच्या आतील भागाची रचना

पृथ्वीच्या आतील भागाची रचना: पृथ्वीच्या अंतर्भागाची रचना मूलभूतपणे तीन स्तरांमध्ये विभागली गेली आहे. – कवच, आवरण आणि कोर.

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: कवच

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: कवच: पृथ्वीच्या अंतर्भागाची रचना मधील कवच बद्दल मुद्देसूद माहिती खालीलप्रमाणे आहे.

• पृथ्वीचे सर्वात बाहेरील घन आवरण किंवा कवच पृथ्वीचे म्हणून ओळखले जाते
• क्रस्टची जाडी सुमारे 30 किमी आहे.
• ते महाद्वीपांच्या प्रदेशात जाड आणि समुद्राच्या तळाच्या प्रदेशात पातळ आहे.
• पृथ्वीच्या कवचातील खडकांची घनता 2.7 ते 3 g/c पर्यंत असते.
• कवचाच्या वरच्या भागामध्ये सिलिका आणि अ‍ॅल्युमिनियम जास्त प्रमाणात असतात. म्हणूनच, त्याला ‘SIAL’ म्हणतात .

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: आवरण

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: आवरण: पृथ्वीच्या अंतर्भागाची रचना मधील आवरण बद्दल मुद्देसूद माहिती खालीलप्रमाणे आहे.

• हा थर क्रस्टच्या खाली असतो. या भागात सिलिका आणि मॅग्नेशियमचे प्रमाण जास्त असल्याने कवचाच्या खालच्या भागाला ‘SIMA’ म्हणतात.
• त्याची जाडी सुमारे 2900 किमी आहे आणि आवरणातील पदार्थांची घनता 3.0 ते 4.7 पर्यंत आहे.

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: कोअर

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: कोअर:पृथ्वीच्या अंतर्भागाची रचना मधील कोअर बद्दल मुद्देसूद माहिती खालीलप्रमाणे आहे.

• पृथ्वीचा कोअर, आवरणाच्या खाली आहे. त्याची जाडी सुमारे 3,471 किमी असू शकते.
• त्याची त्रिज्या IUGG नुसार 6,371 किमी आहे.
• हे दोन भागांमध्ये विभागलेले आहे – बाह्य गाभा (Outer Core) आणि अंतर्गत गाभा (Inner Core). बाह्य गाभा बहुधा द्रव अवस्थेत आणि आतील गाभा घन अवस्थेत आहे.
• गाभ्यामध्ये प्रामुख्याने निकेल आणि फेरस म्हणजेच लोह यांचा समावेश होतो. म्हणून, त्याला ‘NIFE’ असे म्हणतात.
• आवरणानंतर, पृथ्वीची घनता त्याच्या केंद्राकडे वेगाने वाढत जाते आणि शेवटी 13 पेक्षा जास्त असते.
• पृथ्वीच्या मध्यभागाचे तापमान सुमारे 5000 डिग्री सेल्सियस असू शकते.

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: खडक

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: खडक:  पृथ्वीच्या अंतर्भागाची रचना मधील खडकाबद्दल मुद्देसूद माहिती खालीलप्रमाणे आहे.

• पृथ्वीच्या कवचाच्या घन भागांना खडक म्हणतात .
• एकाच प्रकारच्या खडकांमध्ये वेगवेगळ्या भागात खनिजांचे प्रमाण वेगवेगळे असू शकते.
• खडक नेहमीच कठीण असू शकत नाहीत.
• खडकांचे त्यांच्या निर्मितीच्या प्रक्रियेनुसार तीन मुख्य प्रकारांमध्ये वर्गीकरण केले जाते: (A) आग्नेय खडक (Igneous), (B) गळाचा खडक (Sedimentary), (C) रूपांतरित खडक (Metamorphic).

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: आग्नेय खडक

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: आग्नेय खडक: पृथ्वीच्या अंतर्भागाची रचना (Internal Structure Of Earth) मधील आग्नेय खडकाबद्दल माहिती खालीलप्रमाणे आहे.

• ज्वालामुखीच्या उद्रेकाच्या वेळी गरम लावा बाहेर पडतो आणि नंतर थंड होऊन खडक तयार होतो.
• मॅग्मा म्हणून ओळखले जाणारे वितळलेले पदार्थ आहे, कधीकधी पृथ्वीच्या कवचाखाली थंड होतात आणि पुन्हा खडक बनतात.
• या दोन्ही प्रकारचे खडक आग्नेय खडक म्हणून ओळखले जातात.
• जेव्हा पृथ्वीचा पृष्ठभाग त्याच्या गरम द्रव अवस्थेतून थंड झाल्यावर प्रथम घन बनला तेव्हा पृथ्वीच्या कवचाचे मूळ खडक तयार झाले. ते प्राथमिक आग्नेय खडक आहेत.
• आग्नेय खडक साधारणपणे कठोर आणि दाणेदार असतात.
• आग्नेय खडकांमध्ये जीवाश्म आढळत नाहीत.
• पृथ्वीच्या पृष्ठभागाखाली वितळलेल्या पदार्थाच्या थंडीमुळे तयार झालेल्या खडकांना अनाहूत आग्नेय खडक म्हणतात . ‘ग्रॅनाइट’ आणि ‘गॅब्रो’ ही या खडकांची प्रमुख उदाहरणे आहेत.
• अनाहूत खडक अशा प्रकारे स्फटिकासारखे खडक असतात.
• काहीवेळा, वितळलेले पदार्थ पृथ्वीच्या कवचातील क्रॅकमधून बाहेर पडतात आणि पृष्ठभागावर पसरतात आणि बाहेरील अग्निजन्य खडक तयार करतात.
• गॅब्रो, ऑब्सिडियन, बेसाल्ट इत्यादि बाह्य अग्निजन्य खडकांची उदाहरणे आहेत.
• दख्खनच्या पठाराच्या एव्हरी मोठ्या भागात बेसाल्ट खडक आहेत.
• या खडकांमध्ये 40 ते 80% सिलिका असते, तर इतर फेल्सपार, मॅग्नेशियम आणि लोह इ.

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: गाळाचे खडक

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: गाळाचे खडक: पृथ्वीच्या अंतर्भागाची रचनामधील गाळाचे खडकाबद्दल माहिती खालीलप्रमाणे आहे.

• थरांवरील थर जमा होत असताना, कालांतराने, वरील स्तरांवर पडणाऱ्या प्रचंड दाबामुळे एकत्रित गाळाचे खडक तयार होतात.
• काहीवेळा वनस्पतींचे अवशेष, मृत प्राणी इत्यादी जमा केलेल्या साहित्यात आढळतात. गाळाचे खडक असलेले असे जीवाश्म पृथ्वीवरील जीवनाचा अभ्यास करण्यासाठी उपयुक्त आहेत.
• चुनखडी पांढरा तसेच काळा आहे.
• वाळूचा खडक निस्तेज पांढरा, गुलाबी, चमकदार लाल किंवा कधीकधी काळा असतो.

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: रूपांतरित खडक

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: रूपांतरित खडक: पृथ्वीच्या अंतर्भागाची रचनामधील रुपांतरीत खडकाबद्दल माहिती खालीलप्रमाणे आहे.

• प्रचंड उष्णता किंवा दाबाच्या प्रभावामुळे आग्नेय आणि गाळाच्या खडकांचे स्वरूप बदलते आणि नवीन, रूपांतरित खडक तयार होतात, ज्यांना रुपांतरीत खडक म्हणतात.
• उष्णता आणि दाबामुळे खडकांतील खनिजांची पुनर्रचना होते. यामुळे खडकांच्या मूळ रचनेत बदल होतो.

पृथ्वीची अंतर्गत रचना: नमुना प्रश्न

Q1. पृथ्वीच्या क्रस्टची जाडी सुमारे_________किमी आहे.

1. 25
2. 30
3. 27
4. 35

उत्तर (b)

Q2. पृथ्वीच्या आवरणातील पदार्थांची घनता ______ पर्यंत आहे.

1. 3.0 ते 4.7
2. 2.0 ते 3.7
3. 4.0 ते 5.7
4. 1.0 ते 2.7

उत्तर (a)

Q3. पृथ्वीच्या कोअरची त्रिज्या IUGG नुसार _________ किमी आहे.

1. 6,471
2. 6,361
3. 6,371
4. 6,271

उत्तर (c)

Q4. पृथ्वीच्या मध्यभागाचे तापमान सुमारे ________ डिग्री सेल्सियस असू शकते.

1. 5500
2. 4700
3. 4500
4. 5000

उत्तर (d)

YouTube channel- Adda247 Marathi

Adda247 मराठी App | Add247Marathi Telegram group

Sharing is caring!