संगणक -संख्या प्रणाली | जिल्हा न्यायालय भरतीसाठी अभ्यास साहित्य

संगणक -संख्या प्रणाली

संगणक -संख्या प्रणाली: संगणक -संख्या प्रणाली ही संगणकाला समजणाऱ्या भाषेच्या निर्मितीसाठी अतिशय महत्त्वाची असते. आगामी काळातील जिल्हा न्यायालय भरती परीक्षेत संगणकावरील ज्ञान या विषयावर प्रश्न विचारले जाणार आहेत. त्यामुळे आज या लेखात आपण संगणक-संख्या प्रणाली या बद्दल सविस्तर माहिती पाहणार आहोत.

संगणक -संख्या प्रणाली: विहंगावलोकन

संगणक -संख्या प्रणाली

आपण एकमेकांशी संवाद साधण्यासाठी जी भाषा वापरतो त्यात शब्द आणि वर्ण असतात. आपल्याला संख्या, वर्ण आणि शब्द समजतात. परंतु या प्रकारचा डेटा संगणकासाठी योग्य नाही. संगणक फक्त संख्या समजतात.

म्हणून, जेव्हा आपण डेटा प्रविष्ट करतो, तेव्हा डेटा इलेक्ट्रॉनिक पल्समध्ये रूपांतरित होतो. प्रत्येक पल्स कोड म्हणून ओळखली जाते आणि कोड ASCII द्वारे अंकीय स्वरूपात रूपांतरित केला जातो. हे प्रत्येक संख्या, वर्ण आणि चिन्हास एक संख्यात्मक मूल्य (संख्या) देते जे संगणकाला समजते. म्हणून संगणकाची भाषा समजून घेण्यासाठी, संख्या प्रणालीशी परिचित असणे आवश्यक आहे.

संगणक -संख्या प्रणालीचे प्रकार

संगणकामध्ये वापरल्या जाणाऱ्या संख्या प्रणाली आहेत:

• बायनरी संख्या प्रणाली
• ऑक्टल संख्या प्रणाली
• दशांश संख्या प्रणाली
• हेक्साडेसिमल संख्या प्रणाली

बायनरी संख्या प्रणाली

यात ‘0’ आणि ‘1’ हे दोनच अंक आहेत त्यामुळे त्याचा आधार 2 आहे. त्यानुसार, या संख्या प्रणालीमध्ये, इलेक्ट्रॉनिक पल्सचे दोनच प्रकार आहेत; इलेक्ट्रॉनिक पल्सची अनुपस्थिती जी ‘0’ दर्शवते आणि इलेक्ट्रॉनिक पल्सची उपस्थिती जी ‘1’ दर्शवते. प्रत्येक अंकाला बिट म्हणतात. चार बिट्सच्या समूहाला (1101) निबल म्हणतात आणि आठ बिट्सच्या गटाला (11001010) बाइट म्हणतात. बायनरी संख्येतील प्रत्येक अंकाची स्थिती संख्या प्रणालीच्या बेस (2) ची विशिष्ट शक्ती दर्शवते.

ऑक्टल संख्या प्रणाली

यात आठ अंक आहेत (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7) त्यामुळे त्याचा आधार 8 आहे. अष्टांकातील प्रत्येक अंक त्याच्या पायाची विशिष्ट शक्ती दर्शवतो (8). फक्त आठ अंक असल्याने, बायनरी संख्या प्रणालीचे तीन बिट (23=8) कोणत्याही ऑक्टल संख्येचे बायनरी संख्येत रूपांतर करू शकतात. ही संख्या प्रणाली लांब बायनरी संख्या लहान करण्यासाठी देखील वापरली जाते. तीन बायनरी अंक एका ऑक्टल अंकाने दर्शविले जाऊ शकतात.

दशांश संख्या प्रणाली

या संख्या प्रणालीमध्ये दहा अंक आहेत (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) त्यामुळे त्याचा आधार 10 आहे. या संख्या प्रणालीमध्ये, अंकाचे कमाल मूल्य 9 आणि किमान मूल्य आहे. अंकाचे 0 आहे. दशांश संख्येतील प्रत्येक अंकाची स्थिती संख्या प्रणालीच्या बेस (10) ची विशिष्ट शक्ती दर्शवते. ही संख्या प्रणाली आपल्या दैनंदिन जीवनात मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाते. हे कोणत्याही अंकीय मूल्याचे प्रतिनिधित्व करू शकते.

हेक्साडेसिमल संख्या प्रणाली

या संख्या प्रणालीमध्ये 16 अंक आहेत जे 0 ते 9 आणि A ते F पर्यंत आहेत. त्यामुळे, त्याचा आधार 16 आहे. A ते F अक्षरे 10 ते 15 दशांश संख्या दर्शवतात. हेक्साडेसिमल नंबरमधील प्रत्येक अंकाची स्थिती संख्या प्रणालीच्या बेस (16) च्या विशिष्ट शक्तीचे प्रतिनिधित्व करते. फक्त सोळा अंक असल्याने, बायनरी संख्या प्रणालीचे चार बिट (24=16) कोणत्याही हेक्साडेसिमल संख्येचे बायनरी संख्येत रूपांतर करू शकतात. याला अल्फान्यूमेरिक नंबर सिस्टम म्हणून देखील ओळखले जाते कारण ते अंक आणि अक्षरे दोन्ही वापरते.

महाराष्ट्रातील सर्व स्पर्धा परीक्षांसाठी ऑनलाईन क्लास, व्हिडिओ कोर्स, टेस्ट सिरीज, पुस्तके आणि इतर अभ्यास साहित्य खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून मिळावा.

महाराष्ट्र अभ्यास साहित्य

अड्डा 247 मराठी अँप | अड्डा 247 मराठी टेलिग्राम ग्रुप

Sharing is caring!